Sinh lý học trẻ em

Chương 2: HỆ THẦN KINH
A - CHỨC NĂNG CỦA HỆ THẦN KINH

- Điều khiển, điều hoà, phối hợp hoạt động của các cơ quan.

- Đảm bảo sự thống nhất các cơ quan trong cơ thể.

- Đảm bảo sự thống nhất giữa cơ thể với môi trường.
B - ĐƠN VỊ CỦA HỆ THẦN KINH – NƠRON
- Là những tế bào có hình dạng và kích thước khác nhau.
Các loại nơron thần kinh: đơn cực, lưỡng cực, đa cực.

Sơ đồ cấu tạo nơron
+ Thân nơron: nơi tập trung chất xám, gồm:
* Màng: nơi tiếp nhận kích thích

* Nhân: điều khiển hoạt động của nơron

* Tế bào chất: dẫn truyền và giữ lại những dấu vết xung động

+ Trục thần kinh: Nơi tập trung các chất trắng, gồm 2 loại: có màng hoặc không có màng mielin.

* Trục ngắn: nhận xung thần kinh

* Trục dài: gửi xung thần kinh sang tế bào khác

+ Xinap: Nơi tiếp giáp giữa các nơron, chứa các chất môi giới hoá học như: Axetilcolin, Adrenalin. Xinap gồm 3 phần: màng trước, màng sau và khe hở.
C - CẤU TẠO VÀ CHỨC NĂNG CỦA HỆ THẦN KINH NGƯỜI
I - TUỶ SỐNG
1. Cấu tạo
a) Cấu tạo ngoài:
Nằm trong cột sống, hình trụ không đều, dài khoảng 45 cm, hơi dẹp trước sau, có 2 đoạn phình (phình cổ và thắt lưng) và cuối thon lại.

Dọc tuỷ sống có 2 rãnh lớn (rãnh trước và rãnh sau) và các rãnh nhỏ (2 rãnh bên trước và 2 rãnh bên sau) -> là nơi đi ra của các rễ thần kinh.

- Có 31 đôi dây thần kinh dọc tuỷ sống. Mỗi dây thần kinh được tạo nên bởi rễ trước (gồm các sợi vận động) và rễ sau (gồm các sợi cảm giác) -> Dây thần kinh là dây pha.

b) Cấu tạo trong
2. Chức năng
Chức năng phản xạ: Phản xạ là phản ứng của cơ thể với môi trường có sự tham gia của trung ương thần kinh.

Cung phản xạ là con đường thực hiện phản xạ gồm 5 khâu:

+ Thụ quan: tiếp nhận kích thích

+ Dẫn vào: Sợi thần kinh hướng tâm, dẫn xung động về trung ương thần kinh

+ Dẫn ra: Sợi thần kinh li tâm, dẫn xung động từ trung ương ra.

+Trung ương thần kinh: Các trung khu cảm giác và vận động

+ Cơ quan trả lời: các cơ và các tuyến

Xem: clip “Cung phản xạ”
b) Chức năng dẫn truyền

Đảm bảo mối quan hệ giữa các phần của tuỷ sống và giữa tuỷ sống với sọ não: Các bó thần kinh phía sau dẫn truyền xung động thần kinh hướng tâm (cảm giác), các bó thần kinh phía trước dẫn truyền xung động thần kinh li tâm (vận động).

3. Sự phát triển tuỷ sống ở trẻ
Là phần phát triển sớm hơn các bộ phận khác của hệ thần kinh

Trẻ sơ sinh: chỉ có tới đốt sống thắt lưng thứ 3, dài 14 – 16 cm -> đến 10 tuổi dài gấp 2 lần.

Chiều dài tuỷ sống tăng tương ứng với chiều dài thân thể

Chiều rộng tăng chậm hơn chiều dài, sừng trước thường phát triển hơn sừng sau.

