SKKN Hóa 9

Më ®Çu
I - lý do chän ®Ò tµi
Ho¸ häc lµ bé m«n khoa häc quan träng trong nhµ tr­êng phæ th«ng. M«n ho¸ häc cung cÊp cho häc sinh mét hÖ thèng kiÕn thøc phæ th«ng, c¬ b¶n vµ thiÕt thùc ®Çu tiªn vÒ ho¸ häc, gi¸o viªn bé m«n ho¸ häc cÇn h×nh thµnh ë c¸c em métkü n¨ng c¬ b¶n, phæ th«ng vµ thãi quen häc tËp vµ lµm viÖc khoa häc lµm nÒn t¶ng cho viÖc gi¸o dôc x· héi chñ nghÜa, ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc, n¨ng lùc hµnh ®éng. Cã nh÷ng phÈm chÊt thiÕt nh­ cÈn thËn, kiªn tr×, trung thùc, tØ mØ, chÝnh x¸c, yªu ch©n lÝ khoa häc, cã ý thøc tr¸ch nhiÖm víi b¶n th©n, gia ®×nh, x· héi cã thÓ hoµ hîp víi m«i tr­êng thiªn nhiªn, chuÈn bÞ cho häc sinh lªn vµ ®i vµo cuéc sèng lao ®éng.
Trong m«n ho¸ häc th× bµi tËp ho¸ häc cã mét vai trß cùc kú quan träng nã lµ nguån cung cÊp kiÕn thøc míi, vËn dông kiÕn thøc lÝ thuyÕt, gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng c¸c qu¸ tr×nh ho¸ häc, gióp tÝnh to¸n c¸c ®¹i l­îng: Khèi l­îng, thÓ tÝch, sè mol... ViÖc gi¶i bµi tËp sÏ gióp häc sinh ®­îc cñng cè kiÕn thøc lÝ thuyÕt ®· ®­îc häc vËn dông linh ho¹t kiÕn thøc vµo lµm bµi. §Ó gi¶i ®­îc bµi tËp ®ßi hái häc sinh kh«ng chØ n¾m v÷ng c¸c tÝnh chÊt ho¸ häc cña c¸c ®¬n chÊt vµ hîp chÊt ®· häc, n¾m v÷ng c¸c c«ng thøc tÝnh to¸n, biÕt c¸ch tÝnh theo ph­¬ng tr×nh hãa häc vµ c«ng thøc ho¸ häc. §èi víi nh÷ng bµi tËp ®¬n gi¶n th× häc sinh th­êng ®i theo m« h×nh ®¬n gi¶n: Nh­ viÕt ph­¬ng tr×nh ho¸ häc, dùa vµo c¸c ®¹i l­îng bµi ra ®Ó tÝnh sè mol cña mét chÊt sau ®ã theo ph­¬ng tr×nh ho¸ häc ®Ó tÝnh sè mol cña c¸c chÊt cßn l¹i tõ ®ã tÝnh ®­îc c¸c ®¹i l­îng theo yªu cÇu cña bµi . Nh­ng ®èi víi nhiÒu d¹ng bµi tËp th× nÕu häc sinh kh«ng n¾m ®­îc b¶n chÊt cña c¸c ph¶n øng th× viÖc gi¶i bµi to¸n cña häc sinh sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ th­êng lµ gi¶i sai nh­ d¹ng bµi tËp: Oxit axit ph¶n øng víi dung dÞch kiÒm
Qua gi¶ng d¹y t«i thÊy r»ng ®©y lµ mét d¹ng bµi tËp t­¬ng ®èi khã song nã l¹i rÊt quan träng víi häc sinh cÊp II . tuy nhiªn qua thùc tÕ gi¶ng d¹y, t«i thÊy mét sè gi¸o viªn cßn xem nhÑ d¹ng bµi tËp nµy v× thÕ häc sinh gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n khi gÆp ph¶i nh÷ng bµi to¸n d¹ng nµy . ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn mµ t«i ®· chän ®Ò tµi : “Phương pháp gi¶i bµi tËp d¹ng oxit axit ph¶n øng víi dung dÞch kiÒm’’

II- môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi
1- Môc ®Ých:
- N©ng cao chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ d¹y- häc ho¸ häc
- Gióp cho häc sinh n¾m ch¾c ®­îc b¶n chÊt cña c¸c bµi tËp d¹ng oxit axit ph¶n øng víi dung dÞch kiÒm tõ ®ã rÌn kü n¨ng gi¶i bµi tËp nãi chung vµ bµi tËp d¹ng nµy nãi riªng
- Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc vµ t¹o høng thó cho häc sinh trong häc tËp ®Æc biÖt lµ trong gi¶i bµi tËp ho¸ häc
- Lµ tµi liÖu rÊt cÇn thiÕt cho viÖc «n häc sinh giái khèi 9 vµ gióp gi¸o viªn hÖ thèng ho¸ ®­îc kiÕn thøc, ph­¬ng ph¸p d¹y häc.
