Sang kien kinh nghiem bac 4 tinh nghe an

chào mừng các thầy cô giáo
về dự buổi báo cáo sáng kiến kinh nghiệm bậc bốn
Đề tài
Kinh nghiệm rút ra từ bài dạy câu ghép ( Bài 12: Tiết 46 – Ngữ văn 8 tập một )
A.Đặt vấn đề
C©u lµ ®¬n vÞ cÊu tróc lín nhÊt trong tæ chøc ng÷ ph¸p cña mét ng«n ng÷. Nh­ng trong giao tiÕp th× c©u lµ ®¬n vÞ ph¸t ng«n nhá nhÊt khi t¹o lêi (nãi hoÆc viÕt).V¨n b¶n cÇn rÊt nhiÒu kiÓu c©u lµm ®¬n vÞ c¬ së, biÓu ®¹t sù xuÊt hiÖn vµ tån t¹i cña c¸c sù vËt hiÖn t­îng trong nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau còng nh­ ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh cña chóng trong cïng mét sù miªu t¶ vÒ hiÖn thùc kh¸ch quan .Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thuéc tÝnh cña chóng rÊt cÇn ®Õn kh¶ n¨ng miªu t¶ cña c©u ghÐp - mét ®¬n vÞ c¬ së trong hÖ thèng ng÷ ph¸p.
C©u ghÐp lµ lo¹i c©u cã tõ hai côm C-V trë lªn , kh«ng bao chøa nhau t¹o thµnh . Lµ kiÓu c©u t¹o ra sù uyÓn chuyÓn , nhÞp nhµng cho v¨n b¶n, thÓ hiÖn cao tÝnh liªn kÕt trong v¨n b¶n.NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng ®ã , c¸c nhµ ng«n ng÷ häc lu«n xem c©u ghÐp lµ ®èi t­îng nghiªn cøu cÇn thiÕt khi nghiªn cøu nh÷ng ®¬n vÞ c¬ së cña v¨n b¶n.§ång thêi c©u ghÐp trë thµnh ®¬n vÞ kiÕn thøc tr¶i dµi trong c¸c ch­¬ng tr×nh tõ tiÓu häc cho ®Õn c¸c cÊp chuyªn nghiÖp cho häc sinh, sinh viªn, ng­êi nhiªn cøu.

Trong chương trình ngữ văn 8 tập 1, bài học về "Câu ghép" có dung lượng kiến thức lớn chia làm 2 tiết nằm ở bài học 11 và 12. Mục đích của người biên soạn sách ở mỗi tiết học không giống nhau.Tiết thứ nhất dạy học theo hướng nhận diện , nghĩa là người dạy chú ý đến biểu hiện hình thức của câu ghép.ở tiết 2 chú ý đến mặt ngữ nghĩa.So với cấu trúc bài học Câu ghép trong chương trình sách giáo khoa cũ thì bài học Câu ghép trong chương trình ngữ văn 8 hiện hành có rất nhiều điểm mới và sáng tạo (về tính tích cực, tích hợp ; về cách phân loại hợp lý cũng như cách xây dựng trên hệ thống phát triển).

Nhưng bên cạnh những nét ưu điểm đó,sách giáo khoa và tài liệu hướng dẫn giảng dạy chính thống là sách giáo viên trong việc giúp học sinh và giáo viên tiếp cận nhóm kiến thức thứ hai (tiết 46) về quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu ghép còn một số điểm cần phải nhìn lại.Nếu tuân thủ đúng các bước lên lớp như sách giáo khoa và sách giáo viên hướng dẫn thì hiệu quả đạt được chưa cao. Trong khi đó xét về dung lượng kiến thức cũng như khả năng ứng dụng kiến thức này vào thực hành cho học sinh là vô cùng lớn .
Đối với chương trình đổi mới, phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm thì giáo viên chỉ đóng vai trò chỉ đạo , hướng dẫn học sinh hoạt động nhằm phát huy tối đa khả

năng tự học,tự sáng tạo và rèn luyện kỹ năng của học sinh.Muốn đạt được điều ấy đòi hỏi giáo viên phải năng động, sáng tạo không quá lệ thuộc vào một mô tuýp khi thiết kế bài dạy.Phải xây dựng được các tình huống có vấn đề để học sinh được nghe , nói và viết nhiều hơn . Đặc biệt phải tự điều chỉnh được những kiến thức cần bổ sung, mà qua quá trình thể nghiệm trong thực tế giảng dạy giáo viên phát hiện ra.
Năm học 2009-2010 tôi được giao trách nhiệm giảng dạy môn ngữ văn 8.Đề tài này tôi đã từng trăn trở và khảo cứu thực trạng từ những năm học trước đó. Đến năm học này qua nghiên cứu và thực nghiệm , đối chiếu với kết quả thu được từ học sinh của những năm học trước,tôi đã tìm đuợc hướng khai thác mới bài học về câu ghép -tiết 46-ngữ văn 8.

