Sáng kiến kinh nghiệm: Một số vấn đề dạy học tự chọn hiện nay

Moät trong nhöõng ñònh höôùng quan troïng cuûa vieäc ñoåi môùi giaùo duïc cuûa nöôùc ta laø: taêng cöôøng hôn nöõa tính “phaân hoùa” trong giaùo duïc. Daïy hoïc töï choïn theå hieän raát roõ ñònh höôùng naøy.
Tröôùc yeâu caàu cuûa vieäc daïy hoïc töï choïn vaø tình hình thöïc teá DHTC hieän nay, toâi maïnh daïn neâu ra Moät soá ñònh höôùng xaây döïng chuû ñeà töï choïn moân toaùn .
Noäi dung baøi vieát goàm 3 phaàn (xin taïm goïi laø moät chuyeân ñeà, vì ñaõ thöïc hieän taïi tröôøng):
Phaàn A : Nhöõng vaán ñeà chung
Phaàn B : Noäi dung
Phaàn C : Keát luaän chung

Ñaây laø chuyeân ñeà maø giaùo vieân daïy hoïc töï choïn noùi chung coù theå söû duïng tham khaûo ñeå bieân soaïn noäi dung daïy hoïc töï choïn phuø hôïp vôùi caùc ñoái töôïng hoïc sinh trong nhaø tröôøng. Giaùo vieân daïy hoïc töï choïn thuoäc caùc moân hoïc khaùc cuõng coù theå tham khaûo chaét loïc ñeå aùp duïng cho boä moân cuûa mình.
Maëc duø ñaõ raát coá gaéng trong vieäc tìm hieåu vaø trình baøy, nhöng do kinh nghieäm coù haïn, neân trong quaù trình thöïc hieän khoâng theå traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt.
Rất mong đón nhận sự đóng goùp yù cuûa quyù Thầy Coâ giaùo ñeå hoaøn thieän hôn.

Traân troïng cảm ơn !
















PHẦN A . NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG

Đầu năm học 2006-2007 các nhà trường đã đưa tiết học tự chọn vào dạy chính khóa trong TKB cho tất cả các khối lớp. Tuy nhiên , việc DHTC chưa thực sự có hiệu quả vì nhiều lí do :
- GV chưa được qua lớp bồi dưỡng DHTC;
- Hầu hết giáo viên được phân công dạy CĐTC chưa chú ý đến việc xác định mục tiêu của DHTC( Chủ đề cần dạy); giáo viên khi dạy CĐTC đều có tâm lí: coi tiết học TC là tiết học phụ, coi chương trình TC là chương trình phụ, nên trong mỗi tiết học TC giáo viên không biết phải dạy như thế nào ? Có chăng cũng chỉ là chữa bài tập của những tiết học trước, hoặc dạy bù chương trình chậm. Có người còn xem DHTC chẳng có ý nghĩa gì (vô thưởng, vô phạt).
Do xem nhẹ việc DHTC, nên giáo viên chưa có phương pháp dạy học hiệu quả , chưa chú trọng đến việc đổi mới nội dung và phương pháp nên việc tổ chức DHTC còn mang tính qua loa , đại khái, chưa có sự thống nhất giữa các giáo viên dạy. Ai thích dạy thế nào thì dạy, giáo viên hầu như không chú ý quan tâm đến chất lượng .
Bên cạnh đó, việc kiểm tra, đánh giá chất lượng học CĐTC của học sinh lại chưa được chú ý, còn mang tính hình thức, không có bài kiểm tra chủ CĐTC (Bộ quy định), giáo. Mặt khác, hầu hết các trường chưa có tài liệu chuẩn thống nhất cho giáo viên DHTC (chưa xây dựng kế hoạch và phân công giáo vien tự biên soạn), nên rất khó khăn trong việc quản lí, kiểm tra, đánh giá chất lượng dạy các CĐTC .
Từ thực tế trên , đòi hỏi việc DHTC cần có định hướng cụ thể và có những biện pháp hiệu quả để kết quả của việc DHTC thực sự đáp ứng được nhu cầu học tập của học sinh .
Bản thân tôi - là một giáo viên đã và đang trực tiếp dạy học môn học tự chọn Tóan, qua quá trình tích lũy và tham khảo đồng nghiệp, tôi lựa chọn chuyên đề này, nhằm cùng đồng ngiệp trao đổi và tiến tới xây dựng các chủ đề về chương trình DH tự chọn bộ môn.


