Bài giảng SDNLTKHQ môn TN-XH

Sở GD&ĐT NGHệ AN

Tập huấn

GIáO DụC Sử DụNG NLTK, HQ TRONG
MộT Số MÔN HọC & HOạT Dộng gd
KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ GIÁO THAM GIA LỚP TẬP HUẤN
Vinh ngày, 16 -17 tháng 12 năm 2011
Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả vào các môn học và hoạt động giáo dục cấp tiểu học
TÍCH HỢP NỘI DUNG GIÁO DỤC
PHẦN I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
1. HỌC VIÊN CẦN NẮM:
- Mục tiêu, nội dung giáo dục SDNLTK&HQ của môn học.
- Phương pháp và hình thức dạy học tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ của môn học.
- Cách khai thác nội dung và soạn bài để dạy học tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ.
2. HỌC VIÊN CÓ KHẢ NĂNG:
- Phân tích nội dung, chương trình môn học, xác định được các bài có khả năng tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ của môn học.
- Soạn bài và dạy học theo hướng tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ
- Tích cực thực hiện dạy học tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ vào môn học.
B. MỘT SỐ KIẾN THỨC VỀ NĂNG LƯỢNG VÀ GIÁO DỤC SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG TIẾT KIỆM, HIỆU QUẢ
I. Khái niệm về năng lượng, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả
1. Khái niệm năng lượng, các loại năng lượng
a. Năng lượng là gì?
- Năng lượng là dạng vật chất có khả năng sinh công bao gồm nguồn năng lượng sơ cấp: than, dầu, khí đốt và nguồn năng lượng thứ cấp là nhiệt năng, điện năng được sinh ra thông qua quá trình chuyển hoá năng lượng (Nghị định Chính phủ số 102/2003/NĐ-CP ngày 03 /9/2003 Về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả)
a. Năng lượng là gì?
+ Năng lượng sơ cấp: tạm hiểu là nguồn năng lượng “thô’’có sẵn ngoài thiên nhiên, muốn sử dụng, cần qua một giai đoạn gọi là chuyển hóa năng lượng để trở thành điện năng, nhiệt năng, công năng.
+ Năng lượng thứ cấp: là những năng lượng được sinh ra trong quá trình chuyển hóa những năng lượng thô.
b. Các loại năng lượng được sử dụng trong sản xuất và đời sống
+ Phân loại theo nguồn gốc vật chất của năng lượng
+ Phân loại theo mức độ ô nhiễm môi trường
b1. Phân loại theo nguồn gốc vật chất của năng lượng
+Năng lượng vật chất chuyển hoá toàn phần
Đây là dạng năng lượng mà nhiên liệu sản sinh ra nó không có khả năng tái sinh và mất đi vĩnh viễn. Thành phần chủ yếu của nhóm năng lượng này là các dạng nhiên liệu hoá thạch (than đá, dầu mỏ, khí tự nhiên). Các loại nhiên liệu này được hình thành thông qua sự hoá thạch của động, thực vật trong một thời gian rất dài, tính tới hàng triệu năm.
+ Năng lượng thay thế (hay năng lượng tái tạo):
. Năng lượng hạt nhân
. Năng lượng mặt trời
. Năng lượng nước
. Năng lượng sức gió.
. Năng lượng địa nhiệt
. Năng lượng thuỷ triều
. Năng lượng sinh khối
b2. Phân loại theo mức độ ô nhiễm môi trường
- Năng lượng sạch:
Năng lượng sạch là những năng lượng không gây ô nhiễm môi trường. Có thể kể ra những loại năng lượng sạch: năng lượng nguyên tử, năng lượng mặt trời, năng lượng sức gió, năng lượng thuỷ triều, năng lượng sức nước…
- Năng lượng gây ô nhiễm môi trường:
Năng lượng gây ô nhiễm môi trường là loại năng lượng khi sử dụng sẽ có những tác động xấu đối với môi trường: các dạng năng lượng hoá thạch, năng lượng lòng đất.
2. Vai trò của NL đối với đời sống con người, việc sử dụng NL và vấn đề môi trường, xu hướng sử dụng nguồn tài nguyên NL hiện nay.
a. Vai trò của năng lượng đối với đời sống con người
- Đảm bảo các hoạt động cho sinh hoạt, sản xuất, hoạt động dịch vụ.
- Năng lượng cần cho sự sống của con người.
- Năng lượng là thành tố không thể thiếu trong hoạt động sản xuất.
b. Tình hình khai thác tài nguyên năng lượng và ảnh hưởng đối với môi trường.
- Sự cạn kiệt các nguồn tài nguyên do sự khai thác không hợp lí: cạn kiệt các nguồn tài nguyên năng lượng hóa thạch..
- Sự ô nhiễm môi trường do khí thải của việc khai thác, sử dụng một số loại năng lượng có thể gây ô nhiễm...
c. Xu hướng sử dụng nguồn tài nguyên năng lượng hiện nay:
Đẩy mạnh việc sử dụng các nguồn năng lượng thay thế, đặc biệt là những năng lượng sạch đối với môi trường.
3. Vai trò của việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả đối với đời sống con người
a. Khái niệm sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.
- Sử dụng năng lượng tiết kiệm: sử dụng hợp lí, giảm hao phí trong quá trình sử dụng
- Sử dụng năng lượng hiệu quả: đảm bảo thực hiện các hoạt động cần thiết với mức tiêu hao năng lượng thấp nhất
Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là sử dụng năng lượng một cách hợp lí, nhằm giảm mức tiêu thụ năng lượng, giảm chi phí năng lượng cho các hoạt động phương tiện, thiết bị mà vẫn đảm bảo nhu cầu năng lượng cần thiết cho quá trình sản xuất, dịch vụ và sinh hoạt.
b. Sự cần thiết sử dụng tiết kiệm và hiệu quả nguồn năng lượng
- Do nguồn năng lượng truyền thống (năng lượng hoá thạch) ngày càng cạn kiệt.
- Do ảnh hưởng tiêu cực đối với môi trường của việc sử dụng các nguồn năng lượng phục vụ đời sống con người.

