De cuong on HSG Dia Li

GIÁO ÁN BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI
Môn Địa

Lớp 6 (thời lượng: 15 tiết)
Mục tiêu:
1. Kiến thức: Trình bày được kiến thức phổ thông, cơ bản về:
- Trái đất: Trái Đất trong hệ Mặt Trời, hình dạng Trái Đất và cách thể hiện bề mặt Trái Đất trên bản đồ; Các chuyển động của Trái Đất và hệ quả; cấu tạo của Trái Đất.
- Các thành phần tự nhiên của Trái Đất (địa hình, lớp vỏ khí, lớp nước, lớp đất và lớp vỏ sinh vật) và mới quan hệ giữa các thành phần đó.
2. Kĩ năng:
- Quan sát, nhận xét các hiện tượng, sự vật địa lí qua hình vẽ, tranh ảnh, mô hình.
- Tính toán.
- Kĩ năng vận dụng kiến thức để giải thích các sự vật, hện tượng địa lí ở mức độ cao.

TỈ LỆ BẢN ĐỒ

I. Lý thuyết:
Khái niệm tỉ lệ số: Tỉ lệ số của bản đồ là tỉ số giữa khoảng cách trên bản đồ so với khoảng cách ngoài thực địa.
Ý nghĩa của tỉ lệ bản đồ: Tỉ lệ bản đồ cho chúng ta biết khoảng cách trên bản đồ đã thu nhỏ bao nhiêu lần so với kích thước thực của chúng trên thực địa.
VD: Tỉ lệ 1 : 2.000.000 có nghĩa là 1cm trên bản đồ bằng 2.000.000 cm hay 20 km ngoài thực địa.
Lưu ý: Phân loại tỉ lệ bản đồ
- Bản đồ tỉ lệ lớn: là những bản đồ có tỉ lệ trên 1 : 200.000
- Bản đồ tỉ lệ trung bình: là những bản đồ có tỉ lệ từ 1 : 200.000 đến
1 : 1.000.000
- Bản đồ tỉ lệ nhỏ: là những bản đồ có tỉ lệ nhỏ hơn 1 : 1.000.000
II. Bài tập:
1. Căn cứ tỉ lệ số của bản đồ H8 tr 13-SGK Đ6:
a. Đo và tính khoảng cách trên thực địa theo đường chim bay từ KS Hải Vân đến KS Thu Bồn và từ KS Hòa Bình đến KS Sông Hàn - (đơn vị mét)
b. Đo và tính chiều dài của đường Phan Bội Châu (đoạn từ đường Trần Quý Cáp đến đường Lý Tự Trọng) - (đơn vị mét)
2.
a. Dựa vào số ghi tỉ lệ của các bản đồ sau đây : 1 : 200.000 và 1 : 6.000.000, cho biết 5 cm trên bản đồ ứng với bao nhiêu km trên thực địa
b. Khoảng cách từ Hà Nội đến Hải Phòng là 105 km. Trên một bản đồ VN, khoảng cách giữa hai thành phố đó đo được 15 cm. Vậy bản đồ đó có tỉ lệ bao nhiêu.
3. Dựa vào tỉ lệ bản đồ hoàn thành các bài tập sau:
a. Trên thực tế đoạn đường từ HN đến HP là 105 km. Hỏi trên bản đồ có tỉ lệ
1 : 3.000.000 đoạn đường trên dài bao nhiêu mm?
b. Đường biên giới trên đất liền nước ta ngoài thực địa dài 4550 km, trên bản đồ hành chính Việt Nam dài 100 cm. Tìm tỉ lệ bản đồ trên.
c. Trên bản đồ có tỉ lệ 1 : 2.000.000, đoạn đường từ TP. Đông Hà đến TP. Huế đo được 3,1 cm. Hỏi ngoài thực tế đoạn đường trên dài bao nhiêu km.


