CHUYEN DE LOP 3

CHUYÊN ĐỀ
CÁCH DẠY CÁC DẠNG BÀI TẬP DẤU CÂU - LỚP 3
Phần 1
ĐẶT VẤN ĐỀ
ÔÛ baäc tieåu hoïc vieäc daïy caùc daáu caâu cho hoïc sinh chuû yeáu thoâng qua caùc baøi taäp thöïc haønh. Baøi taäp veà daáu caâu laø moät maûng kieán thöùc trong phaân moân luyeän töø vaø caâu thuoäc moân tieáng vieät. Moãi daïng baøi taäp coù muïc tieâu rieâng vaø nhaèm reøøn cho hoïc sinh nhöõng kó naêng khaùc nhau. ÔÛ lôùp 2, 3 hoïc sinh chuû yeáu ñöôïc hoïc caùc daáu caâu: daáu chaám, daáu chaám hoûi, daáu chaám than, daáu phaåy; leân lôùp 4, 5 hoïc sinh ñöôïc hoïc theâm daáu hai chaám, daáu ngoaëc keùp, daáu ngoaëc ñôn, daáu gaïch ngang. Khi daïy caùc baøi taäp veà daáu caâu giaùo vieân thöôøng luùng tuùng vì trong saùch giaùo vieân chæ coù ñaùp aùn chöù khoâng höôùng daãn caùch daïy . Do vaäy giaùo vieân thöôøng daïy theo caùch ñeå hoïc sinh caûm nhaän ngoân ngöõ hoaëc cuõng chæ hoûi caâu ñaõ heát yù chöa? caâu ñaõ troïn veïn chöa? chöù ít khi giaûi thích cho hoïc sinh hieåu vì sao phaûi duøng daáu caâu nhö vaäy .
Muïc tieâu phaàn luyeän töø vaø caâu trong saùch tieáng vieät lôùp 3 nhaèm :
- Môû roäng voán töø cho hoïc sinh theo caùc chuû ñieåm trong saùch
- Cung caáp nhöõng hieåu bieát sô giaûn veà loaïi töø cuûa caùc töø thoâng qua nhöõng töø hoïc sinh ñaõ coù hoaëc môùi hoïc .
- Reøn kó naêng noùi vaø vieát thaønh caâu theo moät soá muïc ñích noùi thoâng thöôøng , duøng moät soá caâu phoå bieán ñaõ vieát .
Xuaát phaùt töø muïc tieâu treân neân baøi taäp phaàn luyeän töø vaø caâu coù nhieàu daïng nhaèm giuùp hoïc sinh naém ñöôïc caùc kieán thöùc cuûa baøi vaø reøn luyeän caùc kó naêng veà duøng töø ñaët caâu , söû duïng caùc daáu caâu chính xaùc khi noùi vaø vieát . Vì theá ôû chuyeân ñeà naøy chæ ñeà caäp ñeán vieäc daïy caùc baøi taäp veà daáu caâu trong saùch Tieáng Vieät lôùp 3 .
Phần 2
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Xuaát phaùt töø thöïc teá daïy lôùp 3, ñeå giuùp caùc em naém baét caùc daïng baøi taäp veà daáu caâu trong phaàn moân luyeän töø vaø caâu moãi giaùo vieân khi daïy caùc baøi taäp veà daáu caâu trong saùch Tieáng Vieät lôùp 3 caàn thöïc hieän theo caùc böôùc sau :
1. Baøi taäp duøng daáu chaám .
a) Ví duï1: Cheùp ñoaïn vaên döôùi ñaây vaøo vôû sau khi ñaët daáu chaám vaøo choã thích hôïp vaø vieát hoa nhöõng choã daáu caâu :
OÂng toâi voán laø thôï goø haøn vaøo loaïi gioûi coù laàn, chính maét toâi ñaõ thaáy oâng taùn vaøo ñinh ñoàng chieác buùa trong tay oâng hoa leân, nhaùt nghieâng, nhaùt thaúng, nhanh ñeán möùc toâi chæ caûm thaáy tröôùc maët oâng phaát phô nhöõng sôïi tô moûng oâng laø nieàm töï haøo cuûa gia ñình toâi .
(Tieáng Vieät 3 , taäp 1 , trang 25 )
Quan saùt ñoaïn trích, chuùng ta thaáy caâu môû ñoaïn vaø caâu keát ñoaïn cuõng laø kieåu caâu hoïc sinh ñaõ ñöôïc hoïc. Ñoù laø kieåu caâu “ai- laø gì?”. Veà maët yù nghóa caâu môû ñoaïn coù yù nghóa giôùi thieäu, caâu keát ñoaïn coù yù nghóa nhaän xeùt, ñaùnh giaù, giaùo vieân coù theå ñaët caâu hoûi höôùng daãn hoïc sinh xaùc ñònh kieåu caâu, töø ñoù caùc em seõ xaùc ñònh ñöôïc 2 caâu: “ OÂng toâi voán laø thôï goø haøn vaøo loaïi gioûi.” vaø “OÂng laø nieàm töï haøo cuûa gia ñình toâi.”
Hai caâu giöõa ñoaïn, neáu xaùc ñònh caâu döïa theo kieåu caâu thì seõ raát khoù ñoái vôùi hoïc sinh tieåu hoïc. Do ñoù giaùo vieân coù theå caên cöù vaøo noäi dung yù nghóa cuûa söï lieân keát noäi dung, lieân keát chuû ñeà cuûa ñoaïn vaên ñeå giaûi thích veà hoaït ñoäng taùn ñinh ñoàng, ñoäng taùc cuûa chieác buùa trong tay oâng . Nhö theá hoïc sinh seõ xaùc
định được hai câu: "Có lần chính mắt tôi đã thấy ông tán đinh đồng" và câu còn lại là "Chiếc búa trong tay ông hoa lên, nhát nghiêng, nhát thẳng, nhanh đến mức tôi chỉ cảm thấy trước mặt ông phất phơ những sợi tơ mỏng."
b) Ví dụ 2 : Ngắt đoạn văn dưới đây thành 5 câu và chép lại cho đúng chính tả :
Trên nương, mỗi người một việc người lớn thì đánh trâu ra cày các bà mẹ cúi lom khom tra ngô các cụ già nhặt cỏ, đốt lá mấy chú bé đi bắt bếp thổi cơm .
( Tiếng Việt lớp 3 , tập 1 trang 180 )

