Bài 44. Ảnh hưởng lẫn nhau giữa các sinh vật

KIỂM TRA BÀI CŨ
Câu 1:
Nhiệt độ của môi trường có ảnh hưởng tới đặc
điểm hình thái và hoạt động sinh lí của sinh vật như thế nào ?
Câu 2:
Độ ẩm ảnh hưởng lên đời sống sinh vật như thế nào?
So sánh đặc điểm khác nhau giữa 2 nhóm cây
ưa ẩm và cây chịu hạn ?
? Những bức ảnh này cho em suy nghĩ gì về mối quan hệ giữa các sinh vật ?
Một khóm tre
Một rừng cây
Một con hổ đang săn mồi
Bài 44
ẢNH HƯỞNG LẪN NHAU
GIỮA CÁC SINH VẬT
I. Quan hệ cùng loài :
II. Quan hệ khác loài :
__________
I.Quan h? c�ng lồi:
Quan sát các hình trên và trả lời các câu hỏi:
Hình 44.1 a
Các cây thông mọc gần nhau trong rừng
Hình 44.1 b
Cây bạch đàn đứng riêng lẻ bị gió thổi nghiêng về một bên
Hình 44.1 c
Trâu rừng sống thành bầy có khả năng tự vệ chống lại kẻ thù tốt hơn
Câu 1: Khi nào có gió bão, thực vật sống thành
nhóm có lợi gì so với sống riêng rẽ ?
Câu 2 : Trong thiên nhiên, động vật sống thành
bầy đàn có lợi gì ?
Học sinh thảo luận nhóm
Hình 44.1 a
Các cây thông mọc gần nhau trong rừng
Hình 44.1 b
Cây bạch đàn đứng riêng lẻ bị gió thổi nghiêng về một bên
Hình 44.1 c
Trâu rừng sống thành bầy có khả năng tự vệ chống lại kẻ thù tốt hơn
Đáp án:
Câu 1:
Khi có gió bão, thực vật sống thành nhóm
có tác dụng giảm bớt sức thổi của gió,
làm cây không bị đổ.
Câu 2:
Động vật sống thành bầy đàn có lợi trong việc
tìm kiếm được nhiều thức ăn hơn,
phát hiện kẻ thù.
Kết luận:
Các sinh vật cùng loài sống gần nhau, liên hệ với nhau hình thành nên nhóm cá thể như: đàn kiến, bầy trâu, nhóm cây bạch đàn…..
? Học sinh nghiên cứu thông tin mục I SGK trang 131. Hãy tìm câu đúng trong số các câu sau:
a. Hiện tượng cá thể tách ra khỏi nhóm làm tăng khả năng cạnh tranh giữa các cá thể.
b. Hiện tượng cá thể tách ra khỏi nhóm làm cho nguồn thức ăn cạn kiệt nhanh chóng.
c. Hiện tượng cá thể tách ra khỏi nhóm làm giảm nhẹ cạnh tranh giữa các cá thể, hạn chế sự cạn kiệt nguồn thức ăn trong vùng.
Đáp án:
C
KẾT LUẬN:
-Các sinh vật trong 1 nhóm có những mối quan hệ:
+Hỗ trợ: khi nơi ở rộng rãi, nguồn sống đầy đủ… Giúp sinh vật được bảo vệ tốt hơn, kiếm được nhiều thức ăn.
+Cạnh tranh: khi gặp điều kiện bất lợi ngăn ngừa sự gia tăng số lượng cá thể và sự cạn kiệt nguồn thức ăn.
Liên hệ thực tế: trong chăn nuôi người ta lợi dụng mối quan hệ hỗ trợ cùng loài để làm gì ?
Trả lời:
Nuôi vịt đàn, lợn đàn để tranh nhau ăn và sẽ lớn nhanh
II. Quan h? kh�c lồi:
Tìm hiểu
Bảng 44. Các mối quan hệ khác loài.
Quan hệ
Đặc điểm
Hỗ trợ
Cộng sinh
Sự hợp tác cùng có lợi giữa các loài sinh vật .