PHẦN B . NỘI DUNG

I. CƠ SỞ LÍ LUẬN:

Bắt đầu từ năm học 2003-2003 Bộ GD đã có công văn hướng dẫn thực hiện chủ đề TC cho các bộ môn thuộc khối lớp 8 và 9 (2 tiết /tuần), từ năm học 2006-2007 việc dạy học CĐTC đã được triển khai đại trà trong nhà trường cho tất cả các khối lớp từ 6 đến 9. Như vậy việc dạy học tự chọn đã trở thành hình thức dạy học có tính pháp quy .
Trên cơ sở hướng dẫn DHTC của Bộ GD, tôi tiến hành thực hiện chuyên đề này .

II. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ DHTC:

Mục tiêu của DHTC là : " Góp phần tực hiện dạy học phân hóa trên cơ sở bảo đảm một mặt bằng chuẩn kiến thức phổ thông thống nhất , thực hiện phân hóa nhằm đáp ứng nguyện vọng , phát triển năng lực hướng nghiệp cho HS ".
Yêu cầu : "Củng cố , hệ thống hóa , khai thác sâu nội dung kiến thức , kĩ năng của chương trình các môn học và hoạt động giáo dục
Bảo đảm dạy học sát đối tượng , rèn luyện năng lực tự học , tự nghiên cứu , phát huy tính tích cực , chủ động , sáng tạo của HS trong việc vận dụng kíến thức vào thực tiễn
Kế hoạch DHTC phải khả thi , thiết thực , bám sát mục tiêu . Phù hợp với điều kiện đội ngũ giáo viên và CSVC của nhà trường . Thực hiện nghiêm túc thời lượng dạy học theo quy định trong kế hoạch giáo dục , không được tự ý giảm nhẹ hoặc gây quá tải trong DHTC" (trích CV số 7092/Bộ GD ĐT-GDTrH )

III. NHỮNG NỘI DUNG CỤ THỂ :

1 . Phải xác định đúng mục tiêu của việc DHTC ?
- Củng cố , hệ thống hóa, bổ sung , khắc sâu kiến thức của chương trình chính khóa , như : Kiến thức về các tập hợp số (N->R) , các khái niệm , định nghĩa , định lí , quy tắc, công thức tính tóan , các kiến thức về hàm số, phương trình , bpt ....
- Rèn luyện cho học sinh các kĩ năng như: Tính tóan (tính nhanh , tính nhẩm , thực hiện phép tính...), kĩ năng biến đổi (quy đồng , phân tích đa thức thành nhân tử , thu gọn ....) ; kĩ năng giải bài tóan theo ăngorit (Tìm UCLN,BCNN , vẽ đồ thị , gpt, gbpt....); Kĩ năng vẽ hình , đo đạc chính sác; Kĩ năng chứng minh.....
- Rèn tính tích cực, tự giác trong học tập của học sinh : HS phải tự suy nghĩ, tự mình tìm ra kiến thức trên cơ sở hướng dẫn của giáo viên . HS phải học tập theo hướng tích cực, chủ động , sáng tạo và vận dụng được kiến thức vào thực tiễn .Ví dụ : Ứng dụng thực tế của tam giác đồng dạng , tính diện tích của các hình .....
- Hình thành ở HS các hình thức tư duy khoa học , các phép suy luận ( lôgic, ĐBH, TQQH, mò mẫm ,dự đóan..), qua đó phát triển trí tuệ cho học sinh.
- Bồi dưỡng cho HS những phẩm chất quý của người lao động ( Cần cù,tự giác,ý thức tổ chức kỉ luật .....)
- Nội dung của chủ đề cần phải phù hợp với trình độ của từng đối tượng học sinh , phải tạo cho học sinh hứng thú và tình cảm tốt đối với việc học tập bộ môn .

2. Lựa chọn nội dung CĐTC phù hợp :
Để làm được điều này cần chú ý những điểm sau :
- Giáo viên cần phải thường xuyên tìm tòi ,sáng tạo qua các tài liệu tham khảo và SGK, SBT để biên soạn ra một nội dung DHTC đa dạng , phong phú , sinh động và phải tạo cho học sinh hứng thú học tập. Tức là: Mỗi chủ đề , giáo viên phải đảm bảo bám sát đối tượng học sinh của mình , không được quá dễ gây nên tâm lí chủ quan nhàm chán cho HS, nhưng cũng không được quá khó tạo nên tâm lí thiếu tự tin và lười học của học sinh .
- Nội dung bày dạy phải đi từ dễ đến khó, kết quả bài trước là gợi ý cho bài sau, tạo nên một hệ thống dẫn dắt có lôgic. Như vậy tất cả mọi đối tượng học sinh đều phải chú ý học tập .
Ví dụ : Khi yêu cầu học sinh tính tổng C =  +  +  + …… +