+ Cách 1 : Ở đoạn này , câu mở đầu đoạn có vị ngữ khá đặc biệt, giáo viên có thể làm mẫu và xác định câu mở đoạn trước. Nên hiểu "trên nương, mỗi người một việc" là "trên nương mỗi người( làm )một việc . Giải thích như vậy để đưa về kiểu câu "Ai-làm gì ?" Sau đó học sinh tiếp tục dùng dấu chấm để ngắt các câu trong đoạn văn còn lại .
+ Cách 2 : cho học sinh hiểu câu bằng cách đặt câu hỏi "Ai làm gì ?" học sinh tìm được 4 câu : "Người lớn thì đánh trâu ra cày. Các bà mẹ cúi lom khom tra ngô. Các cụ già nhặt cỏ, đốt lá. Mấy chú bé đi bắt bếp thổi cơm.". Cuối cùng suy ra câu mở đoạn. Giáo viên giải thích câu mở đầu vốn là câu "Ai - làm gì ?". Về ý nghĩa câu mở đoạn giới thiệu các hoạt động của mỗi người ở các câu sau.
2. Baøi taäp duøng phoái hôïp caùc daáu caâu: daáu chaám hoûi, daáu chaám than .
Khi daïy caùc baøi taäp naøy, giaùo vieân caàn löu yù:
Ñoái vôùi hoïc sinh lôùp 3, caùc caâu thöôøng duøng daáu chaám neân thoáng nhaát laø caâu bình thöôøng, caùc caâu baøy toûû thaùi ñoä hay coù daáu hieäu lôøi goïi, lôøi chaøo, lôøi ñaùp thì duøng daáu chaám than. Caùc caâu coù töø ñeå hoûi vaø coù yù nghóa hoûi yeâu caàu traû lôøi thì duøng daáu chaám hoûi .
a) Ví duï1 : Ñieàn daáu caâu naøo vaøo moãi oâ troáng döôùi ñaây :
... Moät ngöôøi keâu leân: caù heo  Anh em uøa ra voã tay hoan hoâ. A  Caù heo nhaûy muùa ñeïp quaù 
b) Ví dụ2 : Em chọn dấu chấm, dấu chấm hỏi hay dấu chấm than để điền vào từng ô trống trong chuyện vui sau :
Nhìn bài của bạn
Phong đi học về ? Thấy em rất vui, mẹ hỏi:
- Hôm nay con được điểm tốt à ?
- Vâng ? Con được điểm 9 nhưng đó là nhờ con nhìn bạn Long ? Nếu không bắt chước bạn ấy thì chắc con không được điểm cao như thế .
Mẹ ngạc nhiên :
- Sao con nhìn bài của bạn ?
- Nhưng thầy giáo có cấm nhìn bài của bạn đâu ?
Chúng con thi thể dục ấy mà ?
( Tiếng Việt 3 - tập 1, trang 86 )
Bài tập yêu cầu học sinh xác định các dấu được dùng phối hợp trong đoạn trích. Học sinh phải nắm được dấu hiệu cách dùng dấu câu; đồng thời còn hiểu nội dung ngữ cảnh thì mới thực hiện bài tập chính xác, có ý thức chứ không phải cảm nhận ngôn ngữ.
Có thể tổ chúc hoạt động trên lớp đối với loại bài tập này. Giáo viên có thể viết đoạn trích lên bảng ( giấy rời, bảng phụ ...) và các ô trống để điền được dấu trong khung rõ ràng. Giáo viên có thể ghi trên các ô vuông( ??? ) dấu chấm, dấu chấm than, dấu chấm hỏi, mỗi loại dấu có thể chuẩn bị nhiều hơn yêu cầu bài tập. Học sinh thi đua chọn các dấu rời này đặt vào chỗ trống thích hợp. Nếu có trường hợp phải sửa chữa, giáo viên hướng dẫn học sinh dùng dấu thích hợp để thay vào chỗ đặt dấu sai. Như thế trước mặt học sinh là một văn bản trực quan, dễ
nhận biết được. Được tham gia hoạt động như vậy các em sẽ hứng thú học tập hơn .
3 . Bài tập dùng dấu phẩy:
Có lẽ trong các bài tập về dấu câu ở lớp 3 đây là loại dấu khó nhất. Các đoạn trích cũng có cấu trúc khá phức tạp.
a) Ví dụ1: Chép đoạn văn sau và đặt dấu phẩy vào chỗ thích hợp :
Nhân dân ta luôn ghi sâu lời dạy của chủ tịch Hồ Chí Minh: Đồng bào Kinh hay Tày Mường hay Dao Gia-rai hay Ê-đê Xơ-đăng hay Ba-na và các dân tộc khác đều là con cháu Việt Nam đều là anh em ruột thịt. Chúng ta sống chết có nhau sướng khổ cùng nhau no đói cùng nhau.
( Tiếng Việt 3 - tập 1 )