II. GIÁO DỤC SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG TIẾT KIỆM VÀ HIỆU QUẢ TRONG TRƯỜNG TIỂU HỌC
1. Thế nào là giáo dục SDNLTK&HQ
- Giáo dục SDNLTK&HQ là một quá trình (thông qua các hoạt động giáo dục) hình thành, phát triển ở người học sự hiểu biết, kĩ năng, giá trị và quan tâm tới những vấn đề về SDNLTK&HQ,
- Mục đích của giáo dục SDNLTK&HQ: Làm cho các cá nhân và cộng đồng hiểu được tầm quan trọng của năng lượng và của việc SDNLTK&HQ; đem lại cho họ kiến thức, thái độ và kĩ năng thực hành để tham gia phòng ngừa và giải quyết các vấn đề năng lượng.
2. Sự cần thiết phải giáo dục năng lượng tiết kiệm và hiệu quả
Sự thiếu hiểu biết về năng lượng và tầm quan trọng của việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả của con người là một trong các nguyên nhân chình gây nên sự cạn kiệt các nguồn tài nguyên năng lượng và hủy hoại môi trường sinh thái. Do vậy, cần phải giáo dục cho mọi người hiểu và biết về năng lượng, tầm quan trọng của việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong sự phát triển bền vững.
3. Mục tiêu giáo dục SDNLTK&HQ ở trường tiểu học
- Về kiến thức:
+ Giúp học sinh có sự hiểu biết ban đầu về năng lượng và lợi ích của tiết kiệm năng lượng với đời sống con người.
+ Một số biện pháp sử dụng năng lượng ở lớp, ở trường, ở nhà
3. Mục tiêu giáo dục SDNLTK&HQ ở trường tiểu học
- Về thái độ, tình cảm:
+ Biết quý trọng, có ý thức sử dụng tiết kiệm năng lượng
+ Có thái độ thân thiện với môi trường
- Về kỉ năng – hành vi:
+ Tham gia các hoạt động chống lãng phí, tiết kiệm năng lượng.
4. Nội dung giáo dục SDNLTK&HQ ở trường tiểu học
+ Khái niệm về năng lượng, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.
+ Ý thức về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả
+ Kỉ năng về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong cuộc sống.
+ Hình thành, phát triển và hành vi, thói quen trong sử dụng năng lượng.
5. Tầm quan trọng của việc giáo dục SDNLTK&HQ trong trường tiểu học
Theo số liệu thống kê đầu năm 2008, cả nước hiện có gần 7 triệu học sinh tiểu học, khoảng trên 323.000 giáo viên ở gần 15.000 trường tiểu học. Giáo dục SDNLTK&HQ cho học sinh tiểu học tức là làm cho gần 10%dân số hiểu biết các vấn đề về năng lượng và sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Con số này sẽ nhân lên nhiều lần nếu học sinh tiểu học thực hiện tốt việc tuyên truyên về SDNLTK&HQ trong cộng đồng.
III. HÌNH THỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP TÍCH HỢP
a, Tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ ở các môn học cấp tiểu học có 3 mức:
+Mức toàn phần: Khi mục tiêu và nội dung bài học phù hợp hoàn toàn với mục tiêu, nội dung của giáo dục SDNLTK&HQ
+ Mức độ bộ phận: Khi chỉ có một bộ phận bài học có mục tiêu, nội dung phù hợp với giáo dục SDNLTK&HQ
+ Mức độ liên hệ: Khi mục tiêu, nội dung bài học có điều kiện liên hệ một cách phù hợp với nội dung giáo dục SDNLTK&HQ
1. Hình thức tích hợp
b, Đưa giáo dục SDNLTK&HQ trở thành nội dung của hoạt động ngoài giờ lên lớp:
+ Lồng ghép vào các hoạt động văn nghệ, câu lạc bộ, sinh hoạt tập thể trong nhà trường.
+ Tham quan thực tế các cơ sở sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả.
c, Xây dựng trường học sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả:
+ Thực hiện chương trình giáo dục năng lượng tiết kiệm, hiệu quả.
+ Giáo viên và học sinh có ý thức sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.
2. Phương pháp.
a- Phương pháp tham quan, điều tra khảo sát thực tế
Học sinh có thể tham gia các hoạt động tham quan, khảo sát thực tế sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong phạm vi các em có thể tiếp cận với sự chỉ dẫn của giáo viên. Điều đó giúp các em học sinh kiểm nghiệm các kiến thức đã học trên lớp, đồng thời mở rộng tầm hiểu biết thực tế và phát triển kĩ năng quan sát, phân tích, rèn luyện hành vi sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.
2. Phương pháp.
b- Phương pháp thí nghiệm:
Phương pháp thí nghiệm giúp cho việc tái tạo lại những hiện tượng đã xảy ra trong cuộc sống hàng ngày, đơn giản hóa các quá trình cho học sinh quan sát dễ tiếp thu.
c- Phương pháp khai thác kinh nghiệm thực tế để giáo dục:
Nên khai thác những hiện tượng sử dụng năng lượng tiết kiệm và chưa tiết kiệm, gần gũi với học sinh, giúp các em thấy được những hành vi cần phê phán hay ủng hộ
2. Phương pháp.
d- Phương pháp hoạt động thực tiễn kết hợp kĩ năng sống
Giáo dục sử dụng tiết kiệm năng lượng ở cấp
tiểu học cần đạt tới mục đích là để học sinh ở cấp này có được những hành động dù rất nhỏ nhưng cụ thể, thiết thực góp phần sử dụng tiết kiệm năng lượng ở nơi các em đang sống, từ ở nhà, tới trường và rộng ra là làng bản, khu phố.
2. Phương pháp.
đ- Phương pháp nêu gương
Giáo viên thường xuyên nhận xét việc thực hiện sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả qua hành vi cụ thể của học sinh trong lớp và nhận xét, đánh giá, nêu gương tốt ngay trong lớp học.
PHẦN II:
GIÁO DỤC SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG TIẾT KIỆM, HIỆU QUẢ TRONG MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI, MÔN KHOA HỌC.
I. MỤC TIÊU, PHƯƠNG THỨC TÍCH HỢP