B/Giải quyết vấn đề:
I/Cơ sở lý luận của vấn đề:
Câu ghép là một nội dung kiến thức vốn có từ trước.Trong chương trình Tiếng Việt lớp 7 cũ ,tập 2 câu ghép được phân chia thành bốn loại :câu ghép chính phụ,câu ghép đẳng lập,câu ghép qua lại,câu ghép chuỗi.Sản phẩm phân loại này không dựa theo một tiêu chí nên đã gây rất nhiều tranh cãi.
Câu ghép trong ngữ văn 8,tập 1 hiện hành không sử dụng sản phẩm phân loại đối lập đó.Tất cả các quan hệ câu ghép :Quan hệ nguyên nhân,quan hệ điều kiện(giả thiết),quan hệ tương phản,quan hệ tăng tiến,quan hệ lựa chọn,quan hệ bổ sung,quan hệ nối tiếp,quan hệ đồng thời,quan hệ giải thích đều được sản sinh từ tiêu chí ngữ nghĩa.Nội dung chính của tiết 2(tiết 46) là các kiểu quan hệ của câu ghép, chức năng nghĩa của đơn vị ngữ pháp này.

Việc tìm hiểu quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu ghép do các quan hệ từ diễn đạt là một hiện tượng mới mẻ nhưng rất cần thiết.Đáng chú ý là việc dùng quan hệ từ này hay quan hệ từ kia , hoặc không dùng quan hệ từ nối vế câu ,đều có thể diễn đạt một kiểu quan hệ nào đó và có thể tạo nên những sắc thái ý nghĩa nhất định . Sẽ giúp làm cho các kiến thức về câu ghép của cấp học này được nâng lên so với những gì học sinh đã biết.
Kiến thức về câu ghép từng được gây tranh luận nhiều nhất.Vì thế "Giải pháp của SGK là cố gắng tránh những hiện tượng khó tìm được tiếng nói chung,chứ không phải cách quan niệm về câu ghép của sách chỉ đơn giản và hạn hẹp như nó được trình bày trong sách"(Trích "Những điều cần lưu ý" -Sách giáo viên ,ngữ văn 8 ,tập 1,trang 116).
Không hiểu có phải vì xuất phát từ tiêu chí trên hay không mà đối với tiết thứ 2 của bài Câu ghép ,phần ngữ liệu để đi tới khái niệm chỉ được trình bày một cách rất sơ sài- một ví dụ duy nhất dùng để giúp học sinh hình thành 9 khái niệm về các kiểu quan hệ ý nghĩa của câu ghép.Không những vậy bài học còn yêu cầu học sinh còn phải tự xác định một phần kiến thức quan trọng đó là các mối quan hệ ý nghĩa ấy có thể được thay đổi trong những văn cảnh khác nhau như thế nào.
Chính cấu trúc bài học chưa tuân thủ đúng đặc trưng của phương pháp dạy Tiếng Việt (từ việc tìm hiểu khai thác các ngữ liệu dẫn đến rút ra khái niệm) như vậy đã thực sự gây ra rất nhiều khó khăn cho giáo viên lẫn học sinh trong quá trình truyền thụ và tiếp nhận kiến thức.
Đối với phương pháp dạy học tích cực hiện nay , sự đổi mới cơ bản nằm ở việc người dạy giúp người học vận dụng lý thuyết vào việc nhận diện và lý giải hơn là chỉ nhớ lý thuyết.Sự nắm vững lý thuyết của người học chủ yếu thông qua việc đánh giá khả năng nhận diện các đơn vị tri thức.Với tinh thần này,thì cấu trúc bài dạy - học của tiết 46 câu ghép trong chương trình ngữ văn 8 chưa giúp giáo viên hoàn thành trọn vẹn các yêu cầu trên.
II/Cơ sở thực tiễn của vấn đề:
1.Cách dạy cũ:
Sau khi hỏi bài cũ về định nghĩa câu ghép và cách nối các vế câu ghép tôi định hướng bài dạy theo ngữ liệu sách giáo khoa và hướng dẫn của sách giáo viên như sau:
I.Quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu ghép:
Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu ví dụ sách giáo khoa và yêu cầu học sinh xác định quan hệ ý nghĩa giữa các vế trong câu ghép là quan hệ gì?Trong mối quan hệ đó mỗi vế câu biểu thị ý nghĩa gì?
- Học sinh xác định được mối quan hệ giữa vế A: Có lẽ tiếng Việt của chúng ta đẹp(kết quả) với vế B (bởi vì) tâm hồn người Việt Nam rất đẹp.(nguyên nhân).
+Quan hệ ý nghĩa :Quan hệ nguyên nhân-kết quả.
