Cảm thụ văn học Tiểu học

PHÒNG GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO LỘC HÀ
TRƯờNG TIểU HọC TÂN LộC
CHUYÊN Đề
CảM THụ VĂN HọC
TIểU HọC

THáNG 10 NĂM 2013

CảM THụ VĂN HọC
PHẦN I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
Thế nào là cảm thụ văn học.
1
NỘI DUNG CẢM THỤ VĂN HỌC TIỂU HỌC
Yêu cầu của cảm thụ ở Tiểu học.
2
Đối tượng của cảm thụ văn học ở Tiểu học.
3
Đối tượng của cảm thụ văn học ở Tiểu học.
3
Các dạng bài tập cảm thụ cơ bản ở Tiểu học.
4
Một số biện pháp nghệ thuật cơ bản thường dùng ở Tiểu học.
5
Phương pháp làm bài văn cảm thụ ở Tiểu học.
6
PHẦN II: GIỚI THIỆU MỘT SỐ BÀI TẬP CẢM THỤ VĂN HỌC
1. Thế nào là cảm thụ văn học.
PHẦN I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
Cảm thụ văn học là sự cảm nhận những giá trị nổi bật, những điều sâu sắc, tế nhị và đẹp đẽ của văn học thể hiện trong tác phẩm (cuốn truyện, bài văn, bài thơ...) hay một bộ phận của tác phẩm (đoạn văn , đoạn thơ...thậm chí một từ ngữ có giá trị trong câu văn, câu thơ)
Như vậy, cảm thụ văn học có nghĩa là khi đọc (nghe) một câu chuyện, một bài thơ...ta không những hiểu mà còn phải xúc cảm, tưởng tượng và thật sự gần gũi, “nhập thân” với những gì đã đọc...
Để có được năng lực cảm thụ văn học sâu sắc và tinh tế, cần có sư say mê, hứng thú khi tiếp xúc với thơ văn; chịu khó tích lũy vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và văn học; nắm vững kiến thức cơ bản về tiếng Việt phục vụ cho cảm thụ văn học.
2. Yêu cầu của cảm thụ ở Tiểu học.
PHẦN I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
1. Häc sinh c¶m nhËn ®­îc c¸i hay c¸i ®Ñp cña v¨n (th¬) th«ng qua néi dung, nghÖ thuËt.
2. Nắm bắt được tư tưởng chủ đạo của tác giả.
3. Biết bộc lộ suy nghĩ, cảm xúc của bản thân.
4. Biết viết thành một đoạn văn cảm thụ sinh động ở mức độ đơn giản phù hợp với lứa tuổi tiểu học.
3. Đối tượng của cảm thụ văn học ở Tiểu học.
PHẦN I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
- C¸c bµi v¨n, bµi th¬, mÈu chuyÖn ng¾n ®Æc s¾c, cã gi¸ trÞ trong ch­¬ng tr×nh TiÓu häc.

