Bài 7. Bánh trôi nước

Chào các em học sinh về dự tiết học này.
Kiểm tra bài cũ:
Câu hỏi:
Yêu cầu trả lời:
- Em có nhận xét gì về thân phận của
người phụ nữ trong xã hội phong kiến
trong câu hát sau:
Thân em như trái bần trôi
Gió dập, sóng dồi biết tấp vào đâu?
Tìm thêm một số câu hát có cách
diễn đạt tương tự nói về thân phận
đau khổ của người phụ nữ trong xã
kội phong kiến.

Mượn hình ảnh trái bần trôi để thể
hiện thân phận lênh đênh vô định
luôn bị chà đạp, vùi dập của người
phụ nữ trong xã hội phong kiến,
bày tỏ lòng thương xót cho thân
phận người phụ nữ,lên án chế độ
phong kiến tàn bạo.

Các câu hát khác:
Thân em như giếng giữa đàng
Kẻ khôn rửa mặt, người phàm rửa chân.
Thân em như hạt mưa sa
Hạt vào đài các, hạt sa ruộng lầy.
GIỚI THIỆU BÀI:
Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung.
( Nguyễn Du )
Sống trong chế độ phong kiến trọng nam khinh nữ, người phụ nữ luôn
bị xã hội ấy vùi dập, bởi vậy, cảm thông, bênh vực, ngợi ca vẻ đẹp của
người phụ nữ là hành động cao đẹp của các nhà thơ, nhà văn, của
mỗi con người giàu lòng nhân ái. Nữ thi sĩ Hồ Xuân Hương là một nhà
thơ tiêu biểu có tấm lòng đồng cảm, bênh vực, ngợi ca vẻ đẹp của
người phụ nữ. Bài thơ Bánh trôi nước được học hôm nay là một ví dụ.
Tiết 25:

Bánh trôi nước
( Hồ Xuân Hương )
Thực hiện:
Lê Anh Chới
THCS Phan Chu Trinh, T.P Buôn Ma Thuột, Đăk Lăk
I/ ĐỌC, HIỂU CHÚ THÍCH:
1/ Tác giả, tác phẩm:
Nữ thi sĩ Hồ Xuân Hương – Bà chúa thơ Nôm

2/ Hiểu nghĩa từ:
Rắn nát:

Rắn là cứng,
Nát là nhão
Chú thích* sgk/ 95.
II/ ĐỌC, HIỂU VĂN BẢN:
1/ Đọc văn bản:
Hướng dẫn đọc:
Thân em vừa trắng/ lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm/ với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
( Hồ Xuân Hương )
Ngắt nhịp 4/3, đọc rõ, lưu loát
Bài thơ thuộc thể thơ nào? Nêu
đặc điểm của thể thơ đó.
Bài thơ có mấy tầng nghĩa? Là
những tầng nghĩa nào?
2/ Hiểu văn bản:
Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.
Tả vật để tả người.
Bài thơ có hai tầng nghĩa:




- Nghĩa thực: Tả chiếc bánh trôi nước được luộc chín.
- Nghĩa bóng: Tả vẻ đẹp của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.
III/ PHÂN TÍCH
1/ Nghĩa thực của bài thơ:
Câu hỏi:
Bánh trôi nước được miêu
tả như thế nào?
Các từ trắng, tròn, chìm,nổi
rắn, nát, lòng son gợi lên
những đặc điểm gì của
bánh trôi?
-Tả bánh trôi nước, loại bánh được làm bằng
bột nếp có hình tròn, bên trong có một cục
đường phên, khi luộc chín cục đường phên
bên trong vẫn còn giữ nguyên màu son. Khi
nặn bánh nếu cho ít nước bánh sẽ rắn, cho
nhiều nước bánh sẽ nát.
- Các từ: trắng ( màu sắc ), tròn ( hình dáng ),
chìm, nổi ( vận động của bánh dưới sự tác
động của dòng nước được đun sôi ), rắn, nát
( tình trạng của bánh khi chín do cho nước
nhiều hay ít khi nặn ), lòng son ( khi bánh
chín cục đường đỏ trong bánh không phai ).
Chú thích* sgk/95
2/ Nghĩa bóng của bài thơ:
Câu hỏi:
Vẻ đẹp, phẩm chất cao quí
và thân phận chìm nổi của
người phụ nữ được gợi lên
như thế nào?
Cụm từ vừa trắng lại vừa tròn
gợi vẻ đẹp gì của người phụ
nữ?
Vẻ đẹp, phẩm chất cao quí và thân
phận chìm nổi của người phụ nữ được
gợi lên từ việc miêu tả chiếc bánh trôi
nước:
-Cụm từ vừa trắng lại vừa tròn gợi lên
vẻ đẹp hoàn hảo của người phụ nữ:
hình thức xinh đẹp, tâm hồn trong trắng.
-Cụm từ bảy nổi ba chìm ( thành ngữ ):
thân phận lênh đênh vô định, luôn bị xã hội
phong kiến chà đạp, vùi dập .
-Cụm từ rắn nát mặc dầu: thận phận bị
kẻ khác quyết định số phận của mình.
-Cụm từ giữ tấm lòng son: thể hiện thái
độ son sắt, giữ trọn danh tiết.
Cụm từ bảy nổi ba chìm, rắn
Nát mặc dầu gợi thân phận
người phụ như thế nào?
Cụm từ giữ tấm lòng son thể
hiện thái độ sống của người
phụ nữ ra sao?
Nhận xét: người phụ nữ trong bài thơ có vẻ đẹp hoàn hảo, tâm hồn trong trắng nhưng có cuộc đời đau khổ, song vẫn giữ trọn danh tiết.
Trong hai nghĩa,
nghĩa nào quyết
định giá trị bài
thơ? Tại sao?
Trong hai nghĩa thì nghĩa bóng quyết định
giá trị của bài thơ là vì:
Nó đề cao vẻ đẹp, phẩm chất cao quí của
người phụ nữ, đồng cảm, sẻ chia với thân
phận đau khổ của người phụ nữ trong xã
hội phong kiến.
Nhờ tầng nghĩa này mà giá trị của bài thơ
được nâng lên gấp bội.
Họ như những đóa sen tỏa hương thơm
IV/ TỔNG KẾT:
Nêu nhận xét về
nghệ thuật và
nội dung của bài
thơ.
1/ Nghệ thuật:
Thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật có bố cục
chặt chẽ, ngôn ngữ bình dị, hình ảnh thơ gợi
tả, gợi cảm.
Tả vật để tả người có nhiều tầng nghĩa.
2/ Nội dung:
Ca ngợi vẻ đẹp, phẩm chất trong trắng, son sắt
của người phụ nữ Việt nam ngày xưa, bày tỏ
lòng thương cảm cho thân phận chìm nổi của họ.
Ghi nhớ sgk/ 95
V/ LUYỆN TẬP:
Đọc thuôc lòng bài thơ.
Ghi lại những câu hát than thân đã
học ở Bài 4 ( kể cả phần đọc thêm )
bắt đầu bằng từ “ Thân em”. Từ đó,
tìm mối liên quan trong cảm xúc
giữa bài thơ bánh trôi nước của Hồ
Xuân Hương với các câu hát than
Thân thuộc ca dao, dân ca.
Thân em như trái bần trôi
Gió dập, sóng dồi biết tấp vào đâu?
Thân em như hạt mưa rào
Hạt rơi xuống giếng, hạt vào vườn hoa.
Thân em như hạt mưa sa
Hạt vào đài các, hạt sa ruộng cày.
Thân em như tấm lụa đào
Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai?
Thân em như quả ấu gai
Ruột trong thì trắng, vỏ ngoài thì đen
Ai ơi nếm thử mà xem
Nếm rồi mới biết rằng em ngọt bùi.
….
Mối liên quan: Lòng thương xót cho
thân phận đau khổ của người phụ nữ
trong xã hội phong kiến.
Hướng dẫn học ở nhà:
Học thuộc bài thơ Bánh trôi nước, phân tích các tầng nghĩa của bài thơ.
Qua bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương và các câu hát được bắt đầu từ từ “ Thân em” mà em được biết, em có suy nghi gì về thân phận của người phụ nữ Việt Nam trong xã hội phong kiến?
Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung.
( Nguyễn Du )
Hãy nêu suy nghĩ của em sau khi đọc câu thơ đó của Nguyễn Du.
Soạn bài Sau phút chia li và bài Quan hệ từ.
Cảm ơn các em đã tham gia xây dựng tiết học này.