Thì ta cho học sinh làm quen với bài tóan: Chứng minh =


- Trước khi lựa chọn một chủ đề nào đó, GV phải nắm rõ từng đối tượng HS, phaỉ biết được những lỗi, những khó khăn mà học sinh thường mắc phải trong qúa trình học và làm bài tập của học sinh, để từ đó hướng dẫn học sinh trình bày lời giải đúng và đủ các bước và biết tự mình hệ thống hóa kiến thức .
Ví dụ : Khi học sinh chứng minh đẳng thức (a+b)2 = (a-b)2 +4ab thì các em thường trình bày như sau : (a+b)2 = (a-b)2 +4ab <=>a2+b2+2ab = a2+b2-2ab +4ab mà đúng ra là các em phải thực hiện phép biến đổi sao cho 2 vế bằng nhau .
- Khi dạy học CĐTC giáo viên phải thường xuyên hướng dẫn học sinh xâu chuỗi các bài tập thành từng dạng cụ thể ,đây là một công việc rất cần thiết và bổ ích . Bởi vì hầu hết HS nắm được lí thuyết cơ bản nhưng lại không biết vận dụng để giải bài tập . Một mặt là do các bài tập trình bày trong SGK không sắp xếp theo từng dạng cụ thể .Mặt khác , giáo viên lại ít chú ý đến công việc này, chẳng hạn như: Khi dạy về chuyên đề hàm số (lớp 9 ), giáo viên cần hệ thống một số dạng tóan như sau : Bài tóan điểm thuộc hay không thuộc đồ thị của hàm số , Bài tóan về quan hệ giữa hàm số bậc hất và bậc hai ; Bài tóan về lập phương trình đường thẳng với điều kiện cho trước, hay bài tóan về các đường thẳng đồng quy, điểm cố định .....Hay khi dạy phần định lí Talét và tam giác đồng dạng GV có thể đưa ra các bài tập chứng minh đẳng thức hình học. Hay khi dạy phần quan hệ giữa các yếu tố trong tam giác ta có thể đưa ra các bài tập về cực trị hình học ....
- Khi làm bài kiểm tra có nhiều bài học sinh trình bày rất dài dòng , có bài lại quá vắn tắt , không thực hiện đầy đủ các bước giải , điều này một mặt là do kĩ năng của học sinh , mặt khác là do cách dạy của thầy . Do đó, khi dạy GV cần phải chú ý đến cách hướng dẫn HS thực hiện đầy đủ các bước giải.
- Trước đây BGD đã biên soạn tài liệu hướng dẫn DHTC theo chủ đề, tuy nhiên giáo viên không nên dập khuông máy móc theo chủ đề này mà chỉ sử dụng nó để tham khảo và biên soạn cho mình chủ đề phù hợp với đối tượng học sinh cụ thể.

3 . Cần lựa chọn phương pháp DHTC hợp lí :
Sau khi đã xác định mục tiêu và nội dung của chủ đề, GVcần lựa chọn các phương pháp dạy học mang tính tích cực :
- Phương pháp được lựa chọn phải đảm bảo :
+ Thúc đẩy khả năng tự học của HS (đặt và giải quyết vấn đề, vấn đáp, đàm thoại, kiểm tra, hướng dẫn HS đọc sách, giảng giải ......)
Ví dụ: Khi học sinh đã biết cách tính tổng C =  +  +  + …… +

GV có thể đặt ra yêu cầu mới như sau : Tính tổng
S =  +  +  + …… + ....
S =  +  +  + ……
+ Phải đa dạng hóa các hình thức hoạt động của trò: hoạt động theo nhóm nhỏ, tổ chức các trò chơi, trình bày bài làm trên phiếu học tập, bảng nhóm ....có thể cho HS quan sát các hình ảnh trực quan , đo đạc, dự đóan kết quả ....

4.Lựa chọn phương tiện :
GV có thể lựa chọn các phương tiện dạy học như: Bảng phụ, tranh minh họa, mô hình, máy tính (máy chiếu)...

Ví dụ : Khi dạy chủ đề diện tích , dựng hình ta có thể sử dụng phần mềm Powerpiont để thiết kế minh họa, hoặc khi dạy về chủ đề bài tóan quỹ tích ta có thể sử dụng phần mềm Geosketpad, cabri... để thiết kế các chuyển động.

IV. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT VÀ KIẾN NGHỊ

1. Đối với nhà trường :
- Lựa chọn và khuyến khích giáo viên có khả năng và năng lực biên soạn các chủ đề tự chọn cho các bộ môn; (Hiệu trưởng và chuyên môn cần xây dựng kế hoạch DHTC thật cụ thể và phù hợp với đối tượng học sinh, CS