- C¸c ®o¹n v¨n, ®o¹n th­ hay ngoµi ch­¬ng tr×nh cã néi dung nãi vÒ t×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc, t×nh c¶m gia ®×nh , B¸c Hå hay ph¶n ¸nh nÐt sinh ho¹t ®éc ®¸o cña mét vïng (miÒn) trªn ®Êt n­íc.
4. Các dạng bài tập cảm thụ cơ bản ở Tiểu học.
PHẦN I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
D¹ng 1: Bµi tËp ph¸t hiÖn h×nh ¶nh vµ t¸i hiÖn vÎ ®Ñp cña h×nh ¶nh.
D¹ng 2: Bµi tËp ph¸t hiÖn c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt nªu gi¸ trÞ cña nghÖ thuËt.
Dạng 3: Bài tập nhận xét cách viết câu và sử dụng dấu câu, nêu tác dụng.
Dạng 4 : Bài tập tìm hiểu nội dung và nêu cảm nhận chung.
D¹ng 5 : Bµi tËp c¶m thô h×nh t­îng nh©n vËt (chØ yªu cÇu c¶m thô mét nÐt tÝnh c¸ch ®Æc tr­ng hay mét ®Æc ®iÓm tiªu biÓu cña nh©n vËt ë møc ®é ®¬n gi¶n).
5. Một số biện pháp nghệ thuật cơ bản thường dùng ở Tiểu học
PHẦN I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
Để giúp học sinh làm bài tập cảm thụ văn học đạt kết quả cao, người giáo viên cần hướng dẫn học sinh nắm chắc một số những biện pháp nghệ thuật thường dùng trong các bài văn, bài thơ ở tiểu học, bởi đây chính là chìa khóa giúp các em chủ động mở ra các lớp nghĩa sâu xa ẩn sau từng câu chữ của đoạn văn, đoạn thơ
5.1. NghÖ thuËt so s¸nh
a. §Þnh nghÜa: So s¸nh lµ c¸ch ®èi chiÕu hai ®èi t­îng kh¸c lo¹i kh«ng ®ång nhÊt nhau hoµn toµn mµ chØ gièng nhau mét nÐt nµo ®ã vÒ mµu s¾c, h×nh d¸ng, ng÷ nghÜa…
b. T¸c dông: PhÐp so s¸nh trong v¨n häc cã t¸c dông t¹o ra c¶m gi¸c míi mÎ, gióp sù vËt ®­îc miªu t¶ trë nªn cô thÓ, sèng ®éng…
c. C¸ch nhËn biÕt: Trong c©u v¨n cã sö dông nghÖ thuËt so s¸nh th­êng cã c¸c tõ : lµ, nh­, b»ng, tùa nh­… vµ dÊu hai chÊm (:) dÊu g¹ch ngang (-).
d. Bµi tËp vËn dông:
+ NghÖ thuËt nµo ®­îc sö dông trong c©u ca dao sau :
“C«ng cha nh­ nói Th¸i S¬n
NghÜa mÑ nh­ n­íc trong nguån ch¶y ra”

+ Con c¶m nhËn ®­îc g× vÒ t×nh c¶m bµ ch¸u ®­îc thÓ hiÖn qua phÐp so s¸nh sau :
“Bµ nh­ qu¶ ngät chÝn råi
Cµng thªm tuæi t¸c cµng t­¬i lßng vµng”
“Qu¶ ngät cuèi mïa”
Vâ Thanh An
5.2. NghÖ thuËt nh©n ho¸
a. §Þnh nghÜa: Nh©n ho¸ lµ c¸ch gäi hoÆc t¶ ®å vËt, loµi vËt, c©y cèi… b»ng nh÷ng tõ ng÷ vèn ®­îc dïng ®Ó gäi hoÆc t¶ con ng­êi (hoÆc nãi c¸ch kh¸c lµ g¾n cho nh÷ng ho¹t ®éng ®å vËt, loµi vËt, c©y cèi… t×nh c¶m, tr¹ng th¸i nh­ con ng­êi).
b. T¸c dông: NghÖ thuËt nh©n ho¸ gióp cho thÕ giíi loµi vËt, ®å vËt, c©y cèi… trë nªn gÇn gòi, sinh ®éng, hÊp dÉn, biÓu thÞ ®­îc nh÷ng t×nh c¶m, suy nghÜ cña con ng­êi.
d. Bµi tËp vËn dông:
+ Trong c©u v¨n sau, nh÷ng sù vËt nµo ®­îc nh©n ho¸ “Tõ ®ã, l·o MiÖng, b¸c Tai, cËu Ch©n, cËu Tay l¹i sèng th©n mËt víi nhau, mçi ng­êi mét viÖc kh«ng ai tÞ ai c¶”.