Hoạt động 1: Căn cứ vào mục tiêu, nội dung chương trình môn Tự nhiên và Xã hội, môn Khoa học, các đ/c hãy trao đổi về hai vấn đề sau :
1. Xác định mục tiêu giáo dục SDNLTK&HQ qua môn Tự nhiên và Xã hội, môn Khoa học
2. Môn Tự nhiên và Xã hội, môn Khoa học có thể tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ theo các phương thức nào ?
Thông tin phản hồi cho hoạt động 1.
1. Mục tiêu
- Một số kiến thức cơ bản ban đầu về:
+ Năng lượng và năng lượng sạch.
+ Các nguồn năng lượng như: mặt trời, gió, nước, điện, than đá, dầu mỏ, khí đốt và vai trò của chúng đối với đời sống sản xuất.
+ Một số biện pháp sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả để phát triển bền vững.
- Hình thành và phát triển một số kĩ năng sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong đời sống hằng ngày

2. Phương thức tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ qua môn Tự nhiên và Xã hội, môn Khoa học
a. Khái niệm tích hợp
- Tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ vào môn Tự nhiên và Xã hội, môn Khoa học là sự hoà trộn nội dung giáo dục SDNLTK&HQ vào nội dung bộ môn thành một nội dung thống nhất, gắn bó chặt chẽ với nhau.
b.. Các nguyên tắc tích hợp
- Nguyên tắc 1: Tích hợp nhưng không làm thay đổi đặc trưng của môn học, không biến bài học bộ môn thành bài học giáo dục SDNLTK&HQ
- Nguyên tắc 2 : Khai thác nội dung giáo dục SDNLTK&HQ có chọn lọc, có tính tập trung vào chương, mục nhất định không tràn lan tuỳ tiện.
- Nguyên tắc 3 : Phát huy cao độ các hoạt động tích cực nhận thức của học sinh và kinh nghiệm thực tế của các em .
c. Các mức độ tích hợp nội dung giáo dục SDNLTK&HQ
- Mức độ toàn phần: Mục tiêu và nội dung của bài trùng hợp phần lớn hay hoàn toàn với nội dung giáo dục SDNLTK&HQ
- Mức độ bộ phận: Chỉ có một phần bài học có nội dung giáo dục SDNLTK&HQ, được thể hiện bằng mục riêng, một đoạn hay một vài câu trong bài học.
- Mức độ liên hệ: Các kiến thức giáo dục SDNLTK&HQ không được nêu rõ trong sách giáo khoa nhưng dựa vào kiến thức bài học, giáo viên có thể bổ sung, liên hệ các kiến thức giáo dục SDNLTK&HQ
Dựa vào các mức độ tích hợp nêu trên và qua phân tích nội dung chương trình, SGK cho thấy mức độ tích hợp môn Tự nhiên và Xã hội, môn Khoa học có thể ở cả 3 mức độ tích hợp là toàn phần, bộ phận và liên hệ.
II. NỘI DUNG, ĐỊA CHỈ, MỨC ĐỘ TÍCH HỢP GIÁO DỤC SDNLTK&HQ
Hoạt động 2
Căn cứ vào nội dung chương trình, SGK môn Tự nhiên và Xã hội, môn Khoa học, các đ/c hãy thực hiện các nhiệm vụ sau:
1. Xác định các bài có khả năng tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ
2. Nêu nội dung giáo dục SDNLTK&HQ và mức độ tích hợp các bài đó
Trình bày kết quả theo bảng dưới đây:
3. Trao đổi trong nhóm hoặc cả lớp sau khi hoàn thành bảng trên
Thông tin phản hồi cho hoạt động 2.
Hoạt động 3

Căn cứ vào nội dung chương trình, SGK môn Khoa học lớp 4, các đ/c hãy thực hiện các nhiệm vụ sau:
1. Xác định các bài có khả năng tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ
2. Nêu nội dung giáo dục SDNLTK&HQ và mức độ tích hợp các bài đó
Trình bày kết quả theo bảng dưới đây:
Thông tin phản hồi cho hoạt động 3
Hoạt động 4
Căn cứ vào nội dung chương trình, SGK môn Khoa học lớp 5, các đ/c hãy thực hiện các nhiệm vụ sau:
1. Xác định các bài có khả năng tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ
2. Nêu nội dung giáo dục SDNLTK&HQ và mức độ tích hợp các bài đó
Trình bày kết quả theo bảng dưới đây:
Thông tin phản hồi cho hoạt động 4
III. HÌNH THỨC, PHƯƠNG PHÁP VÀ CÁCH DẠY BÀI TÍCH HỢP GIÁO DỤC SDNLTK&HQ
1.Hình thức tổ chức

Giáo dục SDNLT&HQ thường được tổ chức theo hai hình thức tổ chức dạy học trong lớp và ngoài lớp. Tuy nhiên do học sinh tiểu học còn nhỏ, hơn nữa thời gian dành cho việc dạy học nội dung giáo dục SDNLTK&HQ cũng không nhiều nên hình thức được sử dụng thường xuyên trong quá trình dạy học vẫn là hình thức tổ chức dạy học trong lớp. Để gìơ học mang tính thực tiễn và đạt hiệu quả cao giáo viên cũng có thể giao cho các nhóm hoặc cá nhân nhiệm vụ điều tra khám phá ngoài giờ học thông qua sách, báo, trên các phương tiện thông tin đại chúng hoặc quan sát trực tiếp tại nơi các em sinh sống.