PHƯƠNG HƯỚNG TRÊN BẢN ĐỒ,
KINH ĐỘ, VĨ ĐỘ VÀ TỌA ĐỘ ĐỊA LÍ
I. Lý thuyết:
1. Phương hướng trên bản đồ: Muốn xác định phương hướng trên bản đồ ta cần phải dựa vào các đường KT và VT. Theo quy ước thì phần chính giữa bản đồ là trung tâm, đầu phía trên của KT là hướng bắc, phía dưới là hướng nam, đầu bên phải của VT là hướng đông, bên trái là hướng tây. Minh họa hình dưới đây.











2. Kinh độ, vĩ độ, tọa độ địa lí của một địa điểm trên bản đồ hoặc trên QĐC
- Kinh độ của một điểm là khoảng cách tính bằng số độ từ kinh tuyến đi qua điểm đó đến kinh tuyến gốc.
- Vĩ độ của một điểm là khoảng cách tính bằng số độ từ vĩ tuyến đi qua điểm đó đến vĩ tuyến gốc (đường xích đạo)
- Kinh độ và vĩ độ của một điểm được gọi là tọa độ địa lí của điểm đó.
II. Bài tập:
1. bài tập a trang 16 SGK địa 6; bài tập b trang 17 SGK địa 6
2. Hãy xác định tọa độ địa lí của điểm G, H trên hình 12 trang 16 SGK địa 6.
3. Xác định các hướng còn lại trên hình dưới đây:











SỰ VẬN ĐỘNG TỰ QUAY QUANH TRỤC
CỦA TRÁI ĐẤT VÀ CÁC HỆ QUẢ

I. Lý thuyết:
- Sự vận động tự quay quanh trục của TĐ: TĐ tự quay một vòng quanh trục theo hướng từ Tây sang Đông trong 24 giờ. Người ta chia bề mặt TĐ ra 24 khu vực, mỗi khu vực có một giờ riêng. Đó là giờ khu vực
- Hệ quả sự vận động tự quay quanh trục của TĐ.
+ Khắp mọi nơi trên TĐ đều lần lượt có ngày, đêm.
+ Các vật chuyển động trên TĐ bị lệch hướng. Nếu nhìn xuôi theo chiều chuyển động thì ở nửa cầu Bắc, vật chuyển động sẽ lệch về bên phải, còn ở nửa cầu Nam lệch về bên trái.
II. Bài tập:
1. Trình bày sự vận động của TĐ quanh trục và các hệ quả của sự vận động đó.
2. Vẽ hình thể hiện vận động tự quay quanh trục của TĐ và hiện tượng ngày và đêm trên TĐ.
3. Một trận bóng đá được tổ chức ở Nam Phi (múi giờ số 2) vào lúc 20 giờ 30 phút ngày 25 tháng 6 năm 2010, được truyền hình trực tiếp. Xác định giờ truyền hình trực tiếp tại các quốc gia: Việt Nam, Anh.
Bài làm:
Nam Phi ở múi giờ số 2, Anh ở múi giờ số, Việt Nam ở múi giờ số 7.
Giờ của Anh muộn hơn giờ của Nam Phi 2 giờ do đó giờ truyền hình trực tiếp của Anh là 18 giờ 30 phút ngày 25 tháng 6 năm 2010
Giờ của Nam Phi muộn hơn giờ của Việt Nam 5 giờ do đó giờ truyền hình trực tiếp của Việt Nam là 20 giờ 30 phút ngày 25 tháng 6 năm 2010 + 5 giờ, tức 01 giờ 30 phút ngày 26/6/2010
4. Một bức điện được gửi đi từ TP. HCM (múi giờ số 7) lúc 10 giờ ngày 27/3/2012, một giờ sau thì trao cho người nhận ở Washington D.C (múi giờ 19). Hỏi người nhận vào lúc mấy giờ, ngày nào?
5. Điện hồi đáp từ Washington D.C lúc 1 giờ ngày 01/3/2012, một giờ sau trao cho người nhận tại TP.HCM. Hỏi người nhận vào lúc mấy giờ, ngày nào?
Bài làm:
4.
- TP. HCM (múi giờ số 7) – thuộc nửa cầu Đông, Washington D.C (múi giờ 19) – thuộc nửa cầu Tây. Do đó giờ ở TP.HCM sớm hơn giờ ở Washington D.C 12 giờ.
- Bức điện được gửi đi từ TP. HCM lúc 10 giờ ngày 27/3/2012, thời điểm này ở Washington D.C là 10 giờ ngày 27/3/2012 trừ đi 12 giờ tức là 22 giờ ngày 26/3/2012.
- một giờ sau thì trao cho người nhận nên người nhận lúc 23 giờ ngày 26/3/2012.
5.
- Điện hồi đáp từ Washington D.C lúc 1 giờ ngày 01/3/2012 thời điểm này ở TP.HCM là 1 giờ ngày 01/3/2012 cộng thêm 12 giờ tức là 13 giờ ngày 01/3/2012.
- một giờ sau thì trao cho người nhận nên người nhận lúc 14 giờ ngày 01/3/2012.
6. Một trận bóng đá ở Anh bắt đầu từ 15 giờ ngày 08/3/2008, được truyền hình trực tiếp. Tính giờ truyền hình trực tiếp ở các quốc gia trong bảng dưới đây:

Vị trí
Việt Nam
Anh
Nga
Ôtrâylia
Hoa Kỳ

Kinh độ
105°Đ
0°
45°Đ
150°Đ
120°T

Giờ
22 giờ
15 giờ
17 giờ
1 giờ
10 giờ

Ngày tháng
08/3/2008
08/3/2008
08/3/2008
09/3/2008
08/3/2008


7. Hai thành phố Nha Trang và Đà Lạt cùng nằm trên một vĩ tuyến (không tính phút, giây vĩ độ). Mặt trời mọc ở Nha Trang vào thời điểm 5 giờ 30 phút và lăn lúc 18 giờ 10 phút. Vậy ở Đà Lạt mặt trời mọc và lặn vào thời điểm nào? (cho biết kinh độ của Nha Trang và Đà Lạt lần lượt là 109°13’Đ và 108°28’Đ
Bài làm:
- Khoảng cách địa lí giữa Nha Trang với Đà Lạt là 109°13’Đ -108°28’Đ = 45’ kinh tuyến
- Nha Trang ở phía đông của Đà Lạt nên giờ đến sớm hơn Đà Lạt.
- Thời gian Trái Đất quay quanh trục 1 vòng (360° KT) là 24 giờ suy ra thời gian mỗi phút TĐ quay quanh trục được 15’ KT.
- Chênh lệch thời gian giữa Nha Trang với Đà Lạt 45’KT : 15KT = 3 phút
- Ở Đà Lạt mặt trời mọc lúc 5 giờ 30 phút + 3’ = 5 giờ 33 phút và lặn lúc 18 giờ 10 phút + 3 phút = 18 giờ 13 phút.
8. Cho bốn điểm A, B, C, D lần lượt có tọa độ địa lí như sau:
A (105°Đ, 10°B); B (0°, 0°); C (105°T, 0°); D (105°Đ, 10°N). Nếu tại địa điểm A đang là 6 giờ ngày 22/4/2012 thì cùng thời điểm đó tại địa điểm B, C, D là mấy giờ? ngày, tháng mấy?
Bài làm:
- Xác định múi giờ của các địa điểm:
+ A: kinh độ là 105°Đ nên (105°Đ – 7,5°) : 15 = 6,5 tức thuộc múi giờ số 7.
+ B: có kinh độ 0° nên thuộc múi giờ số 0.
+ C: kinh độ là 105°T nên (105°T – 7,5°) : 15 = 6,5 tức thuộc múi giờ số 7 về bên trái của múi giờ số 0 tức thuộc múi giờ 17.
+ D: kinh độ là 105°Đ nên cũng thuộc múi giờ số 7 (giống điểm A).
- Điểm A đang là 6 giờ ngày 22/4/2012 thì cùng thời điểm đó tại địa điểm B là 23 giờ ngày 21/4/2012; điểm C là 16 giờ ngày 21/4/2012; , điểm D là 6 giờ ngày 22/4/2012.