+ ChØ ra vµ nªu t¸c dông cña nghÖ thuËt nh©n ho¸ trong ®o¹n th¬ sau :
“BÐ ngñ ngon qu¸
§Éy c¶ giÊc tr­a
C¸i vâng th­¬ng bÐ
Thøc hoµi ®­a ®­a”.
Ngoµi hai biÖn ph¸p nghÖ thuËt c¬ b¶n trªn gi¸o viªn cã thÓ cung cÊp cho häc sinh c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt : §¶o ng÷, ®iÖp tõ, dïng h×nh ¶nh gîi t¶, gîi c¶m, dïng h×nh ¶nh ®èi lËp…
6. Các bước làm 1 bài tập cảm thụ :
Để làm tốt một bài tập cảm thụ văn học, người giáo viên cần hướng dẫn để các em thực hiện đầy đủ từng bước các việc sau đây :
a- §äc kü ®Ò bµi, x¸c ®Þnh râ yªu cÇu cña bµi tËp (ph¶i tr¶ lêi ®­îc ®iÒu g× ? cÇn nªu bËt ý g× ?…).
b- §äc vµ t×m hiÓu ®o¹n v¨n (®o¹n th¬ ; mÈu chuyÖn) ®­îc nªu trong ®Ò bµi : (cÇn dùa vµo yªu cÇu cô thÓ cña tõng bµi tËp ®Ó t×m hiÓu)
Th«ng th­êng ®Ó t×m hiÓu mét ®o¹n v¨n th¬ cÇn h­íng dÉn häc sinh ®äc kü ®o¹n trÝch, x¸c ®Þnh ®­îc néi dung chÝnh cña ®o¹n trÝch th«ng qua mét sè c©u hái gîi ý.
T¸c gi¶ viÕt bµi (®o¹n) v¨n (th¬) nh»m diÔn t¶ g× ?
- §iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn qua nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh , chi tiÕt nµo vµ nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt nµo ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c tõ ng÷, h×nh ¶nh ®ã...
- §o¹n th¬ (v¨n) gîi cho em suy nghÜ c¶m xóc g× ?.
6. Các bước làm 1 bài tập cảm thụ :
c. ViÕt ®o¹n v¨n c¶m thô h­íng vµo yªu cÇu cña ®Ò:
- §o¹n v¨n cã thÓ b¾t ®Çu b»ng mét c©u “më ®o¹n” ®Ó dÉn d¾t ng­êi ®äc hoÆc tr¶ lêi th¼ng vµo c©u hái chÝnh, tiÕp ®ã cÇn nªu râ c¸c ý theo yªu cÇu cña ®Ò (c¸c h×nh ¶nh, tõ ng÷, chi tiÕt… lµm to¸t néi dung.. th©n ®o¹n ; cuèi cïng cã thÓ kÕt ®o¹n b»ng mét c©u ng¾n gän ®Ó gîi l¹i néi dung c¶m thô.
- Víi tõng d¹ng bµi cô thÓ cã thÓ tr×nh bµy theo c¸c b­íc c¬ b¶n sau :
* D¹ng bµi ph¸t hiÖn h×nh ¶nh th­êng cã c¸c b­íc sau :
+ Ph¸t hiÖn, nªu ra c¸c h×nh ¶nh.
+ T¸i hiÖn vÎ ®Ñp, nªu ý nghÜa cña h×nh ¶nh th«ng qua nghÖ thuËt.
+ Nªu bËt ®­îc t­ t­ëng, t×nh c¶m cña t¸c gi¶.
+ C¶m xóc cña b¶n th©n.
- Víi tõng d¹ng bµi cô thÓ cã thÓ tr×nh bµy theo c¸c b­íc c¬ b¶n sau :
* D¹ng bµi c¶m thô h×nh t­îng nh©n vËt

1. Nªu c¸c chi tiÕt vÒ :
+ Ngo¹i h×nh
+ Hµnh ®éng
+ Lêi nãi

2. Nªu bËt tÝnh c¸ch, phÈm chÊt… cña nh©n vËt.

3. T­ t­ëng chñ ®¹o, ý nghÜa s©u xa cña mÈu chuyÖn, cña t¸c gi¶ ®­îc thÓ hiÖn qua nh©n vËt.

4. C¶m xóc cña b¶n th©n.
của nhân vật (được thể hiện qua từ ngữ, hình ảnh nào)
- Víi tõng d¹ng bµi cô thÓ cã thÓ tr×nh bµy theo c¸c b­íc c¬ b¶n sau :
* Víi c¸c d¹ng bµi cßn l¹i gåm 4 b­íc sau :

+ Ph¸t hiÖn nghÖ thuËt

+ ChØ ra néi dung

+ Nªu t­ t­ëng, t×nh c¶m cña t¸c gi¶

+ C¶m xóc cña b¶n th©n.

PHẦN II: GIỚI THIỆU MỘT SỐ BÀI TẬP CẢM THỤ VĂN HỌC
Đề bài: 1
Sông La ơi, sông La 
Trong veo như ánh mắt
Bờ tre xanh im mát
Mươn mướt đôi hàng mi." 
(Trích Bè xuôi sông La - Vũ Duy Thông /SGK Tiếng Việt 4, tập hai)

Đoạn thơ giúp em cảm nhận được vẻ đẹp của dòng sông La như thế nào?

