Chuyên đề: Dạy học tiết luyện tập

PHƯƠNG PHÁP DẠY TIẾT LUYỆN TẬP
MÔN TOÁN
< L­¬ng c«ng t¹o >
Trên thực tế khi dạy các tiết LUYỆN TẬP nhiều giáo viên còn lúng túng khi dạy loại tiết học này. Có thể do không nắm được phương pháp thể hiện tiết luyện tập hay nội dung bài soạn còn thiếu sót chưa đủ nội dung cần dạy trong tiết luyện tập nên hiệu quả tiết dạy chưa cao. Nhằm giúp cho các giáo viên dạy Toán thể hiện tiết dạy Luyện tập đúng hướng, dưới đây là bài viết giúp các đ/c có thể đạt được một số yêu cầu của tiết dạy, nội dung gồm:
I. Vị trí của tiết luyện tập
II. Mục tiêu chung của tiết luyện tập
III. Các phương án thể hiện tiết luyện tập
IV. Qui trình soạn và thực hiện tiết luyện tập trên lớp.
I. VỊ TRÍ CỦA TIẾT LUYỆN TẬP
- Sè tiÕt häc luyÖn tËp trong m«n to¸n thcs chiÕm tØ lÖ kh¸ cao so víi tiÕt häc lý thuyÕt, sè tiÕt häc luyÖn tËp chiÕm kho¶ng h¬n 1/3 tæng sè tiÕt häc.
- TiÕt luyÖn tËp To¸n cã mét vÞ trÝ hÕt søc quan träng kh«ng chØ v× nã chiÕm mét tØ lÖ cao vÒ sè tiÕt häc mµ ®iÒu chñ yÕu lµ:
+ NÕu nh­ ë tiÕt häc lý thuyÕt cung cÊp cho hs nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ban ®Çu th× tiÕt luyÖn tËp cã t¸c dông hoµn thiÖn c¸c kiÕn thøc ®ã, n©ng cao lý thuyÕt trong chõng mùc cã thÓ, lµm cho hs cã thÓ nhí vµ kh¾c s©u h¬n nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt ®· häc.
+ TiÕt trong luyÖn tËp hs cã ®iÒu kiÖn thùc hµnh, vËn dông kiÕn thøc ®· häc vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c bµi to¸n trong thùc tÕ, c¸c bµi to¸n cã t¸c dông rÌn kü n¨ng tÝnh to¸n, rÌn c¸c thao t¸c t­ duy ®Ó ph¸t huy kh¶ n¨ng s¸ng t¹o sau nµy.
+ TiÕt luyÖn tËp kh«ng chØ lµ tiÕt gi¶i c¸c bµi tËp to¸n ®· cho hs lµm bµi ë nhµ hay cho hs lµm trªn líp. Trong tiÕt luyÖn tËp ta ph¶i biÕt : “ ThÇy ph¶i luyÖn c¸i g×”; “ Trß ph¶i tËp c¸i g×”.
+ Trong tiÕt luyÖn tËp gi¸o viªn cã quyÒn lùa chän hÖ thèng bµi tËp sao cho phï hîp víi ®èi t­îng hs vµ phï hîp víi môc tiªu yªu cÇu ®Ò ra.
II. MỤC TIÊU CHUNG CỦA TIẾT LUYỆN TẬP
1/ Một là, củng cố, bổ xung, hoàn thiện hoặc nâng cao ở mức độ phổ thông cho phép đối với phần lý thuyết của tiết học trước thông qua một số tiết học trước, thông qua một hệ thống bài tập đã được sắp xếp hợp lý theo kế hoạch lên lớp.
* Hệ thống bài tập gồm: các bài tập trong SGK, sách bài tập, các bài tập tự chọn, tự sáng tạo của giáo viên tuỳ theo mục đích và chủ ý của mình.
2/ Hai là, rèn luyện cho học sinh các phương pháp suy nghĩ, kỹ nãng, thuật toán hoặc nguyên tắc giải toán dựa trên cơ sở nội dung lý thuyết đã học và phù hợp với đa số học sinh một lớp(phương pháp, hệ thống bài tập, thời gian cho phù hợp), thông qua hệ thống bài tập đã được sắp xếp theo chủ ý của giáo viên.
3/ Ba là, nhìn lại kiến thức và kỹ năng cơ bản của phần học, phân biệt kiến thức và kỹ năng chủ yếu.
4/ Bốn là, thấy được tiết giảng sau có vấn đề liên quan để từ kỹ năng đang luyện hướng vào vấn đề đó.
5/ Năm là, thông qua phương pháp và nội dung rèn luyện cho học sinh nề nếp làm việc có tính khoa học, phương pháp tư duy cần thiết.