SỰ CHUYỂN ĐỘNG CỦA TĐ QUANH MẶT TRỜI

I. Lý thuyết:
- TĐ chuyển động quanh mặt trời theo hướng từ T sang Đ trên một quỹ đạo có hình elip gần tròn. Thời gian TĐ chuyển động một vòng trên quỹ đạo là 365 ngày 6 giờ.
- Khi chuyển động trên quỹ đạo quanh MT, trục của TĐ bao giờ cũng có độ nghiêng không đổi và hướng về một phía nên hai nửa cầu luân phiên ngả về phía MT, sinh ra các mùa.
- Sự phân bố ánh sáng, lượng nhiệt và cách tính mùa ở nửa cầu B và N hoàn toàn trái ngược nhau.
- Hệ quả sự chuyển động của TĐ quanh MT:
+ Hiện tượng các mùa trên TĐ.
+ Hiện tượng ngày đêm dài, ngắn khác nhau theo mùa và theo vĩ độ.
II. Câu hỏi và bài tập:
Câu 1. Nêu sự chuyển động của TĐ quanh MT và các Hệ quả của sự chuyển động đó.
Trả lời: Sự chuyển động của TĐ quanh MT:
- TĐ chuyển động quanh mặt trời theo hướng từ T sang Đ trên một quỹ đạo có hình elip gần tròn. Thời gian TĐ chuyển động một vòng trên quỹ đạo là 365 ngày 6 giờ.
- Khi chuyển động trên quỹ đạo, trục của TĐ bao giờ cũng có độ nghiêng không đổi và hướng về một phía nên hai nửa cầu luân phiên ngả về phía MT, sinh ra các mùa.
- Hệ quả sự chuyển động của TĐ quanh MT:
+ Hiện tượng các mùa trên TĐ.
+ Hiện tượng ngày đêm dài, ngắn khác nhau theo mùa và theo vĩ độ.
Câu 2.
a. Hiện tượng các mùa diễn ra như thế nào trên bề mặt TĐ? Nguyên nhân?
b. Giải thích câu ca dao:
“Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng
Ngày tháng mười chưa cười đã tối”
Hiện tượng này có đúng với mọi địa điểm trên bề nặt TĐ hay không? Vì sao?
Trả lời:
a. Hiện tượng các mùa diễn ra trên bề mặt TĐ.
- Khi chuyển động trên quỹ đạo quanh MT, trục của TĐ bao giờ cũng có độ nghiêng không đổi và hướng về một phía nên hai nửa cầu luân phiên ngả về phía MT. Nửa cầu nào ngả về phía MT thì có góc chiếu lớn, nhận được nhiều ánh sáng và nhiệt. Lúc ấy là mùa nóng của nửa cầu đó.. Nửa cầu nào không ngả về phía MT thì có góc chếu nhỏ, nhận được ít ánh sáng và nhiệt,. Lúc ấy là mùa lạnh của nửa cầu đó.
- Vào các ngày 21/3 và 23/9, hai nửa cầu có góc chiếu như nhau, nhận được một lượng ánh sáng và nhiệt như nhau. Đó là thời kỳ chuyển tiếp giữa mùa nóng và lạnh trên TĐ.
- Sự phân bố ánh sáng, lượng nhiệt và cách tính mùa ở nửa cầu Bắc và nửa cầu Nam hoàn toàn trái ngược nhau.
- Khu vực cận xích đạo và xích đạo
b.
- Hai câu ca dao trên đề cập đến hiện tượng ngày đêm dài, ngắn khác nhau do hệ quả sự chuyển động của TĐ