Hội sinh
Sự hợp tác giữa hai loài sinh vật , trong đó một bên có lợi còn bên kia không có lợi và cũng không có hại .
Đối địch
Cạnh tranh
Các sinh vật khác loài tranh giành nhau thức ăn , nơi ở và các điều kiện sống khác của môi trường . Các loài kìm hãm sự phát triển của nhau .
Kí sinh , nửa kí sinh
Sinh vật sống nhờ trên cơ thể của sinh vật khác , lấy các chất dinh dưỡng , máu . . . từ những sinh vật đó .
Sinh vật ăn sinh vật khác
Gồm các trường hợp : động vật ăn thịt con mồi , động vật ăn thực vật , thực vật bắt sâu bọ . . .
? Hãy phân tích và gọi tên các mối quan hệ của các sinh vật trong tranh
Hình 44.2
Địa y
a)Tảo đơn bào
b)Sợi nấm
Hình 43.3
Vi khuẩn trong nốt sần ở rễ cây họ đậu
? Trong các ví dụ sau đây , quan hệ nào là hỗ trợ và đối địch ?
1/ Ở địa y , các sợi nấm hút nước và muối khoáng từ môi trường cung cấp cho tảo , tảo hấp thu nước , muối khoáng và năng lượng ánh sáng mặt trời tổng hợp nên các chất hữu cơ , nấm và tảo đều sử dụng các sản phẩm hữu cơ do tảo tổng hợp ( H.44.2 ) .
2/ Trên một cánh đồng lúa , khi cỏ dại phát triển , năng suất lúa giảm .
3/ Hươu , nai và hổ cùng sống trong một cánh rừng. Số lượng hươu, nai bị khống chế bởi số lượng hổ .
4/ Rận và bét sống bám trên da trâu, bò. Chúng sống được nhờ hút máu của trâu, bò.
5/ Địa y sống bám trên cành cây.
6/ Cá ép bám vào rùa biển, nhờ đó cá được đưa đi xa.
7/ Dê và bò cùng ăn cỏ trên một cánh đồng.
8/ Giun đũa sống trong ruột người.
9/ Vi khuẩn sống trong nốt sần ở rễ cây họ Đậu ( hình 44.3) .
10/ Cây nắp ấm bắt côn trùng.
Đáp án
1/ Ở địa y , các sợi nấm hút nước và muối khoáng từ môi trường cung cấp cho tảo , tảo hấp thu nước , muối khoáng và năng lượng ánh sáng mặt trời tổng hợp nên các chất hữu cơ , nấm và tảo đều sử dụng các sản phẩm hữu cơ do tảo tổng hợp ( H.44.2 ) .
Hình 44.2
Địa y
a)Tảo đơn bào
b)Sợi nấm
HỖ TRỢ ( cộng sinh )
Đáp án
2/ Trên một cánh đồng lúa , khi cỏ dại phát triển , năng suất lúa giảm .
LÚA
CỎ DẠI
ĐỐI ĐỊCH ( Cạnh tranh)
Đáp án
3/ Hươu , nai và hổ cùng sống trong một cánh rừng. Số lượng hươu, nai bị khống chế bởi số lượng hổ .
ĐỐI ĐỊCH ( sinh vật ăn sinh vật khác )
Đáp án
4/ Rận và bét sống bám trên da trâu, bò. Chúng sống được nhờ hút máu của trâu, bò.
ĐỐI ĐỊCH ( ký sinh)
Đáp án
5/ Địa y sống bám trên cành cây.
Địa y
Thân cây
HỖ TRỢ ( hội sinh )
Đáp án
6/ Cá ép bám vào rùa biển, nhờ đó cá được đưa đi xa.
RÙA BIỂN
CÁ ÉP
HỖ TRỢ (hội sinh)
Đáp án
7/ Dê và bò cùng ăn cỏ trên một cánh đồng.
ĐỐI ĐỊCH (cạnh tranh)
Đáp án
8/ Giun đũa sống trong ruột người.
ĐỐI ĐỊCH(ký sinh)
Đáp án
9/ Vi khuẩn sống trong nốt sần ở rễ cây họ Đậu ( hình 44.3) .
