Bài 5. Tìm hiểu chung về văn biểu cảm

Chào mừng các giáo viên và học sinh đến với buổi học hôm nay
TIẾT 20:
TÌM HIỂU CHUNG VỀ VĂN BIỂU CẢM
Nhu cầu biểu cảm và văn biểu cảm
- Thương thay con cuốc giữa trời
Dầu kêu ra máu có người nào nghe.

- Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát.
Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng, bát ngát mênh mông. Thân em như chẽn lúa đòng đòng,
Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai.
I. NHU CẦU BIỂU CẢM VÀ VĂN BIỂU CẢM
2. Đặc điểm chung của văn biểu cảm
(1) Thảo thương nhớ ơi! Mới ngày nào Thảo còn ngồi chung một bàn với Hồng, Minh, Ngọc, thế mà nay Thảo đã theo cha mẹ vào thành phố Hồ Chí Minh, để cho bọn mình xiết bao mong nhớ. Thảo có nhớ những lần chúng mình cùng dạo Hồ Tây, cùng chơi Thủ Lệ,cùng tham quan Ao Vua? Thảo có nhớ một lần mình ốm dài, Thảo chép bài cho mình?
(Bài làm của học sinh)
(2)Trên đài, một người con gái nào đó vừa hát một bài dân ca của đất nước ta trong đêm khuya. Bây giờ tất cả im lặng rồi, giọt sao ngoài khung cửa đọng lại, đứng im, không nháy nữa, đêm đã đi vào chiều sâu, mà vẫn còn nghe âm vang mãi giọng hát của người con gái lúc nãy. Một giọng hát dân ca, ngân nga bát ngát như cánh cò trên đồng lúa miền Nam chạy tới chân trời, có lúc rụt rè, e thẹn như khoé mắt người yêu mới gặp, có lúc tinh nghịch, duyên dáng như những đôi chân nhỏ thoăn thoắt gánh lúa chạy trên những con đường làng trộn lẫn bóng tre và bóng nắng... Có lẽ không phải là một người con gái đã hát trên đài. Đó chính là quê hương ta đang lên tiếng hát. Tiếng ngân nga dội lên từ lòng đất, ở trong đó một góc vườn có đôi cây sầu đông và một giàn bầu đong đưa quả nặng, một ngày đã xa, mẹ ta đã chôn nhúm rau của ta thuở ta mới lọt lòng. Đó là tiếng ngân của mặt đất, của dòng sông, của những xóm làng và những cánh đồng sau một ngày lao động và chiến đấu.
(Nguyên Ngọc, Đường chúng ta đi)
Ghi nhớ
* Văn biểu cảm là văn bản viết ra nhằm biểu đạt tình cảm,cảm xúc,sự đánh giá của con người đối với thế giới xung quanh và khêu gợi lòng đồng cảm nơi người đọc.
* Văn biểu cảm còn gọi là văn trữ tình; bao gồm các thể loại văn học như thơ trữ tình, ca dao trữ tình, tuỳ bút, ...
* Tình cảm trong văn biểu cảm thường là những tình cảm đẹp, thấm nhuần tư tưởng nhân văn(như yêu con người, yêu thiên nhiên, yêu Tổ quốc, ghét thói tầm thường, độc ác,...)
* Ngoài cách biểu cảm trực tiếp như tiếng kêu, lời than, văn biểu cảm còn sử dụng các biện pháp tự sự, miêu tả để khêu gợi tình cảm.
