Bài 9. Cách lập ý của bài văn biểu cảm

Trả lời:
- Tìm hiểu đề
- Tìm ý cho bài văn
- Lập dàn ý
- Viết bài.
- Kiểm tra lại bài.
Kiểm tra bài cũ:
? Nêu các bước để tạo lập văn bản?
Ngữ văn - Tiết 36:
Cách lập ý của bài văn biểu cảm
I. Những cách lập ý thường gặp của bài văn biểu cảm.
Đoạn 1
Các em, các em rồi đây sẽ lớn lên, sẽ quen dần với sắt, thép và xi măng cốt sắt.
Nhưng, nứa, tre sẽ còn mãi với các em, còn mãi với dân tộc Việt Nam, chia bùi sẻ ngọt của những ngày mai tươi hát, còn mãi với chúng ta, vui hạnh phúc, hoà bình.
Ngày mai, trên đất nước này, sắt, thép có thể nhiều hơn tre, nứa. Nhưng, trên đường trường ta dấn bước, tre xanh vẫn là bóng mát. Tre vẫn mang khúc nhạc tâm tình. Tre càng tươi những cổng chào thắng lợi. Những chiếc đu tre vẫn dướn lên bay bổng. Tiếng sáo diều tre cao vút mãi.
Cây tre Việt Nam! Cây tre xanh, nhũn nhặn, ngay thẳng, thuỷ chung, can đảm. Cây tre mang những đức tính của người hiền là tượng trưng cao quý của dân tộc Việt Nam.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
Đoạn 2.
Trong các món đồ chơi, tôi say mê nhất là con gà đất: một chú trống đẹp mã, oai vệ, với chiếc kèn lá tơi cài vào ức để tạo ra tiếng gáy. Đến bây giờ, tôi vẫn còn cảm nhận được niềm vui kì diệu ấy tái sinh trong tâm hồn, khi nhớ lại buổi sáng sớm, tôi mang con gà ra trước thềm, ấp nó giữa lòng bàn tay, dồn hơi đầy ngực, ngửa mặt lên trời và gập người dần dần lúc hạ giọng, giống y như dáng điệu con gà lúc gáy. Còn gì vui hơn với một đứa bé, khi nó được hoá thân thành con gà trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc sớm mai: "ó.ò.o"! Bao giờ tôi cũng thử rất lâu để chọn được con gà đất có giọng trầm; biết cách bụm hai bàn tay để điều khiển giọng gáy thật sinh động, giống như người nghệ sĩ thổi kèn đồng.
Bây giờ tôi hiểu ra, những đồ chơi trẻ con thời ấy rất hấp dẫn bởi chính tính mong manh của chúng. Chiếc trống lùng tung bị thủng trong chốc lát, con ve bị đứt dây, con gà đất rồi cũng vỡ trên tay đứa bé. Vâng, thử tưởng tượng một quả bong bóng không bao giờ vỡ, không thể bay mất, nó cứ còn mãi như một vật lì lợm.Ôi, nếu thế thì còn đâu là quả bóng bay? Đồ chơi trẻ con, đó là nỗi vui mừng khi có được trong tay, và còn là nỗi tiếc nuối khi bỗng dưng bị mất nó. Những con gà đất lần lượt bị vỡ dọc theo tuổi thơ mãi để lại trong tôi một nỗi gì sâu thẳm, giống như một linh hồn.
(Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, Người ham chơi)
Đoạn 3.
Cô vừa đi vừa hỏi tôi:
- Bây giờ em đã giải được những bài toán khó, đã làm được những bài luận dài rồi đấy. Vậy em còn yêu mến cô giáo cũ của em nữa không?
Và khi xuống đến chân cầu thang, cô nói to với tôi:
- Đừng quên cô nhé!
Ôi! Cô giáo rất tốt của em, không, chẳng bao giờ, chẳng bao giờ em lại quên cô được! Sau này, khi em đã lớn, em vẫn sẽ nhớ đến cô, và em sẽ tìm gặp cô giữa một đám học trò nhỏ. Mỗi bận đi ngang qua một trường học và nghe tiếng một cô giáo giảng bài, em sẽ tưởng chừng như nghe tiếng nói của cô. Em sẽ nhớ lại hai năm ngồi trong lớp học của cô, ở đó, em đã học được bao nhiêu điều bổ ích; ở đó, em đã nhìn thấy cô bao nhiêu lần mệt nhọc và đau đớn, nhưng luôn luôn theo dõi lớp học, luôn luôn yêu thương mọi người. Cô đã thất vọng khi thấy một em bé cứ cầm sai cây bút khi viết mà không sao uốn nắn lại được; cô đã lo lắng cho chúng em đến biến sắc mặt khi các vị thanh tra vào lớp và hỏi bài chúng em; cô lấy làm sung sướng khi chúng em đạt được những kết quả xuất sắc. Lúc nào cô cũng có lòng tốt và dịu hiền như một người mẹ.