HỖ TRỢ (cộng sinh)
Đáp án
10/ Cây nắp ấm bắt côn trùng.
ĐỐI ĐỊCH
(sinh vật ăn sinh vật khác)
KẾT LUẬN
-Các sinh vật khác loài có quan hệ hỗ trợ hoặc đối địch.
-Các mối quan hệ khác loài ( bảng 44)
Quan hệ khác loài
Hỗ trợ
Đối địch
Cộng sinh
Hội sinh
Cạnh tranh
Kí sinh và nửa kí sinh
Sinh vật ăn sinh vật khác
Sự khác nhau chủ yếu giữa quan hệ hỗ trợ và quan hệ đối địch của các sinh vật khác loài là gì ?
Đáp án

Quan hệ hỗ trợ
Quan hệ đối địch
- Là quan hệ có lợi ( hoặc ít nhất là không có hại )cho tất cả các sinh vật.
- 1 bên sinh vật được lợi , còn 1 bên bị hại hoặc cả 2 cùng bị hại .
Liên hệ thực tế:
Trong nông nghiệp và lâm nghiệp con người đã lợi dụng mối quan hệ giữa các sinh vật khác loài để làm gì ? Điều đó có ý nghĩa gì ? Cho ví dụ ?
Trả lời:
-Dùng sinh vật có ích tiêu diệt sinh vật gây hại.
-Ý nghĩa: đây là biện pháp sinh học không gây ô nhiễm môi trường.
Ví dụ:
Ong mắt đỏ diệt sâu đục thân lúa…
Củng cố-đánh giá:
Câu 1: Các sinh vật cùng loài hỗ trợ hoặc cạnh tranh lẫn nhau trong những điều kiện nào ?
Trả lời:
-Hỗ trợ khi sinh vật sống với nhau thành nhóm tại nơi có diện tích hợp lí và có nguồn sống đầy đủ.
-Cạnh tranh khi gặp điều kiện bất lợi như số lượng cá thể quá cao dẫn tới thiếu thức ăn, nơi ở…
Câu 2: Quan hệ giữa các cá thể trong hiện tượng tự tỉa ở thực vật là mối quan hệ gì ? Trong điều kiện nào hiện tượng tự tỉa diễn ra mạnh mẽ ?
Đáp án
Tự tỉa là kết quả của cạnh tranh cùng loài và khác loài, xuất hiện mạnh mẽ khi cây mọc dày thiếu ánh sáng.
Câu 3: Trong thực tiễn sản xuất, cần phải làm gì để tránh sự cạnh tranh gay gắt giữa các cá thể sinh vật, làm giảm năng xuất vật nuôi, cây trồng ?
Đáp án
Cần trồng cây và nuôi động vật với mật độ hợp lí, áp dụng kĩ thuật tỉa thưa đối với thực vật hoặc tách đàn đối với động vật khi cần thiết cung cấp thức ăn đầy đủ và vệ sinh môi trường sạch sẽ.
Dặn dò
-Học thuộc bài và trả lời câu hỏi 1, 2, 4 cuối bài.
-Làm bài tập 3 sách giáo khoa trang 134.
-Đọc mục “ Em có biết” sách giáo khoa trang 134.
-Đọc trước bài 45-46: Thực hành tìm hiểu môi trường và ảnh hưởng của một số nhân tố sinh thái lên đời sống sinh vật.
-Mỗi nhóm chuẩn bị: giấy kẻ li, bút chì, kẹp ép cây, giấy báo, kéo cắt cây, lọ đựng động vật nhỏ.
-Quan sát thiên nhiên nơi em ở : chọn 1 trong những nơi có nhiều cây xanh-quan sát các loài sinh vật sống ở nơi đó và điền nội dung quan sát được vào bảng 45.1 SGK trang 135.
-Kẽ bảng 45.2, 45.3 SGK trang 135 vào vở bài học.
-Sưu tầm các dạng lá, tranh ảnh về sinh vật sống ở các môi trường.
-Tờ trình theo mẫu / nhóm.