II.LUYỆN TẬP
1. So sánh hai đoạn văn sau và cho biết đoạn nào là văn biểu cảm. Vì sao? Hãy chỉ ra nội dung biểu cảm của đoạn văn ấy.
Hải đường: loài cây nhỡ, họ chè, lá dài, dày, mặt trên bóng, mép có nhiều răng cưa. Hoa mọc từ 1 đến 3 đóa ở gần ngọn cây, ngọn cành, có cuống dài, tràng hoa màu đỏ tía, nhị đực rất nhiều. Hoa nở ở Việt Nam vào dịp Tết âm lịch, đẹp, không thơm. Thường trồng làm cảnh. (Theo từ điển Bách khoa nông nghiệp)
b) Từ cổng vào, lần nào tôi cũng phải dừng lại ngắm những cây hải đường trong mùa hoa của nó, hai cây đứng đối nhau trước tấm bình phong cổ, rộ lên hàng trăm đóa ở đầu cành phơi phới như một lời chào hạnh phúc. Nhìn gần, hải đường có một màu đỏ thắm rất quý, hân hoan, say đắm. Tôi vốn không thích cái lối văn hoa của các nhà nho cứ muốn tôn xưng hoa hải đường bằng hình ảnh của những người đẹp vương giả. Sự thực ở nước ta hải đường đâu phải chỉ mọc ở sân nhà quyền quý, nó sống khắp các vườn dân, cả đình, chùa, nhà thờ họ. Dáng cây cũng vậy, lá to thật khỏe, sống lâu nên cội cành thường sần lên những lớp rêu da rắn màu gỉ đồng, trông dân dã như cây chè đất đỏ. Hoa hải đường rạng rỡ, nồng nàn, nhưng không có vẻ gì là yểu điệu thục nữ, cánh hoa khum khum như muốn phong lại cái nụ cười má lúm đồng tiền. Bỗng nhớ năm xưa, lần đầu từ miền Nam ra Bắc lên thăm Đền Hùng, tôi đã ngẩn ngơ đứng ngắm hoa hải đường nở đỏ núi Nghĩa Lĩnh.
(Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, Hoa trái quanh tôi)
Trả lời:
- Đoạn (b) là đoạn văn biểu cảm vì:
+ Tác giả tả hai cây hải đường. Từ hoa nghĩ đến lời chào hạnh phúc.
+ Tả sắc hoa rồi so sánh với những người đẹp vương giả.
+ Tả sức sống vươn lên của hoa.
+ Cảm xúc bâng khuâng của tác giả.
=> Từ tả đến cảm, từ vật đến tình. Biểu cảm vừa trực tiếp vừa gián tiếp (qua liên tưởng, hồi ức)  Kiểu văn bản tùy bút.
2. Hãy chỉ ra nội dung biểu cảm trong 2 bài thơ Sông núi nước Nam và Phò giá về kinh.
Trả lời:
Cả hai bài thơ đều biểu cảm trực tiếp:Trực tiếp nêu ra tư tưởng, tình cảm không thông qua phương tiện trung gian như miêu tả, kể chuyện.
Mỗi chiếc lá rụng có một linh hồn riêng, một tâm tình riêng, một cảm giác riêng.
Có chiếc tựa mũi tên nhọn, từ cành cây rơi cắm phập xuống đất như cho xong chuyện, cho xong một đời lạnh lùng, thản nhiên, không thương tiếc, không do dự vẩn vơ. Có chiếc lá như con chim bị lảo đảo mấy vòng trên không, rồi cố gượng ngoi đầu lên, hay giữ thăng bằng cho tận tới cái giây nằm phơ trên mặt đất. Có chiếc lá nhẹ nhàng, khoan khoái đua bỡn, múa may với làn gió thoảng…
(Lá Rụng- Khái Hưng)
3. Sưu tầm và chép ra giấy một số đoạn văn xuôi biểu cảm.
Xác định kiểu biểu cảm trong các bài ca dao đã học.
- Ca dao về tình yêu quê hương, đất nước, con người: …………………………………………………………..
- Những câu hát than thân: ……………………………………………………………
- Những câu hát châm biếm: …………………………………………………………..
Biểu cảm qua lời kể
Biểu cảm trực tiếp, qua miêu tả
Biểu cảm gián tiếp qua ẩn dụ
Củng cố
Dặn dò
Nắm nội dung bài. Hoàn thành bài tập vào vở.
Sưu tầm một số đoạn văn có nội dung biểu cảm.
Chuẩn bị bài: “Đặc điểm của văn biểu cảm”.
Tiết sau soạn bài: “Thiên Trường vãn vọng”, “Côn Sơn ca”.
Đọc – Tìm hiểu nội dung, nghệ thuật của 2 văn bản trên.