2. Phương pháp:
a. Phương pháp tham quan, khảo sát thực tế
Giúp học sinh kiểm nghiệm các kiến thức đã học trên lớp, đồng thời mở rộng tầm hiểu biết thực tế và phát triển kĩ năng quan sát, phân tích, rèn luyện hành vi. Khi giáo dục SDNLTK & HQ cho học sinh tiểu học, cần tổ chức cho học sinh thăm quan, khảo sát thực tế sử dụng tiết kiệm năng lượng trong phạm vi các em có thể tiếp cận được, với sự chỉ dẫn cặn kẽ của giáo viên.
b. Phương pháp thảo luận
Giúp học sinh có thể huy động trí tuệ của tập thể để tìm hiểu những vấn đề về năng lượng, từ đó cùng nhau đưa ra những những giải pháp phù hợp nhằm sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả
c. Phương pháp đóng vai
Giúp học sinh thể hiện hành động phản ánh về việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả nào đó và cũng thông qua vai diễn các em được bày tỏ thái độ và củng cố tri thức về giáo dục SDNLTK&HQ. Do đó cần thiết kế những“ kịch bản “ về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả có nội dung gắn cuộc sống ở gia đình, nhà trường, cộng đồng hay từ những câu chuyện trong sách báo.

3. Dạy các dạng bài có nội dung tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ

a. Dạng bài học tích hợp nội dung giáo dục SDNLTK&HQ ở mức độ bộ phận
Đối với dạng bài học này, do một phần bài học có nội dung SDNLTK&HQ nên trong mục tiêu của bài học thường có liệt kê mục tiêu giáo dục SDNLTK&HQ cụ thể. Việc thực hiện mục tiêu của bài học nhiều khi là tiền đề để thực hiện mục tiêu giáo dục SDNLTK&HQ. Vì vậy :
- Khi chuẩn bị bài dạy, giáo viên cần : nghiên cứu kĩ nội dung bài học; xác định nội dung giáo dục SDNLTK&HQ tích hợp vào nội dung bài học là gì ; thông qua hoạt động dạy học nào; cần chuẩn bị thêm tư liệu, đồ dạy học gì để việc giáo dục SDNLTK&HQ đạt hiệu quả
- Khi tổ chức dạy học, giáo viên tiến hành các hoạt động dạy học đảm bảo đúng theo yêu cầu bộ môn đồng thời lưu ý giúp học sinh hiểu, cảm nhận đầy đủ và sâu sắc phần nội dung bài học có liên quan đến giáo dục SDNLTK&HQ một cách nhẹ nhàng, phù hợp và đạt mục tiêu của bài học


3. Dạy các dạng bài có nội dung tích hợp giáo dục SDNLTK&HQ

b. Dạng bài học tích hợp nội dung giáo dục SDNLTK&HQ ở mức độ liên hệ
Đối với dạng bài học này, các kiến thức giáo dục SDNLTK&HQ không được nêu rõ trong SGK nhưng dựa vào kiến thức bài học, giáo viên có thể bổ sung các kiến thức giáo dục SDNLTK&HQ cho phù hợp . Vì vậy
- Khi chuẩn bị bài dạy, giáo viên cần có ý thức tích hợp, đưa ra những vấn đề gợi mở, liên hệ nhằm giáo dục cho học sinh hiểu biết về năng lượng, có kĩ năng sống và học tập trong môi trường phát triển bền vững.
- Khi tổ chức dạy học, giáo viên tiến hành các hoạt động dạy học đảm bảo đúng theo yêu cầu bộ môn đồng thời lưu ý liên hệ, bổ sung kiến thức giáo dục SDNLTK&HQ một cách tự nhiên, phù hợp với trình độ nhận thức, khả năng hành động của học sinh và đúng mức tránh lan man, sa đà, gượng ép, ảnh hưởng đến việc thực hiện mục tiêu của bài học
c. Dạng bài học tích hợp nội dung giáo dục SDNLTK&HQ ở mức độ toàn phần
Khi chuẩn bị dạy và tổ chức dạy học, giáo viên thiết kế và tiến hành các hoạt động dạy học đảm bảo đúng theo yêu cầu của bộ môn và đạt được mục tiêu của bài học.
Hoạt động 5
Đồng chí hãy đọc thông tin cơ bản ở trên rồi thực hiện các nhiệm vụ sau:
1. Chọn 1 số bài trong SGK Tự nhiện và Xã hội, Khoa học có mức độ tích hợp nội dung giáo dục SDNLTK&HQ
2. Thiết kế giáo án của các bài đã chọn
Nhóm I: Phòng cháy khi ở nhà ( Bài 23, lớp 3)
Nhóm II: Bảo vệ nguồn nước ( Bài 28, lớp 4)
Nhóm III: Sử dụng năng lượng mặt trời (Bài 41, lớp 5)
DỰ ÁN HỖ TRỢ ĐỔI MỚI QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Support to the Renovation of Education Management
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN



TRÂN TRỌNG CẢM ƠN!