Bài 9. Từ đồng nghĩa

XA NGẮM THÁC NÚI LƯ
(Vọng Lư sơn bộc bố)
Nắng rọi Hương Lô khói tía bay,
Xa trông dòng thác trước sông này.
Nước bay thẳng xuống ba ngh×n thước,
Tưởng dải Ngân Hà tuột khỏi mây.
(Lý Bạch- Tương Như dịch)
? Dựa vào kiến thức đã học, hãy tìm các từ đồng nghĩa với mỗi từ: rọi, trông.


rọi
trông
+ Nh×n:
+ Coi sãc, gi÷ g×n cho yªn æn:
+ Mong :
rọi: (Hướng ánh sáng vào một điểm) có nghĩa giống với từ chiếu, soi…
- trông: (Dùng mắt để nhìn nhận biết) có nghĩa giống với từ ngắm, nhìn, xem,…
Nhòm, ngó, liếc....
Trông coi, chăm sóc...
Trông mong, trông ngóng...
Ghi nhớ :
Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau. Một từ nhiều nghĩa có thể thuộc vào nhiều nhóm từ đồng nghĩa khác nhau.



→ Từ “quả”, “trái”: có nghĩa hoàn toàn giống nhau.
- Rủ nhau xuống bể mò cua,
Đem về nấu quả mơ chua trên rừng.
(Trần Tuấn Khải)
- Chim xanh ăn trái xoài xanh,
Ăn no tắm mát đậu cành cây đa.
(Ca dao)

- Quả: Bộ phận của cây do bầu nhụy phát triển mà thành, bên trong có hạt.
- Trái: có nghĩa giống “quả”
? So sánh nghĩa của từ “quả” và từ “trái” trong câu thơ và câu ca dao.

Trước sức tấn công như vũ bão và tinh thần chiến đấu dũng cảm tuyệt vời của quân Tây Sơn, hàng vạn quân Thanh đã bỏ mạng.

Công chúa Ha-ba-na đã hi sinh anh dũng, thanh kiếm vẫn cầm tay.
(Truyện cổ Cu-ba)
- Hi sinh: chết vì nghĩa vụ, lí tưởng cao đẹp, chết trong sự vinh quang vẻ vang vì mục đích chính nghĩa (sắc thái kính trọng).
- Bỏ mạng: chết một cách vô ích, chết vì mục đích không chính nghĩa, đáng bị khinh bỉ. Bỏ mạng thường dùng để chỉ cái chết của bọn giặc xâm lược.
Ghi nhớ :
Từ đồng nghĩa có hai loại: những từ đồng nghĩa hoàn toàn (không phân biệt nhau về sắc thái nghĩa) và những từ đồng nghĩa không hoàn toàn (có sắc thái nghĩa khác nhau).

? Nghĩa của hai từ “bỏ mạng” và “hi sinh” trong hai câu trên có chỗ nào giống nhau, chỗ nào khác nhau
Trái - quả: có thể thay thế cho nhau vì sắc thái nghĩa của các câu trên không thay đổi.
Bỏ mạng - hi sinh: không thể thay thế vì khi thay thế sẽ làm thay đổi sắc thái nghĩa của câu.

- Rủ nhau xuống bể mò cua,
Đem về nấu trái mơ chua trên rừng.
(Trần Tuấn Khải)
- Chim xanh ăn quả xoài xanh,
Ăn no tắm mát đậu cành cây đa.
(Ca dao)
- Trước sức tấn công như vũ bão và tinh thần chiến đấu dũng cảm tuyệt vời của quân Tây Sơn, hàng vạn quân Thanh đã hi sinh.
- Công chúa Ha-ba-na đã bỏ mạng anh dũng, thanh kiếm vẫn cầm tay.
(Truyện cổ Cu-ba)

? Các từ đồng nghĩa trái và quả; bỏ mạng và hi sinh trong các ví dụ trên có thể thay thế cho nhau được không. Vì sao?

Thảo luận nhóm 3’.
? Tại sao đoạn trích trong tác phẩm Chinh phụ ngâm khúc, lấy tiêu đề là “Sau phút chia li” mà không phải là “Sau phút chia tay”.

Cả hai từ đều có nghĩa là rời nhau, mỗi người mỗi ngã.
- Chia li: có tính chất lâu dài, thậm chí là vĩnh biệt đồng thời từ chia ly vừa mang sắc thái cổ xưa vừa diễn tả được cảnh ngộ sầu bi của người chinh phụ.
- Chia tay: có tính chất tạm thời, sẽ gặp lại trong tương lai.
Ghi nhớ :
Không phải bao giờ các từ đồng nghĩa cũng có thể thay thế cho nhau. Khi nói cũng như khi viết, cần cân nhắc để chọn trong số các từ đồng nghĩa những từ thể hiện đúng thực tế khách quan và sắc thái biểu cảm.

Bài tập 1: Tìm từ Hán Việt đồng nghĩa với các từ sau:
- Gan dạ:
- Nhà thơ:
- Mổ xẻ:
- Của cải:
- Nước ngoài:
Bài tập 2: Tìm từ có gốc Ấn-Âu đồng nghĩa với các từ sau:
- Máy thu thanh:
- Xe hơi:
- Sinh tố:
- Dương cầm:

Dũng cảm

Thi sĩ, thi nhân

Phẫu thuật, giải phẫu

Tài sản

Ngoại quốc

Ra-đi-ô
Ô-tô

Vi-ta-min

Pi-a-nô

Bài tập 6: Chọn từ thích hợp điền vào chỗ trống:
a. Ngoan cường, ngoan cố
- Bọn địch ....................chống cự đã bị quân ta tiêu diệt.
- Ông đã .......................... giữ vững khí tiết cách mạng.

Bài tập 4: Tìm từ đồng nghĩa thay thế những từ in đậm sau:
- Món quà anh gửi, tôi đã đưa tận tay chị ấy rồi.
- Bố tôi đưa khách ra đến cổng rồi mới trở về.
- Cậu ấy gặp khó khăn một tý đã kêu.

Bài tập 5: Phân biệt nghĩa của các từ trong nhóm từ sau:
- cho, tặng, biếu

(trao)
(tiễn)
(phàn nàn)
ngoan cố
ngoan cường
quan hệ trên- dưới
quan hệ ngang bằng
quan hệ dưới- trên
+ Bố cho em một quyển sách:
+ Bố tặng mẹ em một bó hoa:
+ Bố biếu bà em một cái áo:


? Đặt câu với mỗi từ: hậu quả, kết quả.

Dặn dò:
- Nắm nội dung chính của bài.
- Làm các bài tập còn lại SGK(116,117).
- Soạn bài mới: Cách lập ý của bài văn biểu cảm.
+ Đọc các đoạn văn và trả lời câu hỏi SGK(117, 118, 119, 120, 121).