Tầm nhìn xa_Nguyễn Khải

Tầm nhìn xa
Giữa năm 1959, một công trường đến lấy một trăm sáu mươi mẫu đất thuộc xã Đồng Tiến để xây dựng nhà máy. Khu đất tạm mượn để dựng lán ở cho công nhân và khu đất làm nhà máy đều được trả hoa lợi cho các chủ ruộng trong ba năm. Khi chủ tịch xã nói lại tin đó ở cuộc họp xóm Đông Chấn thì một bà bỗng nằm ra ở thềm đình rũ tóc, đập tay lên mặt gạch, kêu to lên: "Nông dân sống vì đất chứ không sống vì tiền. Không có đất thì lấy gì mà nuôi nhau, hở trời!". Một tháng sau nhũng đội công nhân xây dựng đầu tiên đã kéo đến về ở các xóm đo đạc đất đai, chuyên chở vật liệu. Ngày ấy ở xóm Đông Chấn chỉ có hai giếng. Tuy Kiền, chủ nhiệm hợp tác xã xóm đó ra lệnh cho các xã viên lấy nứa rào lại, treo lên một cái biển đề: "Cấm người lạ mặt vào gánh nước, tắm rửa". Dọc đường đến công trường có một khu trồng mía rộng khoảng một mẫu, một số công nhân hay rẽ vào đấy để đi đại tiện, đôi khi còn bẻ cả mía ăn. Tuy Kiền làm ra vẻ không chú ý đến những chuyện vặt đó, nhưng một buổi sáng chính ông chủ nhiệm đầy mưu mẹo ấy đã nấp vào một bụi mía, chờ cho kẻ thù của mình ngồi xuống liền xô lại hết sức nhanh nhẹn. Không may người bị bắt quả tang lại là nữ sinh viên về công trường thực tập. Tha hồ cho người con gái non nớt và đáng thương lạy van khóc lóc, ông chủ nhiệm vẫn hét ầm lên: "Công nông đoàn kết là thế đấy hả! Đồ phá hoại! Tao phải lôi mày lên tận ban giám đốc!". Rồi Tuy Kiền bắt phải lập biên bản, có cả hai xã viên đến làm chứng, và gửi một bản khiếu nại hết sức dài dòng kèm theo đưa lên công trường.
Nhưng mới được nửa năm mối quan hệ giữa đôi bên đã thay đổi khác hẳn, thân thiết với nhau còn hơn ruột thịt. Là vì anh nông dân đã nhận ra cái mối lợi to lớn mà "các đồng chí công nhân xây dựng" hết sức rộng rãi kia đưa đến tận tay mình. Người đầu tiên biết lợi dụng triệt để cái tình hình thuận lợi đó lại chính là chủ nhiệm hợp tác xã Đông Chấn. Hằng ngày ông ta đưa hàng trăm xã viên ra làm việc cho công trường: khuân chuyển gỗ và những khung sắt dựng nhà, san nền, đào móng, mỗi ngày công có thể được tới bốn, năm đồng. Những cô gái của hai xóm Đông Chấn, Bình Chánh bắt đầu may áo chật khoét cổ vuông, mặc quần lụa sợi "phíp", buộc tóc bằng mảnh khăn màu, chép bài hát trong cuốn sổ tay bé tí và viết thư cho người quen bằng những tờ giấy mỏng. Số người làm cho công trường ngày một tăng, họ rủ nhau đi mỗi buổi hàng mấy trăm người ùn ùn kéo qua chiếc cổng gỗ như một đám rước: các bà quẩy một đôi sọt đi gánh đất, các ông mang con dao ra dựng lán, đan liếp che cửa và làm giường nằm. Mỗi toán đều có công nhân kỹ thuật do công trường cử đến để chỉ dẫn, giám sát. Nhưng những anh chàng công nhân đẹp trai và hết sức đáng yêu kia đã bị những cô gái rất mực duyên dáng vây chặt lấy rồi. Họ bắt chuyện với nhau dễ dàng, nói bóng gió một cách thi vị, đùa bỡn nhau, trêu chọc nhau đầy thân ái cho tới lúc kẻng báo giờ nghỉ. Chủ nhiệm Tuy Kiền bèn bàn giao công việc đồng áng cho phó chủ nhiệm, còn chính mình thì biến hóa thành một sợi dây bền chắc để thắt chặt tình hữu nghị nghìn năm có một giữa công trường với hợp tác xã.
Đầu năm 1962 khi các hợp tác xã của sáu xóm liên hợp lại thành hợp tác xã Đồng Tiến, Tuy Kiền được bầu làm phó chủ nhiệm, phụ trách các ngành nghề. Không thể có sự phân công nào hợp lý hơn. Cả ngày Tuy Kiền chỉ có mặt ở nhà vào hai bữa cơm, còn ông ta đạp xe lang thang từ chỗ nuôi cá giống ra đến lò gạch, tạt qua trạm bơm, và dành số lớn thì giờ lượn quanh con mồi béo bở. Anh em công nhân cán bộ công trường thoạt đầu cũng ghét Tuy Kiền, vì lão ta có vẻ bên ngoài đặc biệt ranh ma và hám lợi, nhưng một năm sau họ rất tin yêu ông phó chủ nhiệm, một con người tuy tinh khôn nhưng cũng rất đỗi thơ ngây, tính toán chi ly, nhưng trong quan hệ bạn bè lại hồ hởi, rộng rãi và ông ta có thể làm được tất cả mọi việc miễn sao hoàn thành trách nhiệm của mình.
Chính Tuy Kiền đã nói chuyện với họ một cách thẳng thắn: "Tôi biết các anh chẳng ưa gì tôi, cho tôi là một thằng trục lợi, nhưng tôi không làm giàu cho tôi, mà tôi chỉ biết làm giàu cho hợp tác xã. Tôi