- Học sinh cũng xác định được mỗi vế câu biểu thị các ý nghĩa:
+Vế A biểu thị ý nghĩa khẳng định.
+Vế B biểu thị ý nghĩa giải thích.
2- GV hướng dẫn học sinh dựa vào những kiến thức đã học ở lớp dưới ,nêu thêm những quan hệ ý nghĩa có thể có giữa các vế câu ,lấy ví dụ minh hoạ?
- HS đã nêu được những kiểu quan hệ ý nghĩa mà các em đã được học ở chương trình lớp 5 bậc tiểu học như sau:
+Quan hệ điều kiện -giả thiết(VD:Nếu trời mưa to thì khu phố này sẽ bị ngập).
+Quan hệ tăng tiến(VD:Trời càng mưa to đường càng ngập nước).
+Quan hệ tương phản(VD: Mình đến nhà bạn nhưng bạn đã đi học rồi) .
- Những kiểu quan hệ khác học sinh không nêu được vì ở lớp dưới các em chưa được cung cấp khái niệm .Giáo viên phải lấy ví dụ có chứa 5 kiểu quan hệ còn lại để giúp học sinh hình thành kiến thức.
3.Từ các ví dụ trên giáo viên giúp học sinh hiểu được các mối quan hệ thường được đánh dấu bằng các quan hệ từ.Và để nhận biết chính xác phải đặt trong văn cảnh cụ thể.
II.Luyện tập:
- Phần luyện tập trên lớp các em phần nào đã phát hiện được kiến thức cơ bản và hoàn thành bài tập 1(a,b,c,d).
- Các bài tập 2, học sinh chỉ làm được phần kiến thức ở dạng phát hiện.Còn các ý đòi hỏi tính sáng tạo đa số không làm được.
- Bài tập 3,4 giao về nhà làm nhưng ở tiết học sau kiểm tra ,tôi nhận thấy nhiều học sinh không trả lời được chính xác những yêu cầu mà bài tập sách giáo khoa nêu ra.
2.Sau tiết dạy tôi đã tiến hành kiểm tra 15 phút :
Đề ra:
1.Với trường hợp nào của câu ghép phải căn cứ vào ngữ cảnh cụ thể mới xác định được quan hệ ý nghĩa giữa hai vế câu?
2.Đặt một câu ghép mà khi kết hợp với các loại quan hệ từ,có thể tạo ra những kiểu quan hệ ý nghĩa khác nhau?
Kết quả:
+Lớp 8 D: Sỉ số 40 em.



Từ những kết quả khảo sát trên,tôi nhận thấy giờ dạy phân môn tiếng Việt của tôi chưa thành công,bởi vì mấy lý do sau:
+Kết quả làm bài ứng dụng vào thực hành của học sinh không cao.
+Học sinh không hứng thú học tập.Nên tiếp nhận kiến thức một cách thụ động,thiếu sáng tạo.
+Giáo viên không sử dụng được hợp lý quỹ thời gian cung cấp kiến thức để hình thành khái niệm và luyện tập (một công đoạn quan trọng của dạy học tiếng Việt).
-Tìm hiểu các đối tượng học sinh tôi thấy hầu hết các em chỉ mới nắm được tên gọi của các kiểu quan hệ ý nghĩa câu ghép.Còn việc xác định và sử dụng nó như thế nào để được gọi là phù hợp văn cảnh thì hết sức mơ hồ.

2.Những nguyên nhân dẫn đến sự thiếu thành công của giờ dạỵ bài "Câu ghép"(tiết 46):
a.Những yếu tố khách quan:
*Phần ngữ liệu sách giáo khoa :
-Trong phần tìm hiểu khái niệm về các kiểu quan hệ ý nghĩa đáp ứng bài học rút ra ở phần ghi nhớ 1:
+ Ngữ liệu quá nghèo nàn.Một ngữ liệu duy nhất (chỉ mới đáp ứng được 1 kiểu quan hệ ý nghĩa nguyên nhân ).
+Sách giáo khoa và sách giáo viên định hướng cho giáo viên là để học sinh căn cứ vào kiến thức đã học ở lớp dưới lấy thêm những quan hệ ý nghĩa khác có thể có giữa các vế câu.Trong khi đó , thực tế ở chương trình lớp 5 học sinh mới chỉ được học 4 kiểu quan hệ ý nghĩa(Quan hệ nguyên nhân-kết quả; quan hệ điều kiện -giả thiết; quan hệ tăng tiến;quan hệ tương phản).
