Bài 8. Qua Đèo Ngang

- Đặt điểm của thể thơ Thất ngôn bát cú Đường luật.
- Sơ giản về Qua đèo Ngang , về tác giả Bà Huyện Thanh Quan.
- Phân tích nghệ thuật tả cảnh, tả tâm trạng trong bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật.
- Bà huyện Thanh Quan tên thật là Nguyễn Thị Hinh, quê ở Nghi Tàm, nay thuộc quận Tây Hồ (Hà Nội). Bà lấy chồng làm tri huyện – huyện Thanh Quan, tỉnh Thái Bình, do đó mà có tên gọi Bà Huyện Thanh Quan.
- Bà nổi tiếng hay chữ nên được mời vào kinh làm chức Cung Trung giáo tập, dạy các công chúa và cung phi. Bà là một trong số nữ sĩ tài danh hiếm có trong thời đại ngày xưa, hiện còn để lại 6 bài thơ Đường luật trong đó có bài Qua đèo Ngang.

Bà Huyện Thanh Quan
- Trọng tài học của bà, vua Tự Đức có ban cho bà được đề thơ vào một cái chén cổ, có bức hoạ sơn thuỷ. Bà đã ứng khẩu đọc hai câu:
“In như thảo mộc trời Nam lại
Đem cả sơn hà đất Bắc sang”
Vua Tự Đức vốn thích văn chương nên thường làm thơ cho bà hoạ lại, bà hoạ rất tài nên được vua rất quý trọng.
- Về những tác phẩm bằng chữ Nôm của Bà huyện Thanh Quan, hiện nay chỉ còn lại những bài thơ thất ngôn: Thăng Long hoài cổ, Chùa Trấn Bắc, Đền Trấn Võ, Qua đèo Ngang, Cảnh thu, Nhớ nhà, Cảnh chiều hôm,...
* Thể thơ: Thất ngôn bát cú đường luật (Chữ Nôm).
- Số câu: 8 câu.
- Số chữ: mỗi câu 7 chữ
- Gieo vần: ở các câu 1, 2, 4, 6, 8.
Phép đối, luật bằng trắc và niêm.

QUA ĐÈO NGANG
Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
QUA ĐÈO NGANG
Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.


Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.


Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.


Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
Bố cục:
(4 phần)
THỰC
LUẬN
KẾT
ĐỀ
Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa












chen
chen
- “bóng xế tà”:mặt trời đã lặn, ngày sắp tàn – gợi buồn, gợi nhớ.

- Phép liệt kê: cỏ, cây, đá, lá, hoa. → dày đặc, bề bộn.

- Điệp từ chen → rậm rạp, chen chúc lẫn nhau.

- Gieo vần “a” (“tà” – “lá”)→ nhấn mạnh sự rậm rạp của Đèo Ngang.

- Từ láy tượng hình:
+ “lom khom”: hình dáng vất vả của người tiều phu.
+ “lác đác”: sự thưa thớt, ít ỏi của các quán chợ.
- Lượng từ “vài”, “một” – chỉ số lượng ít.
- Đảo ngữ: nhấn mạnh đặc điểm của con người và sự vật.
- Phép đối: đối thanh, đối từ loại và đối cấu trúc câu – tạo nhịp điệu cân đối, hài hòa.
Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà












CN
VN
- Phép đối: đối thanh, đối từ loại và đối nghĩa – Câu thơ cân đối, nhịp nhàng.
- Đảo ngữ - nhấn mạnh tâm trạng.








Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia












Khắc khoải sầu đưa giọng lửng lơ,
Ấy hồn Thục Đế thác bao giờ.
Năm canh máu chảy đêm hè vắng,
Sáu khắc hồn tan bóng nguyệt mờ.
Có phải tiếc xuân mà đứng gọi?
Hay là nhớ nước vẫn nằm mơ?
Ban đêm ròng rã kêu ai đó?
Giục khách giang hồ dạ ngẩn ngơ.

