Bài 6. Đặc điểm của văn bản biểu cảm

Giáo viên: Bùi Đình Luân
2
Kiểm tra bài cũ
1. Thế nào là văn biểu cảm?

- Văn biểu cảm là văn bản viết ra nhằm biểu đạt tình cảm, cảm xúc, sự đánh giá của con người với thế giới xung quanh và khêu gợi lòng đồng cảm nơi người đọc.
3








Tiết 23
ĐẶC ĐIỂM CỦA VĂN BIỂU CẢM
4
I. Tìm hiểu đặc điểm của văn bản biểu cảm:
Đọc văn bản
“ Tấm gương” Sgk/85
Bài văn “ Tấm gương” ca ngợi phẩm chất trung thực, ghét sự dối trá.
5
Bài văn “ Tấm gương”
biểu đạt tình cảm gì?
Tác giả chọn hình ảnh “ Tấm gương” ví tấm gương như người bạn trung thực để ca ngợi.
6
Để biểu đạt tình cảm đó, tác giả đã làm như thế nào?
7
Đọc bài văn "Tấm gương"
Tấm gương là người bạn chân thật suốt một đời mình, không bao giờ biết xu nịnh ai, dù dó là kẻ vương giả uy quyền hay giàu sang hãnh tiến. Dù gương có tan xương nát thịt thì vẫn cứ nguyên tấm lòng ngay thẳng trong sạch như từ lúc mẹ cha sinh ra nó.

-Bố cục 3 phần:
Đoạn 1: Mở bài ( Từ đầu … mẹ cha sinh ra nó)
Giới thiệu phẩm chất trung thực của tấm gương.( Nêu chủ đề)

Đoạn cuối: Kết bài
Khẳng định phẩm chất trung thực qua hình ảnh tấm gương.
8
( Thảo luận bàn 3’):
Bài văn có bố cục gồm mấy phần? Kết bài và mở bài có quan hệ với nhau như thế nào?
9
Phần thân bài gồm mấy đoạn? Mỗi đoạn nêu lên những ý gì liên quan đến chủ đề?
Phần thân bài gồm 5 đoạn:
(1) Nếu ai có bộ mặt không xinh đẹp thì gương không bao giờ nói dối, nịnh xằng là xinh đẹp. Nếu ai mặt nhọ, gương nhắc nhở ngay. Nếu ai buồn phiền cau có thì gương cũng buồn phiền cau có theo như để an ủi, sẻ chia cho người đỡ buồn phiền sầu khổ.

Tấm gương luôn trung thực, không giả dối, xu nịnh.



10
11
(2) Là người, ai dám tự bảo mình là trong sáng suốt đời như tấm gương kia. Thiếu gì kẻ ác độc, nịnh hót hớt lẻo, dối trá, có kẻ còn tham lam bảo trắng là đen, gọi xấu là tốt đấy sao .

(3) Không một ai không soi gương, từ già đến trẻ, từ đàn ông đến đàn bà, soi gương nhiều nhất là các chị của chúng ta, những cô gái càng xinh đẹp thì càng thích soi gương .

Phê phán tính dối trá.

Mọi người thích soi gương( nhìn lại bản thân) thích sự trung thực.

Dẫn chứng về vẻ đẹp phẩm chất của con người.




(4) Không hiểu ông Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi có lúc nào soi gương để buồn phiền cho gương mặt xấu xí của mình, để rồi làm bài phú "Hoa sen giếng ngọc" nổi tiếng bao đời. Anh Trương Chi nữa, anh ngồi trên con thuyền lơ lửng mặt sông, có soi vào dòng nước để tủi cho khuôn mặt mình, nên đành gửi lòng vào tiếng hát cho say đắm lòng cô gái cấm cung và bao người khác nữa… thành câu chuyện đau buồn.


13
Ca ngợi vẻ đẹp hình thức bên ngoài lẫn phẩm chất bên trong.
14







(5) Có một gương mặt đẹp soi vào gương quả là hạnh phúc. Nhưng hạnh phúc càng trọn vẹn hơn nếu có một tâm hồn đẹp để mỗi khi soi vào tấm gương lương tâm sâu thẳm mà lòng không hổ thẹn.
15
Đoạn 1: Nếu ai…sầu khổ: Tấm gương luôn trung thực, không giả dối.
Đoạn 2: Có người… là tốt đấy sao: Phê phán tính dối trá.
Đoạn 3: Không một ai…soi gương: Mọi người ai cũng thích soi gương ( nhìn lại bản thân) thích sự trung thực.
.
Đoạn 4:Không hiểu ông trạng…đau buồn:Dẫn chứng về vẻ đẹp phẩm chất.
Đoạn 5: Có một gương mặt đẹp… không hổ thẹn: Ca ngợi vẻ đẹp hình thức lẫn phẩm chất bên trong của con người là đáng quí.
16
Các ý trong phần thân bài liên quan mật thiết với chủ đề, tập trung làm rõ chủ đề.
17
Văn bản “ Tấm gương”
Bày tỏ tình cảm về tính trung thực.