Không bao giờ, phải, không bao giờ em lại có thể quên cô được, cô giáo yêu quý của em!
(ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Những tấm lòng cao cả)
Đoạn 4:
U tôi đã ngủ từ lâu. Nhưng tôi buông bút, nhìn ra bốn bên, chỗ nào cũng thấy bóng u. Cái bóng đen đủi, hoà lẫn với bóng tối, vẽ nên một khuôn mặt trăng trắng với đôi mắt nhỏ, lòng đen nhuộm một màu nâu đồng. Cái bóng mơ hồ yêu dấu ấy đứng bên cạnh lớp lớp những ngày tháng ngậm ngùi đói khổ, những năm này năm khác qua đi trong cơn thấp thỏm đợi chờ dài dặc mang ngấn nước mắt và tiếng thở dài. Người ta, nhiều lúc nhàn, quây quần bên cạnh người thân, nhưng không mấy khi lại tỉ mỉ vẩn vơ mà nhìn ngắm những người yêu mến của ta. Cho nên thỉnh thoảng tôi sực nhớ, tôi chợt nhìn u, tôi bỗng giật mình, tôi ngờ ngợ như người ngồi trước mặt tôi đây không phải là u tôi. Có đâu u tôi lại thế kia. Tóc đường ngôi của u tôi lốm đốm, rụng, chỉ còn lưa thưa. Lúc u tôi cười, nếp nhăn ở đuôi con mắt nheo lại, xếp lên nhau, đến khi hết cười cũng còn hằn những vết rạn khía quanh xuống hai bên gò má. Hàm răng trên của u tôi hểnh khuyết ba lỗ đã mấy năm nay. U tôi già đi từ bao giờ? U tôi đã già đi lúc nào? Tôi thực không hay.
(Theo Tô Hoài, Cỏ dại)
Nhóm 1
? Cây tre đã gắn bó với cuộc sống con người Việt Nam bởi những công dụng gì?
? Người viết đã liên tưởng, tưởng tượng cây tre trong tương lai như thế nào?
? Tác giả đã biểu cảm trực tiếp như thế nào?
Nhóm 2
? Tác giả say mê con gà đất như thế nào?
? Từ hình ảnh con gà đất, tác giả phát hiện ra đặc điểm gì của đồ chơi?
? Từ đó tác giả suy nghĩ và liên tưởng điều gì?
? Việc hồi tưởng đã gợi cảm xúc gì cho tác giả?
Nhóm 3
? Tác giả đã tưởng tượng tình huống gì?
? Những kỉ niệm nào được tác giả nhắc đến khi nghĩ về cô giáo?
? Tác giả hứa hẹn và mong ước điều gì?
? Trí tưởng tượng đã giúp cho người viết bày tỏ lòng yêu mến cô giáo như thế nào?
Nhóm 4
? Tác giả đã quan sát, miêu tả về người mẹ như thế nào?
? Từ sự quan sát đó, tác giả đã suy ngẫm gì về hình ảnh người mẹ?
? Tại sao tình cảm của tác giả với người mẹ vừa tha thiết vừa thấp thoáng nỗi buồn day dứt, ân hận?
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
0
1
2
3
4
5
Nhóm 1
- Công dụng: Tre là bóng mát, là khúc nhạc, cổng chào, sáo tre. Tre chia ngọt, sẻ bùi, cùng hạnh phúc.
- Liên tưởng: Ngày mai sắt thép, xi măng sẽ nhiều hơn tre nứa nhưng tre vẫn còn mãi với con người Việt Nam trong mỗi bước đường đời.
? Thể hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả đối với cây tre
(- Gợi nhắc quan hệ giữa tre và người
- Tre là tượng trưng cho người Việt Nam)
=> Cách biểu cảm này tạo nên mối quan hệ gắn kết rất tự nhiên và nhuần nhuyễn giữa hiện tại với tương lai.
Trả lời
Nhóm 2
- Say mê con gà đất:
+ Được hoá thân thành con gà trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc sớm mai.
+ Khát vọng trở thành người nghệ sĩ thổi kèn đồng.
- Đặc điểm: Tính mong manh của đồ chơi.
- Liên tưởng đến linh hồn của những đồ chơi đã chết.
? Đồ chơi không phải là những sự vật vô tri, vô giác, bởi chúng cũng có linh hồn và nhờ chúng mà con người có khát vọng hướng tới cái đẹp.
=> Cách biểu cảm này sẽ tạo nên mối quan hệ gắn kết giữa quá khứ và hiện tại.