(Tam Nguyên Yên Đỗ Nguyễn Khuyến)
Thục Đế và Chim Đỗ Quyên

              Vào thời Xuân Thu có một nước gọi là nước Cổ Thục nằm sâu trong vùng thung lũng sông Hán Thủy chịu ảnh hưởng từ các nền văn hóa của nước Sở và nước Ba, theo truyền thuyết cho biết có một vị vua tên là Đỗ Vũ hiệu là Vọng Đế hay còn gọi là Thục Đế.  Thục Đế có một viên tướng tên là Miết Linh, Miết Linh có người vợ rất đẹp.
       Một hôm Thục Đế xa giá chơi Ngự Hoa Viên tình cờ gặp được vợ của Miết Linh, ông vua đa tình này đã ôm lòng tương tư trăng gió.  Mùa đông năm đó mưa nguồn ào ạt tràn vào sông Hán Thủy, nước dâng ngập cả làng xóm, ruộng đồng.  Thừa dịp đó Thục Đế ra lệnh cho Miết Linh đi cứu lũ nhằm mục đích mưu đồ tư tình với vợ của Miết Linh.  Sau đó Miết Linh biết được, Thục Đế cảm thấy hổ thẹn về hành vi bất chính của mình đành nhường ngôi cho Miết Linh rồi cùng vợ của Miết Linh mai danh ẩn tích, lúc đó vào khoảng tháng hai âm lịch (tháng tư dương lịch).
       Thời gian trôi qua cuối cùng vợ của Miết Linh cũng trốn Thục Đế trở lại với Miết Linh.  Nên vào những đêm trăng buồn của tháng hai, Thục Đế trong cô đơn, một mình hối hận về những hành động của mình và tiếc nhớ ngai vàng da diết.  Thục Đế lâm bệnh và chết đi hồn hóa thành chim Đỗ Quyên kêu thảm thiết vào những đêm trăng mờ của cuối xuân…

- Ngắt nhịp : 4/1/1/1 – tạo ấn tượng mạnh về thiên nhiên rộng lớn.






Dừng chân đứng lại, trời, non, nước
Một mãnh tình riêng, ta với ta








TA
trời, non, nước > < mãnh tình riêng
TRỜI

NƯỚC
NON
- Cụm từ “ta với ta”:
+ Con người nhỏ bé, đơn độc như đang bị bủa vây bỡi trời, non, nước bao la.
+ Bộc lộ nỗi cô đơn gần như tuyệt đối – sự lẻ loi, đơn chiếc của tác giả trước cảnh tình quê hương, đất nước.
Ảnh: Cửa ải Đèo Ngang
TRÒ CHƠI: AI NHANH? AI ĐÚNG?
Thể lệ:
- Lớp chia thành hai đội tương ứng với hai dãy.
- Mỗi đội có một sơ đồ câm và những đáp án.
- Hãy sắp xếp các đáp án vào các ô thích hợp trên sơ đồ để có mô hình mạch cảm xúc cho bài thơ “Qua đèo ngang”.
- Thời gian 3 phút. Hết thời gian đội nào hoàn thành sẽ đạt 200 điểm. Nếu không thì mỗi ô đúng được tính 10 điểm. Đội nhiều điểm hơn sẽ là đội chiến thắng và sẽ nhận được một phần quà.
MÔ HÌNH MẠCH CẢM XÚC BÀI THƠ
Bước tới
Dừng chân
Cảnh sắc
Tâm trạng
Bao quát, rộng lớn
Lẻ loi, cô đơn
Rời rạc
Thưa thớt
Nhớ nước
Thương nhà
Cuộc sống
Tâm sự
Nguyên sơ
MÔ HÌNH MẠCH CẢM XÚC BÀI THƠ
Cảnh sắc
Hoang dã
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ


Học thuộc lòng bài thơ, ghi nhớ và nắm nội dung đã tìm hiểu, phân tích.
Viết đoạn văn trình bày cảm nhận của em sau khi tìm hiểu bài thơ.
Soạn văn bản: Bạn đến chơi nhà (Nguyễn Khuyến): Đọc và tìm hiểu tác giả, bài thơ theo hệ thống câu hỏi phần đọc - hiểu văn bản.