Giáo viên cần lưu ý cấu trúc câu vốn là kiểu câu "Ai làm gì?". Khó khăn của học sinh là các em không phân biệt được tên các dân tộc nên các em thường đặt dấu phẩy có thể xảy ra như: Đồng bào Kinh hay Tày Mường hay Dao, Gia-rai hay Ê-đê Xơ-đăng .... Do vậy, với đoạn trích này giáo viên tổ chức hoạt động cho cả lớp theo các bước sau :
+ Yêu cầu học sinh tìm dấu câu có trong đoạn, học sinh xác định có một dấu hai chấm và hai dấu hai chấm. Giáo viên kết luận dấu hiệu hai dấu chấm cho biết đoạn trích có hai câu.

+ Hướng dẫn học sinh xác định câu một bằng cách giải thích vế câu trước dấu hai chấm đã đủ ý và không cần đặt dấu phảy; vế câu sau dấu hai chấm có những chỗ cần đặt dấu phẩy. Để đặt đúng chỗ, các em có thể dùng bút chì để gạch chân tên các dân tộc được nêu trong đoạn trích. Yêu cầu cần đạt là học sinh phải gạch đúng các tên Kinh hay Tày / Mường hay Dao / Gia-rai hay Ê-đê / Xơ-đăng ... giáo viên giải thích tiếp tên các dân tộc đặt liền nhau không kèm từ hay thì cần ngắt câu để dễ đọc. Học sinh đọc hoặc giáo viên đọc, học sinh nghe ngữ điệu và đặt dấu phẩy, các dân tộc này là gì? các em quan sát câu ở bộ phận là gì để tìm chỗ cần ngắt câu thì đặt dấu phẩy. Cuối cùng cho học sinh đọc lại câu một .

+ Hướng dẫn học sinh tìm câu hai bằng cách đặt câu hỏi để trả lời cho bộ phận làm gì, thế nào, giữa các bộ phận được trả lời cần đặt dấu ngắt câu. Cụ thể: Chúng ta làm gì? (sống chết có nhau ); chúng ta thế nào? (sướng khổ cùng nhau, no đói giúp nhau ) .
b) Ví dụ 2 : Em đặt dấu phẩy vào chỗ nào trong đoạn văn sau :
Mỗi bản nhạc mỗi bức tranh mỗi câu chuyện mỗi vở kịch mỗi cuốn phim ... đều là một tác phẩm nghệ thuật . Người tạo nên tác phẩm nghệ thuật là các nhạc sĩ hoạ sĩ nhà văn nghệ sĩ sân khấu hay đạo diễn. Họ đang lao động miệt mài say mê để đem lại cho ta những giờ giải trí tuyệt vời giúp ta nâng cao hiểu biết và góp phần làm cho cuộc sống mỗi ngày một tốt đẹp hơn.
(Tiếng việt 3, tập II, trang 54)