Mượn “ Tấm gương” để thể hiện cảm xúc.


Bộc lộ tình cảm gián tiếp.
18
19
Đọc đoạn văn
"Trích những ngày thơ ấu" - Nguyên Hồng

Mẹ ơi! Con khổ quá mẹ ơi! Sao mẹ đi lâu thế? Mãi không về! Người ta đánh con vì con dám cướp lại đồ chơi của con mà con người ta giằng lấy. Người ta lại còn chửi con chửi cả mẹ nữa! Mẹ xa con, mẹ có biết không ?

Đoạn văn biểu đạt tình cảm gì?Tình cảm ấy được biểu đạt trực tiếp hay gián tiếp?


20

"Mẹ ơi! Con khổ quá mẹ ơi! Sao mẹ đi lâu thế? Mãi không về! Người ta đánh con vì con dám cướp lại đồ chơi của con mà con người ta giằng lấy. Người ta lại còn chửi con chửi cả mẹ nữa! Mẹ xa con, mẹ có biết không?
Mẹ ơi
Con khổ quá mẹ ơi
Sao
Mãi không về
mẹ có biết không?
lâu thế
- Biểu đạt sự đau khổ của đứa con bị bắt nạt đang trông chờ mẹ về.

- Biểu đạt trực tiếp cảm xúc.







21

Các đặc điểm của văn bản biểu cảm:

1. Mỗi một bài văn biểu cảm tập trung biểu cảm một tình cảm chủ yếu.
2. Để biểu đạt tình cảm ấy, người viết có thể chọn một hình ảnh có ý nghĩa ẩn dụ, tượng trưng (là một đồ vật, loài cây hay một hiện tượng nào đó) để gửi gắm tình cảm, tư tưởng, hoặc biểu thị bằng cách thổ lộ trực tiếp những nỗi niềm, cảm xúc trong lòng.


22

* Các đặc điểm của văn bản biểu cảm:
3. Bài văn biểu cảm thường có bố cục ba phần như mọi bài văn khác.



4. Tình cảm trong bài văn phải rõ ràng, trong sáng, chân thực thì bài biểu cảm mới có giá trị.
23
Ghi nhớ: ( sgk/86)
Mỗi văn bản biểu cảm tập trung biểu đạt một tình cảm chủ yếu.
Để biểu đạt tình cảm ấy, người viết có thể chọn một hình ảnh có ý nghĩa ẩn dụ, tượng trưng (là một đồ vật, loài cây hay một hiện tượng nào đó) để gửi gắm tình cảm, tư tưởng, hoặc biểu thị bằng cách thổ lộ trực tiếp những nỗi niềm, cảm xúc trong lòng.
Bài văn biểu cảm thường có bố cục ba phần như mọi bài văn khác.
Tình cảm trong bài văn phải rõ ràng, trong sáng, chân thực thì bài biểu cảm mới có giá trị.
24
Hãy so sánh mục đích và phương thức biểu đạt của văn miêu tả và văn biểu cảm?
25
Bảng so sánh mục đích, phương thức
giữa văn biểu cảm và văn miêu tả
-Tả ( chủ yếu)
- Cảm ( thứ yếu)

Biểu cảm
Tái hiện đặc điểm sự vât,
Biểu đạt tình cảm, cảm xúc
Miêu tả
Cảm ( chủ yếu)
Tả ( thứ yếu)
26
LUYỆN TẬP
HOA HỌC TRÒ
Phượng cứ nở. Phượng cứ rơi. Bao giờ cũng có hoa phượng rơi, bao giờ cũng có hoa phượng nở. Nghỉ hè đã đến. Học sinh sửa soạn về nhà. Nhà chưa về, cái vui gia đình đâu chửa thấy, chỉ thấy xa trường, rời bạn, buồn xiết bao! Những cuộc tình duyên giữa bạn bè đến lúc rẽ chia, cũng rẽ chia dưới màu hoa phượng: Dù hữu tâm, dù vô tình, người nào cũng có sắc hoa phượng nằm ở trong hồn. Phượng xui ta nhớ cái gì đâu. Nhớ người sắp xa, còn đứng trước mặt... Nhớ một trưa hè gà gáy khan… Nhớ một thành xưa son uể oải…