2- NhiÖm vô:
- Nghiªn cøu c¬ së lÝ thuyÕt, b¶n chÊt cña ph¶n øng: oxit axit víi dung dÞch kiÒm cña kim lo¹i ho¸ trÞ I
- Nghiªn cøu c¬ së lÝ thuyÕt , b¶n chÊt cña ph¶n øng: oxit axit víi dung dÞch kiÒm cña kim lo¹i ho¸ trÞ II
- X©y dùng c¸c c¸ch gi¶i víi bµi tËp d¹ng: oxit axit víi dung dÞch kiÒm
- C¸c d¹ng bµi tËp ®Þnh l­îng minh ho¹
- Mét sè bµi tËp ®Þnh tÝnh minh ho¹
III – Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó hoµn thµnh tèt ®Ò tµi nµy t«i ®· sö t«i ®· vËn dông c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc nh­:
Ph©n tÝch lý thuyÕt, ®iÒu tra c¬ b¶n, tæng kÕt kinh nghiÖm s­ ph¹m vµ sö
dông mét sè ph­¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc trong viÖc ph©n tÝch kÕt qu¶ thùc
nghiÖm s­ ph¹m v.v.. .
- Nghiªn cøu kü s¸ch gi¸o khoa líp 9 vµ c¸c s¸ch n©ng cao vÒ ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp tham kh¶o c¸c tµi liÖu ®· ®­îc biªn so¹n vµ ph©n tÝch hÖ thèng c¸c d¹ng bµi to¸n ho¸ häc theo néi dung ®· ®Ò ra.
- Đóc rót kinh nghiÖm cña b¶n th©n trong qu¸ tr×nh d¹y häc.
- ¸p dông ®Ò tµi vµo ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ®èi víi häc sinh líp 9 ®¹i trµ vµ «n thi häc sinh giái
- Tham kh¶o, häc hái kinh nghiÖm cña mét sè ®ång nghiÖp .

Ch­¬ng I: Tæng quan
I- C¬ së lÝ luËn.
Nh­ chóng ta ®· biÕt ®Ó gi¶i ®­îc mét bµi to¸n ho¸ häc tÝnh theo ph­¬ng tr×nh ho¸ häc th× b­íc ®Çu tiªn häc sinh ph¶i viÕt ®­îc chÝnh x¸c ph­¬ng tr×nh ho¸ häc råi míi tÝnh ®Õn viÖc lµm tíi c¸c b­íc tiÕp theo vµ nÕu viÕt ph­¬ng tr×nh sai th× viÖc tÝnh to¸n cña häc sinh trë lªn v« nghÜa.
§èi víi d¹ng bµi tËp: Oxit axit ph¶n øng víi dung dÞch kiÒm th× ®Ó viÕt ®­îc ph­¬ng tr×nh ho¸ häc chÝnh x¸c, häc sinh ph¶i hiÓu ®­îc b¶n chÊt cña ph¶n øng nghÜa lµ ph¶n øng diÔn ra theo c¬ chÕ nµo. Khi mét oxit axit ph¶n øng víi dung dÞch kiÒm th× cã thÓ t¹o ra muèi trung hoµ, muèi axit hoÆc hçn hîp c¶ hai muèi. ®iÒu khã ®èi víi häc sinh lµ ph¶i biÕt x¸c ®Þnh xem ph¶n øng x¶y ra th× t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm nµo, tõ ®ã míi viÕt ®­îc ph­¬ng tr×nh ho¸ häc chÝnh x¸c.