- VÝ dô nh­ ë ph©n m«n Sè häc vµ §¹i sè, tiÕt luyÖn tËp chñ yÕu rÌn luyÖn cho hs kü n¨ng tÝnh to¸n, cung cÊp cho hs mét sè thuËt to¸n. §èi víi bµi to¸n ®è, bµi to¸n cã lêi v¨n th× yªu cÇu tÝnh to¸n kh«ng ph¶i lµ träng t©m mµ vÊn ®Ò cÇn quan t©m ë ®©y lµ rÌn luyÖn cho hs häc kü n¨ng ph©n tÝch bµi to¸n, hiÓu râ néi dung bµi to¸n råi chuyÓn ®æi tõ ng«n ng÷ v¨n sang ng«n ng÷ to¸n häc.
- §èi víi ph©n m«n H×nh häc , yªu cÇu vÒ rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p t­ duy l¹i quan träng h¬n lµ cung cÊp mét lêi gi¶i cô thÓ,

III. CÁC PHƯƠNG ÁN THỂ HIỆN TIẾT LUYỆN TẬP
TiÕt luyÖn tËp to¸n cã thÓ ®­îc cÊu tróc theo nhiÒu ph­¬ng ¸n kh¸c nhau, tïy theo chñ ý cña mçi GV. ë ®©y t«i xin ®­a ra hai ph­¬ng ¸n ®Ó mäi ng­êi tham kh¶o.

PHƯƠNG ÁN 1
1/ Bước 1:
- Nhắc lại một cách có hệ thống các nội dung lý thuyết đã học, chú ý đến phương pháp giải các dạng toán.
Sau đó giáo viên có thể mở rộng phần lý thuyết ở mức cho phép nếu cần thiết.
* Giáo viên nên thể hiện thông qua phần kiểm tra bài cũ đầu tiết học.
2/ Bước 2:
- Cho học sinh trình bày lời giải các bài tập đã làm ở nhà mà giáo viên ®ã qui ®ịnh, nhằm kiểm tra sự vận dụng lý thuyết trong việc giải các bài tập của học sinh.
* Kiểm tra kỹ năng: tính toán, diễn đạt bằng ngôn ngữ, ký hiệu, trình bày lời giải của học sinh.
- Sau đó cho học sinh của lớp nhận xét ưu khuyết điểm trong lời giải, đánh giá đúng sai, hoặc đưa ra cách giải khác hay hơn.
- Giáo viên chốt lại vấn đề theo nội dung sau:
Phân tích những sai lầm và nguyên nhân dẫn ®ến những sai lầm ®ó ( nếu có).
+ Do hs không nắm được kiến thức , kỹ năng của bài học
+ Có những kiến thức không có trong nội dung bài giảng (kiến thức cũ, kiến thức nâng cao..)
Khẳng định những chỗ làm đúng, làm tốt của học sinh để kịp thời động viên.
Đưa ra những cách giải khác ngắn gọn hơn, hay hơn hoặc vận dụng lý thuyết linh hoạt hơn( nếu có thể
giúp hs có thêm công cụ ).
3/ Bước 3:
Giáo viên cho học sinh làm một số bài tập mới ( có trong hệ thống bài tập mà HS chưa làm hoặc GV biên soạn theo mục tiêu đề ra của tiết luyện tập) của các tiết luyện tập nhằm mục đích ( Bài tập được chọn phải có tính mẫu mực để mọi đối tượng hs đều có thể tham gia giải.)
- Kiểm tra ngay sự hiểu biết của học sinh phần lý thuyết mở rộng mà giáo viên đưa ra ở đầu giờ học (nếu có).
- Khắc sâu hoàn thiện lý thuyết qua các bài tập có tính chất phản ví dụ, các bài tập vui có tính thiết thực.
* Lưu ý : Khi hướng giải bài tập toán, cần qua các bước:
- Đọc đề bài, tóm tắt, phân tích tìm hướng giải.( đối với hình học, Gv tập cho hs cách phân tích đi lên để tìm ra pp chứng minh).
- Thực hành lời giải, trình bày lời giải có đường lối đúng, hay.
- Khai thác cách giải khác (hoặc hướng dẫn hs sử dụng nó để giải các bài tập phức tạp hơn hoặc phát triển bài toán trên cơ sở bài toán đã có, hoặc ra bài tập tương tự, khái quát, hoặc bài tập mở có tính chất khái quát mà bài tập đã cho là một trường hợp riêng giúp nâng cao nhận thức, gây hứng thú học tập cho hs)
- Tổng kết các kiến thức, kỹ năng vận dụng ( Vd :Trong bài tập trên em đã vận dụng kiến thức cơ bản nào?)
PHƯƠNG ÁN 2
1/ Bước 1 :
Cho HS trình bày lời giải các bài tập cũ đã cho HS làm ở nhà., nhằm kiểm tra:
- HS hiểu lý thuyết đến đâu.
- Kỹ năng vận dụng LT trong việc giải BT.
- HS mắc những sai phạm nào ?
- Cách trình bày lời giải bằng ngôn ngữ, bằng kí hiệu chuẩn xác chưa ?
2/ Bước 2:
Giáo viên chốt lại những vấn đề có tính chất trọng tâm:
- Nhắc lại một số vấn đề chủ yếu về lý thuyết mà học sinh chưa vận dụng được khi giải bài tập.
- Chỉ ra những sai sót của học sinh, những sai sót thường mắc phải mà giáo viên tích luỹ được trong quá trình giảng dạy.
- Hướng dẫn cho HS cách trình bày, diễn đạt bằng ngôn ngữ, ký hiệu toán học…
3/ Bước 3:
Giống như Bước 3 phương án 1.
Làm thêm bài tập mới, nhằm đạt được yêu cầu:
- Hoàn thiện lý thuyết, khắc phục sai lầm HS thường mắc phải.
- Rèn luyện một vài thuật toán cơ bản mà HS cần ghi nhớ trong quá trình học tập.
- Rèn luyện cách phân tích bài toán, tìm phương hướng giải quyết bài toán.