Đoạn văn có 3 câu: Câu1 và câu 2 theo kiểu câu "Ai-cái gì ?", Ai-là gì?", câu 3 là� kiểu câu "Ai làm gì ?"
- Câu 1: Tìm bộ phận câu trả lời cho câu hỏi những cái gì đều là một tác phẩm nghệ thuật? học sinh trả lời: Bản nhạc / bức tranh / câu chuyện / vở kịch / cuốn phim .... Mỗi loại được giới thiệu, khi viết dùng dấu phẩy ngăn cách cho rõ ràng.
- Câu 2: Tìm bộ phận trả lời câu hỏi là gì ? Người tạo nên tác phẩm nghệ thuật là ai ? học sinh kể được các tên gọi chỉ người hoạt động nghệ thuật gồm: Mỗi đối tượng được giới thiệu, khi viết cũng phải dùng dấu phẩy.
c) Ví dụ3 : Em đặt dấu phẩy vào chỗ nào trong câu :
a. Hai bên bờ sông những bãi ngô bắt đầu xanh tốt.
b. Vì thương dân Chử Đồng Tử và công chúa đi khắp nơi dạy dân cách trồng lúa nuôi tằm dệt vải.
c. Nhờ chuẩn bị tốt về mọi mặt SE GAM S 22 đã thành công rực rỡ .
d. Để trở thành con ngoan trò giỏi em cần học tập và rèn luyện .
Dạng bài tập này nhằm giúp cho học sinh nhận biết một số từ ngữ là trạng ngữ cho cả câu, chúng thường xuất hiện ơ �đầu câu. Khi dạy các bài tập này, giáo viên nên vận dụng kiểu câu có từ để hỏi: nơi nào?, ở đâu?, vì sao?, tại sao?, nhờ đâu?, để làm gì ? ... Học sinh trả lời được câu hỏi là biết dùng dấu phẩy để ngắt câu giữa phần phụ và phần chính của câu .
d) Ví dụ4 : Em chọn dấu câu nào để điền vào ô trống
a. Một người kêu lên ? cá heo !
b. Nhà an dưỡng trang bị cho các cụ những thứ cần thiết ? chăn màn, giường chiếu, xoong nồi, ấm chén pha trà.
Tuy không dạy khái niệm ngữ pháp nhưng giáo viên có thể cho học sinh nhận xét sau khi đã điền dấu vào các ô trống. Câu a, được giải thích dấu hai chấm đứng trước lời nói; câu b, sau dấu hai chấm nhằm giải thích cho bộ phận đứng trước nó là nội dung cụ thể được kể ra.
Phần 3
KẾT THÚC VẤN ĐỀ
Nhìn chung các bài tập về dấu câu ở lớp 3 thường là câu đơn, kiểu câu: "Ai là gì ? Ai làm gì ? Ai thế nào?". Do vậy từ các ví dụ tiêu biểu trên có thể khái quát một số phương pháp dạy như sau :
- Hướng dẫn học sinh tìm hiểu câu đã học, khi xác định được đúng các kiểu câu học sinh có thể dùng đúng dấu câu.
- Đưa ra mẫu câu đơn giản, ngắn gọn để học sinh có thể so sánh và tự rút ra kết luận bằng cách chọn lựa phương án gần giống, hoặc giống để dùng dấu câu.
- Hướng dẫn học sinh tập đặt loại câu hỏi có từ để hỏi rồi trả lời bộ phận câu cần thiết, sau đó đặt dấu câu thích hợp.
- Ngoài dấu hiệu hình thức (kiểu câu ) cũng cần lưu ý một số nội dung chủ đề của đoạn văn để giải thích khi cấu trúc câu khó đối với học sinh.
- Có thể dùng cách quan sát ngữ điệu khi dạy dấu câu vì trong một số trường hợp ngôn ngữ nói và viết có sự tương hợp giữa dấu câu và ngữ điệu.
Khi vận dụng các phương tiện trên có thể kết hợp với phương tiện trực quan để giúp học sinh thực hành các bài tập hứng thú hơn như bảng phụ, băng giấy, phiếu bài tập, ô dấu, phấn màu, bảng con, ... hoặc một số hình thức hoạt động cả lớp , cá nhân, nhóm với một vài trò chơi tiếp sức, giải đố, chọn lựa ô dấu câu .

---------------?---------------