MÆt kh¸c kü n¨ng gi¶i to¸n ho¸ häc chØ ®­îc h×nh thµnh khi häc sinh n¾m v÷ng lý thuyÕt, n¾m v÷ng c¸c kiÕn thøc vÒ tÝnh chÊt ho¸ häc cña chÊt, biÕt vËn dông kiÕn thøc vµo gi¶i bµi tËp. Häc sinh ph¶i h×nh thµnh ®­îc mét m« h×nh gi¶i to¸n, c¸c b­íc ®Ó gi¶i mét bµi to¸n, kÌm theo ®ã lµ ph¶i h×nh thµnh ë häc sinh thãi quen ph©n tÝch ®Ò bµi vµ ®Þnh h­íng ®­îc c¸ch lµm ®©y lµ mét kü n¨ng rÊt quan träng ®èi víi viÖc gi¶i mét bµi to¸n hãa häc. Do ®ã ®Ó h×nh thµnh ®­îc kü n¨ng gi¶i to¸n d¹ng oxitaxit ph¶n øng víi dung dÞch kiÒm th× ngoµi viÖc gióp häc sinh n¾m ®­îc b¶n chÊt cña ph¶n øng th× gi¸o viªn ph¶i h×nh thµnh cho häc sinh mét m« h×nh gi¶i (c¸c c¸ch gi¶i øng víi tõng tr­êng hîp ) bªn c¹nh ®ã rÌn luyÖn cho häc sinh t­ duy ®Þnh h­íng khi ®øng tr­íc mét bµi to¸n vµ kh¶ n¨ng ph©n tÝch ®Ò bµi.
ChÝnh v× vËy viÖc cung cÊp cho häc sinh c¸c c¸ch gi¶i bµi to¸n oxitaxit ph¶n øng víi dung dÞch kiÒm ®Æc biÖt lµ x©y dùng cho häc sinh m« h×nh ®Ó gi¶i bµi to¸n vµ c¸c kü n¨ng ph©n tÝch ®Ò gióp häc ®Þnh h­íng ®óng khi lµm bµi tËp lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt, nã gióp häc sinh cã t­ duy khoa häc khi häc tËp ho¸ häc nãi riªng vµ c¸c m«n häc kh¸c nãi chung nh»m n©ng cao chÊt l­îng trong gi¶ng d¹y vµ häc tËp cña gi¸o viªn vµ häc sinh.
II- Ph©n tÝch thùc tr¹ng cña ®Ò tµi
1- §iÓm míi cña ®Ò tµi
- Häc sinh n¾m ®­îc b¶n chÊt cña ph¶n øng nªn c¸c em c¶m thÊy dÔ hiÓu, hiÓu s©u s¾c vÊn ®Ò gi¶i thÝch ®­îc nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¸c tr­êng hîp cña bµi to¸n
- cã thÓ ¸p dông cho nhiÒu ®èi t­îng häc sinh khèi cÊp 2: víi häc sinh ®¹i trµ, ¸p dông víi c¸c ®èi t­îng häc sinh kh¸ giái.
- Tµi liÖu nµy cã thÓ gióp «n häc sinh giái khèi líp 9, dïng cho c¸c häc sinh khèi trung häc phæ th«ng hoÆc gi¸o viªn cã thÓ tham kh¶o.
2- §iÓm h¹n chÕ cña ®Ò tµi
- §Ò tµi khã ¸p dông vµo viÖc gi¶ng d¹y trùc tiÕp trªn líp mµ chñ yÕu ¸p dông vµo viÖc båi phô häc sinh ngoµi giê hoÆc båi d­ìng ®éi tuyÓn häc sinh giái.
- ®Ò tµi chØ ®Ò cËp mét sè ph­¬ng ph­¬ng ph¸p gi¶i c¬ b¶n ch­a më réng ®­îc c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i nhanh.
ch­¬ng II – Néi dung
I – C¬ së lý thuyÕt
1- Khi cho oxit axit(CO2,SO2...)vµo dung dÞch kiÒm ho¸ trÞ I( NaOH, KOH...) cã c¸c tr­êng hîp sau x¶y ra:
* Tr­êng hîp 1:
Khi cho CO2,SO2 vµo dung dÞch NaOH, KOH (Dung dÞch kiÒm) d­ ta cã mét s¶n phÈm lµ muèi trung hoµ + H2O ).
n(CO2 , SO2 ) < n( NaOH, KOH)
Ph­¬ng tr×nh:
CO2 + 2NaOH d­ ( Na2CO3 + H2O
SO2 + 2KOH d­ ( K2SO3 + H2O
* Tr­êng hîp 2:
Khi cho CO2, SO2 d­ vµo dung dÞch NaOH, dung dÞch KOH th× s¶n phÈm thu ®­îc lµ muèi axit duy nhÊt.
Tøc lµ:
n( CO2, SO2 ) > n ( NaOH, KOH...)
Ph­¬ng tr×nh:
CO2 + NaOH ( NaHCO3
HoÆc c¸ch viÕt:
CO2 + 2NaOH ( Na2CO3 + H2O.
V× CO2 d­ nªn CO2 tiÕp tôc ph¶n øng víi muèi t¹o thµnh:
CO2 + Na2CO3 + H2O ( 2NaHCO3 .
