Phân tích bài thơ con trâu

Phân tích bài ca dao
“ Trâu ơi ta bảo trâu này”

Từ ngàn xưa, người nông dân quanh năm vất vả một nắng hai sương ở ngoài đồng để làm ra củ khoai, hạt lúa nuôi mình và nuôi đời. Gắn bó với họ ngoài thửa ruộng còn có con trâu. Họ coi con trâu là đầu cơ nghiệp, là người bạn chí tình chí nghĩa:

“Trâu ơi, ta bảo trâu này,
Trâu ra ngoài ruộng, trâu cày với ta
Cấy cày vốn nghề nông gia,
Ta đây trâu đấy ai mà quản công.
Bao giờ cây lúa còn bông,
Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn”.


“Trâu ơi, ta bảo trâu này”
Mở đầu bài ca dao là tiếng gọi trâu trìu mến. Hai
tiếng cảm thán “trâu ơi” vang lên tha thiết ngọt
ngào.
Mối quan hệ giữa người với trâu là “bạn bè”,
bình đẳng và cảm thông. Công chuyện đồng áng
tuy vất vả nhưng vốn cần cù nên người nông dân
không ngại phải chân lấm tay bùn mà còn phấn
khởi làm ăn. Đã yêu lao động, yêu quý nghề
nông, nên đối với công cụ sản xuất, đối với con
trâu người nông dân cũng biểu lộ tất cả sự chăm
nom, yêu thương của họ.


Con trâu là cánh tay đắc lực của nhà nông, đồng cam
cộng khổ với nhau, tin cậy “trâu ra ngoài ruộng,
trâu cày với ta”. 
Nếu thay chữ “với” bằng chữ “cho” (trâu cày
cho ta) thì mối quan hệ chân tình sẽ bị phá vỡ,
đâu còn nữa.Trâu với người cùng chung chịu
gian truân, thức khuya dậy sớm, một nắng hai
sương: “Lao xao gà gáy rạng ngày – Vai vác cái
cày ta dắt con trâu…”Và những buổi cày đồng
dưới ánh nắng chang chang, trâu với người “mồ
hôi thánh thót như mưa ruộng cày”. “Trâu cày với
ta” là tiếng nói động viên, vỗ về, tin cậy và yêu thương.

Cấy cày vốn nghiệp nông gia,
Cấy cày là công chuyện nhà nông, là “nghiệp
nông gia”. Chữ “vốn” gợi lên sự lâu đời của
một nền nông nghiệp. Dân ta vốn có nghề trồng
lúa nước lâu đời.
Con trâu vừa được thuần dưỡng, trở thành vật
nuôi trong gia đình, đứng đầu hàng lục súc. Con
trâu là tài sản quý giá. Con trâu là đầu cơ
nghiệp.
Trâu vừa giúp nhà nông cấy cày, làm nên những
hạt gạo trắng thơm, những mùa vàng bát ngát.

“Ta đây trâu đấy, ai mà quản công” vang lên biết bao ân tình vừa lưu truyền trên đồng xanh từ bao đời nay
Vất vả quanh năm như thế, nhưng người với trâu chia ngọt sẻ bùi, luôn luôn bên nha “ta đây trâu đấy” nên chẳng bao giờ “ai mà quản công”. Người chăm nom nuôi nấng trâu, trâu thì giúp người cày bừa. Tình bạn, tình thương vừa được hình thành qua mấy nghìn năm dằng dặc.

“Bao giờ cây lúa còn bông,
Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn”
Hai câu cuối như một lời nguyền, rất chân thành cảm động, chứa chan tình nghĩa thuỷ chung:
Ý thơ đăng đối: Lúa còn thì cỏ còn, người được hạnh phúc, ấm no thì trâu cũng được ấm no. Người và trâu cùng trường tồn bên nhau. Cấu trúc vần thơ “Bao giờ còn …thì còn…”, ý thơ được nhấn mạnh lời thề nguyền trở nên sắt đá. Chân lý cuộc sống và chân lý nghệ thuật hòa quyện trong một lời thề nguyền đẹp.
Nói về bài ca dao này, nhà văn Vũ Ngọc Phan trong cuốn “Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam” vừa viết: “Tình cảm của người nông dân Việt Nam đối với con trâu thật là thắm thiết (…). Lòng yêu quý công cụ yêu thương loài vật thể hiện trong một chữ “ai”, bình đẳng và thông cảm…”.


Bài ca dao chứa chan tình nghĩa. Nó phản ánh tấm lòng đôn hậu, hiền lành và chất phác của người dân cày Việt Nam. Trên đồng ruộng quê ta qua mấy ngàn năm chưa bao giờ vắng bóng con trâu. Có thể một ngày mai tươi đẹp, nền nông nghiệp Việt Nam sẽ được hiện đại hóa, cơ giới hóa, nhưng con trâu vẫn có một vị trí quan trọng trong nền kinh tế, trong tâm hồn nhân dân ta.