*Phần ghi nhớ sách giáo khoa :
- Phần kiến thức thứ nhất: "Mỗi quan hệ được đánh dấu bằng những quan hệ từ , cặp quan hệ từ nhất định" : Sách giáo khoa chỉ đưâ ra bài học, không có các ngữ liệu cụ thể để học sinh nhận biết.Sách giáo viên không hướng dẫn nên giải quyết kiến thức này thế nào.Trong tiết trước đó của bài câu ghép , chỉ mới nêu lên những kiểu quan hệ từ dùng để nối giữa các vế câu còn quan hệ từ nào biểu thị quan hệ ý nghĩa gì hoàn toàn chưa đề cập đến.
- Phần kiến thức thứ 2: "Để nhận biết chính xác quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu ,trong nhiều trường hợp , ta phải dựa vào những văn cảnh hoặc hoàn cảnh giao tiếp" .Vậy " Trong nhiều trường hợp" đó cụ thể là như thế nào? Sách giáo viên vốn được coi là điểm tựa cho giáo viên về xác định phương pháp giảng dạy nhưng ở đây hoàn toàn không đề cập gì đến phần kiến thức mà theo tôi rất quan trọng , vì nó sẽ giúp học sinh vận dụng linh hoạt được lý thuyết vào thực hành này.
*Phần luyện tập :
Có 4 bài rất dài trong đó có 1 bài tập nhận biết(BT1) và 1 phần của BT2. Ba bài tập sáng tạo(2,3,4).Trong 3 bài tập sáng tạo này đều có một yêu cầu trùng lặp đó là "Có nên tách các vế của câu ghép trên thành một câu đơn được không ,vì sao?". Theo tôi để đa dạng hoá khả năng sử dụng câu ghép của học sinh thì phần bài tập như thế chưa phong phú.
b.Nguyên nhân chủ quan:
- Về phía giáo viên , bản thân tôi cũng như các đồng nghiệp khác vẫn đang còn thụ động , lệ thuộc quá nhiều vào sách giáo khoa và sách giáo viên để thiết kế bài dạy.Chưa thực sự dám sáng tạo và tự điều chỉnh những phần kiến thức mà mình thấy là chưa hợp lý.Chính vì vậy mà giờ dạy trở nên nhàm chán, khô khan,công thức thiếu hiệu quả.
- Về phía học sinh , khó khăn lớn nhất là các em không hứng thú và yêu thích học văn.Gặp phải những kiến thức khó như bài câu ghép gần như các em không cố gắng để tiếp nhận .Bên cạnh đó,dù hiện tại tôi đang giảng dạy tại một trường ở trung tâm của thị xã nhưng đối tượng học sinh khá giỏi đã tuyển chọn hết vào trường năng khiếu , nên chất lượng không còn cao.Vì thế việc dạy và học theo phương pháp tích cực không dễ dàng tiến hành được.
Trước những khó khăn trên tôi đã trăn trở mong muốn tìm ra một giải pháp tích cực nhất để giảng dạy có hiệu quả tất cả các tiết dạy - Trong đó cụ thể có tiết 46 -câu ghép. Làm sao vừa phù hợp với các đối tượng học sinh ,vừa đảm bảo mục tiêu bài dạy.Giúp học sinh nắm vững nội dung bài học,giải được các bài tập sách giáo khoa yêu cầu. Đáp ứng được chức năng công cụ của một giờ ngữ văn là học sinh không chỉ nhận biết kiến thức theo kiểu học vẹt lý thuyết mà quan trọng phải vận dụng được lý thuyết vào thực hành(viết và nói).Đó cũng là phát huy tối đa tính tích cực ,chủ động và sáng tạo của học sinh. Đồng thời phải thể hiện rõ tinh thần tích hợp cao giữa 3 phân môn Văn,Tiếng Việt,Tập làm văn trong một bài học cụ thể.

III.Cách dạy mới:
1.xác định mục tiêu bài dạy:
- Giúp học sinh nắm được các kiểu quan hệ ý nghĩa giữa các vế của câu ghép.
- Nhận biết được những loại quan hệ từ và cặp quan hệ từ hô ứng thể hiện các quan hệ ý nghĩa nhất định.
- Khả năng linh hoạt trong việc xác định các kiểu quan hệ ý nghĩa của câu ghép đặt trong những ngữ cảnh cụ thể.
- Biết và sử dụng câu ghép một cách có hiệu quả trong nói và viết.
- Tích hợp với phần văn ở các văn bản và phần tập làm văn ở kỹ năng đặt câu,dựng đoạn và tạo lập văn bản.