Kích thước các nơron và sự phân hoá của chúng tăng dần theo tuổi và tăng nhanh khi trẻ bắt đầu đi học

Ngay từ đầu tham gia tích cực vào điều tiết các chức năng dinh dưỡng.
II - NÃO BỘ

Nằm trong hộp sọ, khối lượng ở nam: 1286 g; ở nữ: 1260g

Trong lớp vỏ xương não được bao bọc bởi 3 lớp màng (màng não): màng cứng (dai và mềm bao toàn bộ hệ thần kinh), màng nhện (giảm sóc), màng mềm (chưa mạch máu nhỏ)

Từ não có 12 đôi dây thần kinh đi tới các cơ quan trong cơ thể, chủ yếu đến các vùng đầu mặt.

1. Não sau
* Sơ đồ cấu tạo:
2. Não giữa
Sơ đồ cấu tạo:
3. Não trước
a) Não trung gian
b) Bán cầu đại não : Gồm có hai bán cầu được nối với nhau bởi thể chai

+ Bán cầu não có nhiều nếp nhăn, chia bán cầu não thành nhiều thuỳ, nhiều hồi não.

+ Mỗi bán cầu não có 3 rãnh lớn (Sylvius, Rolăndo, thẳng góc) chia bán cầu thành 4 thuỳ (trán, đỉnh, chẩm, thái dương).

+ Chất trắng có 3 loại sợi: sợi liên hợp, sợi liên bán cầu, sợi liên lạc

+ Chất xám gồm nhân xám nằm bên trong (nhân dưới vỏ) và vỏ não. Vỏ não dày 1 – 3 mm, có 14 – 17 tỷ nơron chia thành 6 lớp tế bào.

- Chức năng: Vỏ não là trung ương cao cấp nhất, điều khiển, điều hoà, phối hợp mọi hoạt động của cơ thể.

* Chức năng cảm giác: Thuỳ đỉnh phụ trách xúc giác và vị giác, thuỳ chẩm phụ trách thị giác, thuỳ thái dương phụ trách thính giác và khứu giác.

* Chức năng vận động: Thuỳ trán phụ trách, hồi trán chi phối vận động theo ý muốn.

* Chức năng ngôn ngữ: Chỉ có ở người, gồm: vùng vận động ngôn ngữ (Vùng Brôca), vùng hiểu ngôn ngữ (Vùng Wernick) ở hồi trán 1, 2 và thuỳ thái dương. Các vùng ngôn ngữ nằm ở thuỳ trán bên trái, tuy nhiên chức năng ngôn ngữ liên quan đến nhiều vùng.
Sự đinh khu chức năng của vỏ não


D - SỰ PHÁT TRIỂN CỦA HỆ THẦN KINH CỦA TRẺ EM
Não bộ của trẻ (lúc ra đời) chưa phát triển đầy đủ -> tuổi dậy thì trọng lượng não gần như không thay đổi mà thay đổi về tế bào học và chức năng rất tinh vi.

Các đường dẫn truyền phát triển mạnh, tăng lên theo tuổi và được tiếp tục đến 14 – 15 tuổi, cấu tạo vỏ não của trẻ em 7 tuổi về cơ bản giống với người lớn.

Hoạt động thần kinh cao cấp của trẻ phát triển cùng với sự trưởng thành về hình thái của não bộ. Những năm đầu trẻ phát triển mạnh hoạt động thần kinh cấp cao -> hệ thống tín hiệu thứ hai – ngôn ngữ của trẻ bắt đầu phát triển.

*Vệ sinh hệ thần kinh: Để trẻ có hệ thần kinh phát triển hoàn thiện cần:

Cung cấp đủ dinh dưỡng cho trẻ, nhất là nhóm dưỡng chất phát triển hệ thần kinh cho trẻ (DHA, AA…)

Tạo môi trường sống và hoạt động tốt nhất để phát huy hết khả năng sáng tạo của trẻ

-> Giáo dục: Đảm bảo cho trẻ phát triển toàn diện, tuy nhiên giáo viên và gia đình phải biết khai thác những năng khiếu sẵn có của trẻ theo từng giai đoạn phát triển.