Tóm lại: Dù sử dụng phương án nào thì cũng có ba phần chủ yếu:
- Hoàn thiện lý thuyết.
- Rèn luyện kỹ năng thực hành.
- Phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh.
IV. QUI TRÌNH SOẠN BÀI
1) Nghiên cứu tài liệu:
- Trước hết phải nghiên cứu lại phần lý thuyết mà học sinh được học. Qua đó phải xác định kiến thức nào là kiến thức cơ bản, trọng tâm, kiến thức nào nâng cao, mở rộng cho phép.
Tiếp theo là nghiên cứu các bài tập trong SGK, sách bài tập theo yêu cầu sau:
a) Cách giải từng bài toán như thế nào?
b) Có thể có bao nhiêu cách giải bài toán này.
c) Cách giải nào là thường gặp? Cách giải nào là cơ bản?
d) Ý đồ của tác giả đưa ra bài toán này để làm gì ?
e) Mục tiêu và tác dụng của từng bài tập như thế nào?
- Nghiên cứu sách tham khảo, sách giáo viên kỹ sau đó tập trung xây dựng nội dung tiết luyện tập và phương pháp luyện tập.

Mặc dù ở trên tôi đã nói về cách chọn hệ thống bài tập luyện song một lần nữa tôi xin được nhắc lại về việc làm đầy khó khăn này:
- Bài tập cũ là những bài tập cơ bản, mà đa số học sinh có thể vận dụng trực tiếp phần kiến thức đã học ở tiết trước để làm.(thường từ 1- 2 bài, có thể kÕt hîp bài tập trắc nghiệm).
- Bài tập chữa:
+ Vẫn tiết tục chọn bài cơ bản, vừa phải nhằm khảo sát kiến thức hs; phân tích cách giải, kh¾c s©u kiÕn thøc c¬ b¶n
+ Bµi tËp kÕt hîp c¸c ®¬n vÞ kiÕn thøc cã n©ng cao, më réng trong ph¹m vi cho phÐp, tõ ®ã ®­a ra c¸c
* Một số vẫn đề cần lưu ý trong quá trình chọn hệ thống bài tập: Ngoài những điều mà tôi đã nói ở trên
2) Nội dung bài soạn:
a) Mục tiêu của tiết luyện tập.
b) Cấu trúc tiết luyện tập:
b.1- Chữa các bài tập cũ :
- Số lượng bài tập, dự kiến thời gian.( Cho hs tự trình bày lời giải, tự kiểm tra lời giải, tìm cách khác, … Chú ý đến kiến thức nào hay vận dung
kinh nghiện giải toán).
- Chốt lại vấn đề gì qua các bài tập này ?
b.2-Cho học sinh làm bài tập mới.
( Chọn trong SGK, SBT hay GV soạn ra.)
- Số lượng bài tập, dự kiến thời gian.
- Bài tập đưa ra có dụng ý gì ?
b.3- Hướng dẫn học sinh học bài, làm bài ở nhà sau tiết bài tập.
- Hệ thống các bài tập cho về nhà làm. ( Chọn trong SGK, SBT hay GV soạn ra.)
- Gợi ý gì đối với từng bài tập cho học sinh yếu, học sinh giỏi?
c) Thực hiện nội dung đã nêu ở trên trong tiết luyện tập.
Tiến trình được thực hiện trên lớp thế nào để phát huy được tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học.

Tóm lại: Trong giờ luyện tập GV phải cho hs nắm vững các kiến thức đã học và hs phải biết vận dụng kiến thức đó. HS phải được rèn kỹ năng, kỹ xảo , hs hiểu bài và gây được hứng thú học tập cho hs.

V. C¸c vÝ dô minh häa cô thÓ c¸c b­íc nªu trªn qua tiÕt luyÖn tËp

Vd1: h×nh häc 9 :
TiÕt 49 : LuyÖn tËp vÒ tø gi¸c néi tiÕp.
Môc tiªu:
Cñng cè ®Þnh nghÜa, tÝnh chÊt, vµ c¸ch chøng minh tø gi¸c néi tiÕp.
RÌn kü n¨ng vÏ h×nh, kü n¨ng chøng minh, sö dông ®­îc tÝnh chÊt tø gi¸c néi tiÕp ®Ó gi¶i mét sè bµi tËp.
ChuÈn bÞ néi dung tiÕt d¹y:
Nh¾c l¹i mét c¸c