PHẦN II: GIỚI THIỆU MỘT SỐ BÀI TẬP CẢM THỤ VĂN HỌC
Gợi ý:
 
+ Bước 1: Đọc kĩ đề bài và đọc kĩ đoạn thơ
+ Bước 2: Tìm hiều về nội dung của đoạn thơ.
- Đoạn thơ miêu tả vẻ đẹp nên thơ, thanh bình của dòng sông La. Sông La thật đẹp, mặt nước trong veo như ánh mắt, hai bên bờ hàng tre xanh mướt soi bóng xuống mặt sông.
+ Bước 3: Biện pháp nghệ thuật.
- Biện pháp so sánh: Mặt nước như ánh mắt, hàng tre như hàng mi dài mươn mướt
- Biện pháp nhân hoá: Gọi tên sông thân thiết, trìu mến như gọi một người bạn. Dòng sông cũng như con người, đậm đà tình cảm. Liên tưởng đến vẻ đẹp dịu dàng của người thiếu nữ.
+ Bước 4: Cảm nghĩ của em:
- Yêu mến vẻ đẹp thơ mộng của dòng sông.
- Tự hào, yêu mến thiên nhiên đất nước tươi đẹp.
+ Bước 5: Viết thành đoạn văn hoàn chỉnh
PHẦN II: GIỚI THIỆU MỘT SỐ BÀI TẬP CẢM THỤ VĂN HỌC
Đọc đoạn thơ trên, em cảm nhận được vẻ đẹp thật quyến rũ của dòng sông La. Nhà thơ đã nhân hoá sông La, gọi tên sông một cách trìu mến như gọi một con người. "Sông La ơi, sông La/ Trong veo như ánh mắt". Cách so sánh dòng sông La "trong veo như ánh mắt" làm cho em thấy sắc màu trong xanh của dòng sông cũng đậm đà tình cảm yêu thương. Những hàng tre rủ bóng xuống mặt sông cũng được nhân hoá thành "Bờ tre xanh im mát/Mươn mướt đôi hàng mi". Vẻ đẹp của dòng sông, của bờ tre chẳng khác nào vẻ đẹp của một người con gái. Đọc đoạn thơ em càng yêu mến và tự hào về thiên nhiên đất nước tươi đẹp. 
PHẦN II: GIỚI THIỆU MỘT SỐ BÀI TẬP CẢM THỤ VĂN HỌC
Đề bài: 2
§o¹n th¬
“V× con mÑ khæ ®ñ ®iÒu
Quanh ®«i m¾t mÑ ®· nhiÒu nÕp nh¨n
Con mong mÑ khoÎ dÇn dÇn
Ngµy ¨n ngon miÖng ®ªm n»m ngñ ngon
Råi ra ®äc s¸ch cÊy cµy
MÑ lµ ®Êt n­íc th¸ng ngµy cña con”.
“MÑ èm” TrÇn §¨ng Khoa
 
Theo em, h×nh ¶nh nµo gãp phÇn nhiÒu nhÊt lµm nªn c¸i hay cña ®o¹n th¬ trªn ! V× sao ?.
PHẦN II: GIỚI THIỆU MỘT SỐ BÀI TẬP CẢM THỤ VĂN HỌC
Gîi ý :
+ H×nh ¶nh “MÑ lµ ®Êt n­íc, th¸ng ngµy cña con” gãp phÇn lµm nªn c¸i hay cña ®o¹n th¬.
+ NghÖ thuËt so s¸nh “MÑ-§Êt n­íc, th¸ng ngµy”
+ H×nh ¶nh “§Êt n­íc” “th¸ng ngµy” cho thÊy trong suy nghÜ cña ng­êi con mÑ lµ tÊt c¶ nh÷ng g× vÜ ®¹i, lín lao vµ cao quý kh«ng bao giê thiÕu ®­îc víi mçi con ng­êi.
+ ThÊy ®­îc t×nh yªu th­¬ng lßng biÕt ¬n v« h¹n cña con c¸i ®èi víi mÑ.
+ T×nh c¶m cña b¶n th©n : ThÊm thÝa c«ng ¬n cña mÑ