* Tr­êng hîp3:
NÕu biÕt thÓ tÝch hoÆc khèi l­îng cña oxit axit vµ dung dÞch kiÒm th× tr­íc hÕt ta ph¶i tÝnh sè mol cña c¶ 2 chÊt tham gia råi lËp tØ sè.
a, NÕu:

≤ 1
KÕt luËn: S¶n phÈm t¹o ra muèi axit vµ CO2 hoÆc SO2 cßn d­.
Ph­¬ng tr×nh ph¶n øng:(x¶y ra c¶ 2 ph¶n øng)
CO2 + 2NaOH ( Na2CO3 + H2O. (1)
CO2 + Na2CO3 hÕt + H2O ( 2NaHCO3. (2)
b, NÕu:

≥ 2 ( kh«ng qu¸ 2,5 lÇn)
KÕt luËn:S¶n phÈm t¹o ra muèi trung hoµ do nNaOH, nKOH d­.
Ph­¬ng tr×nh ph¶n øng:(chØ x¶y ra 1 ph¶n øng).
CO2 + 2NaOH ( Na2CO3 + H2O. (1)
c, NÕu:
1 <
< 2
KÕt luËn :S¶n phÈm t¹o ra lµ hçn hîp hai muèi:Muèi axit vµ muèi trung hoµ .
Ph­¬ng tr×nh ph¶n øng
VÝ dô: CO2 + NaOH ( NaHCO3 (I)
CO2 + 2NaOH ( Na2CO3 + H2O.
HoÆc c¸ch viÕt:
CO2 + 2NaOH ( Na2CO3 + H2O.
CO2 + Na2CO3 + H2O ( 2NaHCO3. (II)
HoÆc:
CO2 + NaOH ( NaHCO3
NaHCO3 + NaOH ( Na2CO3 + H2O (III)
NhËn xÐt :
- Trong c¸ch viÕt ph¶n øng (II) ta viÕt ph¶n øng t¹o thµnh Na2CO3 tr­íc, sau ®ã d­ CO2 míi t¹o thµnh muèi axit.
- C¸ch nµy lµ ®óng nhÊt v× lóc ®Çu l­îng CO2 sôc vµo cßn rÊt Ýt, NaOHd­ do ®ã ph¶i t¹o thµnh muèi trung hoµ tr­íc.
- C¸ch viÕt (I) vµ (III) nÕu nh­ gi¶i bµi tËp sÏ vÉn ra cïng kÕt qu¶ nh­ c¸ch viÕt (II),nh­ng b¶n chÊt ho¸ häc kh«ng ®óng.VÝ dô khi sôc khÝ CO2 vµo n­íc v«i trong, ®Çu tiªn ta thÊy t¹o thµnh kÕt tña vµ chØ khi CO2 d­ kÕt tña míi tan t¹o thµnh dung dÞch trong suèt.
CO2 + Ca(OH)2 ( CaCO3( + H2O
CaCO3( + CO2 + H2O ( Ca(HCO3)2 tan
C¸ch viÕt (I) chØ ®­îc dïng khi kh¼ng ®Þnh t¹o thµnh hçn hîp hai muèi, nghÜa lµ :
nCO2 < nNaOH < 2 nCO2
Hay:
1 <
< 2
2- Khi cho dung dÞch kiÒm( NaOH, KOH...) t¸c dông víi P2O5 (H3PO4)
Tuú thuéc vµo tØ lÖ sè mol: cã thÓ cã nhiÒu tr­êng hîp x¶y ra:

= T (*)
Do ta cã tØ lÖ (*) v× khi cho P2O5 vµo dung dÞch KOH, dung dÞch NaOH th× P2O5 sÏ ph¶n øng tr­íc víi H2O.
PT: P2O5 + 3 H2O ( 2 H3PO4
NÕu: T ≤ 1 th× s¶n phÈm lµ: NaH2PO4
PT: NaOH + H3PO4 d­ ( NaH2PO4 + H2O
NÕu: 1 < T < 2 S¶n phÈm t¹o thµnh lµ: NaH2PO4 + Na2HPO4
PT: 3NaOH + 2H3PO4 d­ ( NaH2PO4 + Na2HPO4 + 3H2O.
NÕu: T = 2 th× s¶n phÈm t¹o thµnh lµ Na2HPO4
PT: 2NaOH + H3PO4 ( Na2HPO4 + 2H2O.
NÕu: 2 PT: 5NaOH + 2H3PO4 ( Na3PO4 + Na