Bài tập 1: Đọc bài văn "Hoa học trò" và trả lời câu hỏi?
27
LUYỆN TẬP
....Thôi học trò đã hết, hoa phượng ở lại một mình. Phượng đứng canh gác nhà trường, sân trường. Hè đang thịnh, mọi nơi đều buồn bã, trường ngủ, cây cối cũng ngủ. Chỉ có hoa phượng thức để làm vui cho cảnh trường. Hoa phượng thức, nhưng thỉnh thoảng cũng mệt nhọc, muốn lim dim. Gió qua, hoa giật mình, một cơn hoa rụng.
Cứ như thế, hoa-học-trò thả những cánh son xuống cỏ, đếm từng giây phút xa bạn học sinh! Hoa phượng rơi, rơi... Hoa phượng mưa. Hoa phượng khóc. Trường tẻ ngắt, không tiếng trống, không tiếng người. Hoa phượng mơ, hoa phượng nhớ. Ba tháng trời đằng đẵng. Hoa phượng đẹp với ai ,khi học sinh đã đi cả rồi!
  “THEO XUÂN DIỆU”
28
29
Câu hỏi:
1. Bài văn thể hiện tình cảm gì?
- Bày tỏ nỗi buồn nhớ khi phải xa trường, xa bạn.
2. Việc miêu tả hoa phượng đóng vai trò gì ?
- Đóng vai trò thể hiện tình cảm của tác giả.
3. Vì sao tác giả gọi hoa phượng là hoa học trò ?
- Vì hoa phượng, nở rộ vào dịp kết thúc năm học thành biểu tượng chia ly ngày hè đối với học trò
- Vì hoa phượng gắn bó với ngôi trường, gắn bó với tuổi học trò,
30
Câu hỏi:
4. Bài văn này biểu cảm trực tiếp hay gián tiếp?
- Bài văn biểu cảm trực tiếp đan xen với gián tiếp.
Phượng cứ nở. Phượng cứ rơi. Bao giờ cũng có hoa phượng rơi, bao giờ cũng có hoa phượng nở. Nghỉ hè đã đến. Học sinh sửa soạn về nhà. Nhà chưa về, cái vui gia đình đâu chả thấy, chỉ thấy xa trường, rời bạn, buồn xiết bao! .........
........! Hoa phượng rơi, rơi... Hoa phượng mưa. Hoa phượng khóc. Trường tẻ ngắt, không tiếng trống, không tiếng người. Hoa phượng mơ, hoa phượng nhớ. Ba tháng trời đằng đẵng. Hoa phượng đẹp với ai ,khi học sinh đã đi cả rồi!
Câu hỏi:
5. Hãy tìm mạch ý của bài văn theo gợi ý sau?

I. Đoạn 1
"Từ ..................đến......................
* Ý:
II. Đoạn 2:
"Từ ............................................. đến .................................."
Ý: ? :

II. Đoạn 3:

Ý:
thôi học trò đã về hết
Đầu
uể oải
cơn hoa rụng
Đoạn còn lại
Nỗi buồn, xao xuyến khi phải chia tay.
Cảm xúc cô đơn, trống trải.
Cảm xúc cô đơn, buồn nhớ, pha chút dỗi hờn.
32
Bài tập 2
Bằng một đoạn văn ngắn, hãy bày tỏ cảm nghĩ của em về một trong 3 loài hoa sau?
Hoa mai
Hoa Sen
Hoa Đào
33
34
Hương thơm
Ý nghĩa
Màu sắc
Phẩm chất
Nhận biết đoạn văn miêu tả hay biểu cảm?
Khi mai trút những chiếc lá già cỗi cuối đông, nhường cho chồi non và hoa vàng nở đầu xuân, mai vẫn giữ được nhựa sống sâu kín trong thân tạo sức sống mãnh liệt đến khi hoa nở .Cây mai sống qua bao năm tháng với thời tiết khắc nghiệt vẫn âm thầm chịu đựng dẽo dai, xuân về dâng cho đời bông hoa xinh đẹp. Hình ảnh đó xứng đáng là đức  nhẫn nại và sự hy sinh cao cả của con người Việt Nam
Cảm nghĩ về cây mai vàng.
35
Miêu tả cây mai vàng ngày tết
Trước Tết mai được ngắt trụi lá . Khi đó mai lỏng chỏng những cành nhánh, trông trơ trụi, khẳng khiu. Chỉ ít ngày sau, những nụ mai đã ngời xanh màu ngọc bích. Nó trổ từng chùm thưa thớt, to dần và bắt đầu phô vàng. Đó đây những nụ hoa hé miệng cười, đợi giao thừa mới chịu bung nở. Thế nhưng chỉ mấy ngày sau, cả cây phủ một màu vàng óng ả. Khi nở, năm cánh hoa xòe ra, mịn màng như lụa, ánh ngời sắc vàng, mượt mà. Một mùi thơm dịu tỏa ra, phảng phất khắp sân. Giữa màu vàng của hoa đã bắt đầu xuất hiện những lộc non màu phớt hồng. Rồi những lá non vươn nhanh, xanh nõn nà..
37
Hướng dẫn học tập:
38
1. Đối với bài học này:
- Nhớ đặc điểm của văn biểu cảm.
- Thực hiện viết đoạn văn biểu cảm ( theo gợi ý về một trong 3 loài hoa).
2. Đối với bài học sau:
- Tìm hiểu các đề văn biểu cảm ( sgk/88)
- Chú ý các bước làm bài văn biểu cảm.
( Thực hiện theo gợi ý với đề bài đã cho sgk/ 88).
CHÚC CÁC EM HỌC TỐT