Nhóm 3
- Tưởng tượng tình huống:
Sau này lớn lên sẽ tìm gặp cô giữa một đám học trò và nhớ lại những kỉ niệm
+ Cô với đàn em nhỏ.
+ Tiếng cô giảng bài.
+ Cô thất vọng khi thấy một em bé cứ cầm sai cây bút khi viết mà không sao uốn nắn lại được, cô lo lắng cho chúng em khi thấy các vị thanh tra vào lớp và hỏi bài chúng em, cô lấy làm sung sướng khi chúng em đạt được những kết quả xuất sắc.
- Hứa hẹn, mong ước:
Tự nhủ không bao giờ quên sự quan tâm, lòng tốt, tính dịu hiền như một người mẹ của cô.
? Bộc lộ tình cảm yêu mến, kính trọng cô giáo sâu sắc.
=> Cách biểu cảm này đòi hỏi người viết phải có trí tưởng tượng phong phú.
Trả lời
Nhóm 4
- Quan sát khuôn mặt, đôi mắt, mái tóc, nụ cười, hàm răng, cuộc sống khổ cực.
? Suy ngẫm về mẹ: Già nua, khắc khổ - bộc lộ sự kính yêu, thương cảm và ân hận.
=> Cách lập ý này thường tạo nên những cảm xúc chân thực, sâu sắc.
Ngữ văn - Tiết 36:
Cách lập ý của bài văn biểu cảm
I. Những cách lập ý thường gặp của bài văn biểu cảm.
? Em có nhận xét gì về tình cảm của người viết qua 4 đoạn văn trên?
* Lưu ý: Tình cảm trong bài văn phải chân thật, tạo niềm tin và sự đồng cảm cho người đọc.
1. Liên hệ hiện tại với tương lai.
2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ hiện tại.
3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước.
4. Quan sát, suy ngẫm.
Qua các ví dụ trên em hãy rút ra kết luận có những cách lập ý nào trong bài văn biểu cảm?
Ngữ văn - Tiết 36:
Cách lập ý của bài văn biểu cảm
I. Những cách lập ý thường gặp của bài văn biểu cảm.
Ghi nhớ:
* Để tạo ý cho bài biểu cảm, khơi nguồn cho mạch cảm xúc nảy sinh, người viết có thể hồi tưởng kỉ niệm quá khứ, suy nghĩ về hiện tại, mơ ước tới tương lai, tưởng tượng những tình huống gợi cảm, hoặc vừa quan sát vừa suy ngẫm, vừa thể hiện cảm xúc.

* Nhưng dù dùng cách gì thì tình cảm trong bài cũng phải chân thật và sự việc được nêu ra phải có trong kinh nghiệm. Được như thế bài văn mới làm cho người đọc tin và đồng cảm.
Ngữ văn - Tiết 36:
Cách lập ý của bài văn biểu cảm
I. Những cách lập ý thường gặp của bài văn biểu cảm.
II. Luyện tập:
? Lập ý cho bài văn biểu cảm theo các đề sau:
- Nhóm1: Cảm xúc về vườn nhà
- Nhóm 2: Cảm xúc về con vật nuôi
- Nhóm 3: Cảm xúc về người thân
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
0
1
2
3
4
5
Ngữ văn - Tiết 36: Cách lập ý của bài văn biểu cảm
Nhóm 1: Cảm xúc về vườn nhà
a/ Mở bài: Giới thiệu về vườn và tình cảm đối với vườn nhà
b/ Thân bài: Miêu tả vườn, lai lịch của vườn.
- Vườn và cuộc sống vui buồn của gia đình.
- Vườn và lao động của cha mẹ
- Vườn qua bốn mùa
c/ Kết bài: Cảm xúc về vườn nhà.
Nhóm 2: Cảm xúc về con vật nuôi
a/ Mở bài: Giới thiệu vật nuôi và tình cảm đối với vật nuôi
b/ Thân bài: - Quá trình nuôi dưỡng (quan sát hoạt động, hình dáng, tính cách)
- Quá trình hình thành tình cảm (giữa người và vật nuôi)
c/ Kết bài: Cảm nghĩ về vật nuôi.
Nhóm 3: Cảm xúc về người thân
a/ Mở bài: Giới thiệu người thân, tình cảm của mình.
b/ Thân bài:
- Những kỉ niệm thời quá khứ
- Những gắn bó của mình với người thân trong cuộc sống hiện tại.
- Nghĩ về tương lai của người thân, mong ước về người thân.
c/ Kết bài: Khẳng định tình cảm của mình với người thân mãi mãi bền chặt.

Hướng dẫn học ở nhà:
- Ôn lại nội dung kiến thức của bài.
- Hoàn chỉnh bài tập trong SGK.
- Soạn bài: Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh (Lí Bạch).