2.Cách thức tiến hành:
Bước 1: Giúp học sinh nắm được các kiểu quan hệ ý nghĩa thường gặp nhất của câu ghép(quan hệ nguyên nhân, quan hệ điều kiện-giả thiết, quan hệ tăng tiến, quan hệ tương phản, quan hệ lựa chọn, quan hệ đồng thời, quan hệ nối tiếp, quan hệ bổ sung, quan hệ giải thích)
- CÇn ph¶i l­u ý cho häc sinh hiÓu tr­íc khi t×m hiÓu phÇn kiÕn thøc quan träng nhÊt nµy,®ã lµ trong thùc tÕ , ngoµi 9 kiÓu quan hÖ ý nghÜa trªn cßn cã nhiÒu kiÓu quan hÖ kh¸c n÷a gi÷a c¸c vÕ c©u ghÐp.Nh­ng ë bµi häc nµy,s¸ch gi¸o khoa chØ ®­a ra nh÷ng kiÓu quan hÖ th­êng gÆp nhÊt trong nãi vµ viÕt.
- §Ó tiÕn hµnh ®­îc thao t¸c nµy gi¸o viªn cÇn ph¶i linh ho¹t bæ sung thªm ng÷ liÖu ®Ó lµm t­êng minh cho c¸c quan hÖ ý nghÜa.Kh«ng nªn yªu cÇu häc sinh lÊy vÝ dô v× c¸c em míi chØ n¾m ®­îc s¬ l­îc mét sè c¸c quan hÖ ý nghÜa ë líp d­íi v× vËy ng÷ liÖu sÏ kh«ng thÓ mÉu mùc vµ ®Çy ®ñ.Gi¸o viªn cã thÓ sö dông bµi tËp 1 ë phÇn luyÖn tËp s¸ch gi¸o khoa T123 ®Ó lµm ng÷ liÖu .§©y lµ nh÷ng ng÷ liÖu chñ yÕu ®­îc lÊy tõ c¸c v¨n b¶n mµ häc sinh ®­îc häc tr­íc ®ã , ®iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ tÝnh tÝch hîp gi÷a c¸c ph©n m«n trong mét bµi häc . C¸ch d¹y lång ghÐp nh­ vËy cßn cã t¸c dông tiÕt kiÖm thêi gian dµnh cho nh÷ng phÇn kiÕn thøc më réng ,n©ng cao.
(ë b­íc nµy gi¸o viªn tiÕn hµnh ph­¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò , gîi më ®Ó gióp häc sinh t×m hiÓu vµ rót ra bµi häc).
B­íc2: Tõ c¸c vÝ dô trªn gi¸o viªn tiÕp tôc h­íng dÉn häc sinh nhËn biÕt mèi quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u ghÐp chñ yÕu do quan hÖ tõ t¹o nªn.
ë phÇn nµy s¸ch gi¸o khoa vµ s¸ch gi¸o viªn kh«ng ®Ò cËp ®Õn nh­ng c¨n cø vµo c¸c vÝ dô ë phÇn 1cïng víi kiÕn thøc ®· ®­îc häc vµ sù øng dông trong thùc tÕ gi¸o viªn gióp häc sinh rót ra nh÷ng kiÓu quan hÖ tõ th­êng ®­îc sö dông biÓu thÞ quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u ghÐp nh­ sau:
- ChØ quan hÖ nguyªn nh©n th­êng dïng c¸c cÆp quan hÖ tõ sau:V×...nªn; bëi…nªn; t¹i …nªn; do...nªn.
- ChØ quan hÖ ®iÒu kiÖn : nÕu(hÔ,gi¸)…th×…
- ChØ quan hÖ t¨ng tiÕn: Ch¼ng nh÷ng…mµ cßn(mµ);kh«ng chØ…mµ cßn(mµ),cµng...cµng
- ChØ quan hÖ bæ sung hoÆc ®ång thêi:th­êng dïng quan hÖ tõ vµ, cÆp phã tõ võa...võa.
- ChØ quan hÖ t­¬ng ph¶n hay nghÞch ®èi :mµ,cßn,nh­ng,tuy…
- Chỉ quan hệ nối tiếp: rồi...
- Chỉ quan hệ lựa chọn: hay,hoặc.
Lưu ý: khi sử dụng về 2 loại quan hệ từ:
- Các quan hệ từ chỉ nguyên nhân:
+Quan hệ từ vì mang tính chất lí trí và trung hoà về sắc thái tình cảm.
+Quan hệ từ tại mang sắc thái áp đặt,quy lỗi nhiều hơn.
+Quan hệ từ nhờ thường dùng đối với những nguyên nhân tốt.
- Các quan hệ từ chỉ điều kiện:
+Từ nếu có tính chất chung hơn,nghĩa của nó có thể bao hàm được nghĩa của các từ kia.(Ngoài ra từ nếu còn có nghĩa đối chiếu).
+Từ hễ thường dùng hơn trong những trường hợp một điều kiện được lặp lại thường xuyên,hoặc diễn ra nhiều lần.
+Từ giá (như) mang thêm ý nghĩa giả định,tức là điều kiện do nó chỉ ra là không có trên thực tế.
CÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh cho häc sinh hiÓu,nh÷ng nhËn xÐt vµ bµi häc rót ra trªn ë møc ®é vÒ tÝnh chÊt “th­êng dïng”, nã cßn phô thuéc vµo néi dung c¸c tõ ng÷ cô thÓ kh¸c ®­îc dïng trong c©u chø kh«ng ph¶i bao giê còng ch¾c ch¾n nh­ vËy.
(ë thao t¸c nµy gi¸o viªn sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp ®Ó gióp häc sinh h×nh thµnh kiÕn thøc).
B­íc 3: Gióp häc sinh n¾m v÷ng ®­îc trong nhiÒu tr­êng hîp ®Ó nhËn biÕt chÝnh x¸c quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u ph¶i ®Æt trong nh÷ng hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh.VËy ®èi víi nh÷ng tr­êng hîp nµo th× ph¶i c¨n cø vµo ng÷ c¶nh ®Ó x¸c ®Þnh quan hÖ ý nghÜa cña c©u ghÐp?
S¸ch gi¸o khoa vµ s¸ch gi¸o viªn kh«ng chØ ra cô thÓ nh­ng tõ thùc tÕ gi¶ng d¹y t«i gióp häc sinh x¸c ®Þnh c¬ b¶n ®ã chÝnh lµ tr­êng hîp cña nh÷ng c©u ghÐp kh«ng dïng quan hÖ tõ nèi c¸c vÕ c©u. T«i h­íng dÉn häc sinh cã hai c¸ch ®Ó x¸c ®Þnh quan hÖ ý nghÜa :
- C¨n cø vµo néi dung cña tõng vÕ c©u nh­ng ph¶i ®Æt trong v¨n c¶nh.
- KiÓm ®Þnh viÖc x¸c ®Þnh quan hÖ ý nghÜa b»ng viÖc ®iÒn thªm c¸c cÆp quan hÖ tõ.§ång thêi gióp häc sinh nhËn thÊy dùa vµo hoµn c¶nh giao tiÕp nhÊt ®Þnh , mét c©u ghÐp cô thÓ cã thÓ chøa nhiÒu kiÓu quan hÖ kh¸c nhau khi bæ sung c¸c quan hÖ tõ kh¸c nhau nh­ : quan hÖ ®ång thêi, quan hÖ nèi tiÕp,quan hÖ t­¬ng ph¶n,quan hÖ nguyªn nh©n...
(Gi¸o viªn nªn sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch chøng minh ®Ó lµm râ kiÕn thøc nµy).
B­íc 4: §Ó n©ng cao kiÕn thøc cho häc sinh, gi¸o viªn nªn bæ sung vµ h­íng dÉn ®Ó häc sinh n¾m v÷ng thªm nh÷ng phÇn kiÕn thøc sau:
- Mét c©u ghÐp cã thÓ cã nhiÒu vÕ.V× vËy ph¶i thËn träng khi x¸c ®Þnh quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c c©u ghÐp cã nhiÒu tÇng bËc kh¸c nhau.
- Trong tr­êng hîp c¸c c©u ghÐp kh«ng dïng tõ nèi nhiÒu khi mèi quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p.C¨n cø vµo v¨n c¶nh th× cã thÓ x¸c ®Þnh , ngay trong mét c©u ghÐp cã thÓ diÔn ®¹t ®­îc hai kiÓu quan hÖ ý nghÜa trë lªn mµ kh«ng cÇn sù kÕt hîp cña c¸c quan hÖ tõ kh¸c nhau .
- CÇn gióp häc sinh vËn dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ khi sö dông c©u ghÐp víi nh÷ng kiÓu quan hÖ ý nghÜa kh¸c nhau trong nãi vµ viÕt,®Æc biÖt lµ trong t¹o lËp v¨n b¶n:
+ Giáo viên giúp học sinh nhận thấy khả năng đa dạng của câu ghép trong diễn đạt.
+ Giáo viên yêu cầu học sinh so sánh ý nghĩa biểu đạt của các câu ghép với những câu đơn được tách ra từ các vế của câu ghép để rút ra nhận xét : Các câu đơn có thể vẫn đảm bảo thông tin sự kiện hoàn chỉnh.Nhưng với câu ghép,ngoài thông tin sự kiện còn hàm chứa thông tin bộc lộ(thái độ,cảm xúc,tâm trạng) . Chính vì thế nên học sinh cần phải tăng cường sử dụng câu ghép trong nói và viết bởi khả năng miêu tả và bộc lộ của nó trên tất cả các loại văn bản (Tự sự, miêu tả, nghị luận, thuyết minh ).
(Nên sử dụng các phương pháp phân tích chứng minh và tổng hợp để giúp học sinh nắm vững phần kiến thức nâng cao này).
Bước 5 :Giáo viên hướng dẫn học sinh luyện tập thực hành về việc xác định và sử dụng câu ghép xét trên các quan hệ ý nghĩa bằng hệ thống bài tập.Đảm bảo các yêu cầu sau:
- Kiểm tra nhận thức.
- Ph¸t huy kh¶ n¨ng s¸ng t¹o,ph¸t huy t­ duy vµ n¨ng lùc ng«n ng÷ cho häc sinh.
- Gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh gi¶i c¸c bµi tËp 2,3 trong s¸ch gi¸o khoa trang 124-125 b»ng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ph¸n ®o¸n trªn h×nh thøc ho¹t ®éng nhãm cã sö dông phiÕu häc tËp.
- §Ó kÝch thÝch høng thó häc tËp cña häc sinh,ngoµi nh÷ng bµi tËp trong s¸ch gi¸o khoa,gi¸o viªn nªn lùa chän c¸c bµi tËp phong phó sö dông d­íi d¹ng trß ch¬i « ch÷ yªu cÇu häc sinh ®i t×m ®¸p ¸n tõ nh÷ng Èn sè ®Ó rÌn luyÖn kh¶ n¨ng ph¸n ®o¸n , x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a c¸c vÕ cña c©u ghÐp.
- Nh»m rÌn luyÖn kh¶ n¨ng sö dông c©u ghÐp ®óng víi hoµn c¶nh giao tiÕp trong nãi vµ viÕt,gi¸o viªn cÇn ®­a d¹ng bµi tËp vËn dông sai mèi quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u ghÐp trong nh÷ng hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh ®Ó häc sinh söa ch÷a vµ rót ra bµi häc.
- §Ó ph¸t huy kh¶ n¨ng s¸ng t¹o vµ gióp häc sinh kü n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n cã sö dông c©u ghÐp víi c¸c kiÓu quan hÖ ý nghÜa kh¸c nhau,gi¸o viªn chia häc sinh thµnh 3 nhãm ,mçi nhãm viÕt 1 ®o¹n v¨n tõ 5,6 c©u v¨n cã sö dông ®a d¹ng c¸c lo¹i c©u ghÐp víi nh÷ng kiÓu quan hÖ ý nghÜa kh¸c nhau vÒ nh÷ng ®Ò tµi sau:
+ Nhãm1: Bµn luËn vÒ t¸c h¹i cña viÖc sö dông bao b× ni l«ng
+ Nhãm 2:ThuyÕt minh vÒ chiÕc bót bi.
+ Nhãm 3: KÓ tãm t¾t truyÖn “C« bÐ b¸n diªm”
- Thùc hiÖn d¹y häc tÝch hîp ,tÝch cùc gi¸o viªn nªn cho häc sinh t×m c¸c c©u ghÐp vµ x¸c ®Þnh quan hÖ ý nghÜa cña nh÷ng c©u ghÐp ®ã trong c¸c v¨n b¶n cã yÕu tè biÓu c¶m cao nh­ “T«i ®i häc”, v¨n b¶n tù sù “L·o H¹c”, v¨n b¶n thuyÕt minh “Th«ng tin vÒ ngµy tr¸i ®Êt n¨m hai ngh×n”.Tõ ®ã ®Ó häc sinh thÊy ®­îc kh¶ n¨ng ®a d¹ng cña c©u ghÐp trong c¸c lo¹i v¨n b¶n.
Nh­ vËy, ®Ó thùc hiÖn hoµn thµnh môc tiªu quan träng cña ph©n m«n TiÕng ViÖt, kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc h×nh thµnh tri thøc TiÕng ViÖt mµ quan träng lµ häc sinh ®­îc thùc sù vËn dông chóng vµo trong ho¹t ®éng giao tiÕp v× "Giao tiÕp lµ chøc n¨ng träng yÕu nhÊt cña ng«n ng÷". Qua ®ã, häc sinh míi cã thÓ hiÓu ch¾c, hiÓu s©u vÒ nh÷ng ®iÒu ®· häc vµ biÕt c¸ch sö dông chóng. §iÒu ®ã, ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i cho häc sinh ho¹t ®éng thùc hµnh. LuyÖn tËp thùc hµnh lµ viÖc lµm cÇn thiÕt cña gi¸o viªn trong giê d¹y häc ph©n m«n TiÕng ViÖt.
3.Chuẩn bị:
- Tất cả các ngữ liệu được sử dụng để tìm hiểu rút ra khái niệm ở bài học và những bài tập bổ sung , tôi đều đưa lên máy chiếu.(Hoặc ghi lên bảng phụ).
- Phiếu học tập sử dụng ở các bước triển khai kiến thức ở hoạt động 3 và phần luyện tập.
4.Thiết kế bài dạy-học:
* ổn định tổ chức: - Kiểm tra sỉ sốvà sự chuẩn bị bài của học sinh.
*Kiểm tra bài cũ:
1. Câu ghép là câu có cấu tạo như thế nào?
2. Nêu những cách nối các vế câu?
- Học sinh trả lời,giáo viên nhận xét cho điểm.Yêu cầu đúng :
+ Câu 1:Câu ghép là câu do hai hoặc nhiều cụm C-V không bao chứa nhau tạo thành .Mỗi cụm C-V này được gọi là một vế câu.
+C©u 2:Cã hai c¸ch nèi vÕ c©u: dïng nh÷ng tõ cã t¸c dông nèi vµ kh«ng dïng tõ nèi.
*Giíi thiÖu bµi míi:
ë tiÕt häc tr­íc c¸c em ®· ®ù¬c t×m hiÓu c©u ghÐp trªn ph­¬ng diÖn nh÷ng dÊu hiÖu vÒ h×nh thøc.Víi tiÕt häc nµy c« cïng c¸c em sÏ tiÕp tôc t×m hiÓu c©u ghÐp ë ph­¬ng diÖn ng÷ nghÜa.Trong thùc tÕ cã rÊt nhiÒu kiÓu quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ cña c©u ghÐp.Nh­ng ë bµi häc nµy chóng ta sÏ chØ dõng l¹i ë nh÷ng kiÓu quan hÖ th­êng gÆp nhÊt .Sö dông c©u ghÐp nh­ thÕ nµo cho cã hiÖu qu¶ sÏ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc c¸c em n¾m v÷ng kiÕn thøc nµy.
V.Bài học kinh nghiệm:
Từ những bài dạy - học cụ thể, chúng ta có thể thấy rằng để dạy - học phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh; để rèn luyện kỹ năng : nghe, nói, đọc, viết tốt hơn khi dạy phân môn Tiếng Việt cấp THCS nói chung, Tiếng Việt lớp 8 nói riêng người giáo viên có thể rút ra những bài học kinh nghiệm như sau:
Thứ nhất : Người dạy phải có định hướng tốt các hoạt động, chuẩn bị công phu, thực sự sáng tạo trong quá trình thiết kế bài dạy và đảm bảo tính tích hợp hợp lý giữa ba phân môn: Văn bản - Tiếng việt và Tập làm văn.
Thứ hai:Giáo viên phải thực sự mạnh dạn trong việc bổ sung ,sắp xếp hợp lý các kiến thức rút ra được từ thực tế giảng dạy .Không nên quá lệ thuộc hoàn toàn vào sự hướng dẫn của SGK và SGV.Tuy nhiên những định hướng trong đó vẫn phải luôn là kim chỉ nam cơ bản để từ đó người dạy mới tìm được sự đột phá,sáng tạo.
Thứ ba: Chú ý cách tổ chức hoạt động của HS để có giá trị phát huy tính tích cực hoạt động của các em trong quá trình học tập bằng việc sử dụng hệ thống câu hỏi đa dạng phù hợp mọi đối tượng HS.Giáo viên phải linh hoạt trong việc tổ chức các phương pháp học tập , đặc biệt tăng cường cho HS hoạt động nhóm,thảo luận trao đổi,bàn bạc vấn đề .Chính điều này sẽ giúp hình thành cho HS kỹ năng tập hợp , tương tác để giải quyết các vấn đề trong cuộc sống với những người xung quanh.
Thứ tư : Trong dạy học Tiếng việt GV nên sáng tạo ra một số trò chơi kiến thức để thay đổi không khí học tập, tạo hứng thú ham mê cho học sinh.
Thứ năm: Giáo viên phải đặc biệt chú trọng rèn luyện kỹ năng nói và viết(dùng từ,đặt câu,tạo lập văn bản) trong giờ dạy phân môn tiếng Việt cho HS .Điều này cũng có nghĩa giáo viên đã thực hiện hoàn thành được chức năng lớn thứ hai của bộ môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông , đó là chức năng công cụ.

C.KÕt luËn:
Trªn ®©y lµ nh÷ng kinh nghiÖm vµ bµi häc t«i ®· rót ra ®­îc tõ tiÕt d¹y 46-C©u ghÐp trong ch­¬ng tr×nh ng÷ v¨n 8.Víi mét mong muèn vµ kh¸t väng ch¸y báng ®ã lµ ®em l¹i niÒm høng thó häc tËp cho häc sinh trong giê ng÷ v¨n tõ nh÷ng hiÖu qu¶ cô thÓ cña bµi häc.
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy ch¾c ch¾n kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt.RÊt mong sù ®ãng gãp ý kiÕn cña ®ång nghiÖp vµ héi ®ång khoa häc ,®Ó vÊn ®Ò t«i ®­a ra ®­îc hoµn thiÖn h¬n.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
ThÞ x· Th¸i Hoµ ngµy 30 th¸ng 4 n¨m 2010
Ng­êi viÕt s¸ng kiÕn

NguyÔn thÞ Hoµi Th¬