Bài 31. Ôn tập phần Tập làm văn

Tên các bài văn biểu cảm (văn xuôi) đã học, đọc trong chương trình ngữ văn 7 (tập 1):
Cổng trường mở ra; Mẹ tôi; Cu?c chia tay c?a nh?ng con b�p b�. Một thứ quà lúa non: cốm; C�y tre Vi?t Nam; Sài Gòn tôi yêu; Mùa xuân của tôi;
Tru?ng h?c; Vì sao hoa c�c cĩ nhi?u c�nh nh?; Hoa h?c trị; Nh?ng t?m lịng cao c?; C?m nghi v? m?t b�i ca dao...

I VĂN BIỂU CẢM
1/ Thế nào là văn bản biểu cảm:

* Văn bản biểu cảm xuất phát từ nhu cầu biểu lộ tình cảm của con người. Vì vậy văn biểu cảm viết ra để biểu đạt tình cảm, cảm xúc sự đánh giá của con người đối với thế giới xung quanh, khơi gợi tình cảm, sự đồng cảm người đọc.
?
Trong văn bản: Mùa xuân của tôi - Vũ Bằng. Tác giả tập trung biểu đạt tình cảm nào?
Mùa xuân của tôi - Mùa xuân rất riêng trong hồi ức của người xa xứ. - Mùa xuân trong lòng tôi.
?
Trong văn bản: Mùa xuân của tôi, tác giả tập trung bộc lộ tình cảm của mình qua hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng tiêu biểu nào của Mùa xuân tháng giêng?
?
Hình ảnh ẩn dụ tượng trưng: "Mưa riêu riêu, gió lành lạnh, có tiếng nhạn kêu trong đêm xanh, có tiếng trống chèo vọng lại từ những thôn xóm xa xa, có câu hát huê tình của cô gái đẹp như thơ mộng. Cái rét ngọt ngào, chớ không còn tê buốt căm căm nữa"
Theo em, tình cảm trong văn bản "Mùa xuân của tôi" tạo ra sự xúc động như thế nào?
Bằng nhiều cách khác nhau: Suy tưởng, liên tưởng, hồi tưởng trong tâm trạng bu?n xa quê�, bồi hồi. . . đã bao nhiêu năm tháng cách xa, qua cả không gian, thời gian nhưng nhớ đến mùa xuân tháng giêng là rạo rực, xôn xao, ấm áp hiện về, sống lại trong lòng, đặc biệt là tâm trạng con người.
?


2/ Đặc điểm của văn bản biểu cảm:
+ Có thể chọn một hình ảnh có ý nghĩa ẩn dụ, tượng trưng nào đó để gửi gắm tình cảm, tư tưởng (Biểu cảm gián tiếp).
+ Biểu đạt bằng cách thổ lộ trực tiếp những nỗi niềm, cảm xúc trong lòng. (Biểu cảm trực tiếp)
I.VĂN BIỂU CẢM:
Trong văn biểu cảm, yếu tố miêu tả có vai trò gì? Cho ví dụ?
Yếu tố miêu tả trong văn biểu cảm không nhằm mục đích tái hiện sự vật, hiện tượng mà khêu gợi cảm xúc và chịu sự chi phối của cảm xúc. Cho nên sự vật, hiện tượng trong văn biểu cảm hiện ra với hình dáng, màu sắc thấm đẫm tình cảm, cảm xúc của người viết.
?
Gợi nỗi buồn hoài niệm da diết, tình yêu quê hương đầm thấm, đậm sâu mà khắc khoải nao lòng.

3/ Các yếu tố miêu tả trong văn biểu cảm:
Ví dụ: Mùa xuân của Hà Nội - là mùa xuân có mưa riêu riêu, gió lành lạnh, có tiếng nhạn kêu trong đêm xanh, có tiếng trống chèo vọng lại từ những thôn xóm xa xa, có câu hát huê tình của cô gái đẹp như thơ mộng . . .
Trong văn biểu cảm, yếu tố tự sự có vai trò như thế nào? Cho ví dụ?
Vai trò yếu tố tự sự trong văn biểu cảm là tình cảm, cảm xúc phải có sự vật, sự việc cụ thể để bộc lộ gu�i gắm. Sự vật nhờ miêu tả, sự việc thì nhờ tự sự.
?
Chuyện thờ cúng tổ tiên ấm áp lạ lùng

4/ Các yếu tố tự sự trong văn biểu cảm:
I.VĂN BIỂU CẢM:
Ví dụ: "Nhang trầm, đèn nến và nhất là bầu không khí gia đình đoàn tụ êm đềm, trên kính dưới nhường trước những bàn thờ Phật, bàn thờ Thánh, bàn thờ tổ tiên làm cho lòng anh ấm lạ lùng, tuy miệng chẳng nói ra nhưng trong lòng thì cảm như có không biết bao nhiêu là hoa mới nở, bướm ra ràng mở hội liên hoan"
Hãy chỉ ra yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn và cảm nghĩ của tác giả. Nếu không có yếu tố tự sự và miêu tả thì yếu tố biểu cảm có thể được bộc lộ được hay không ?
Những ngón chân của bố khum khum, lúc nào cũng như bám vào đất để khỏi trơn ngã. Người ta nói “Đấy là bàn chân vất vả”. Gan bàn chân bao giờ cũng xám xịt và lỗ rỗ, bao giờ cũng khuyết một miếng, không đầy đặn như gan bàn chân người khác. Mu bàn chân mốc trắng, bong da từng bãi, lại có nốt lấm tấm. Đêm nào bố cũng ngâm nước nóng hoà muối, gãi lấy gãi để rồi xỏ vào đôi guốc mộc. Khi ngủ bố rên, rên vì đau mình, nhưng cũng rên vì nhức chân. Rượu tê thấp không tài nào xoa bóp khỏi.
Bố đi chân đất. Bố đi ngang dọc đông tây đâu đâu con không hiểu. Con chỉ thấy ngày nào bố cũng ngâm chân xuống nước, xuống bùn để câu quăng. Bố tất bật đi từ sương còn đẫm ngọn cây ngọn cỏ. Khi bố về cũng là lúc cây cỏ đẫm sương đêm. Cái thúng câu bao lần chà đi xát lại bằng sắn thuyền. Bố ơi ! Bố chữa làm sao được lành lặn đôi bàn chân ấy: đôi bàn chân dầm sương dãi nắng đã thành bệnh
(Duy Khán, “Tuổi thơ im lặng”)
Khi muốn bày tỏ tình thương yêu, lòng ngưỡng mộ ngợi ca đối với một con người, sự vật, hiện tượng thì em phải nêu lên được điều gì của con người, sự vật, hiện tượng đó?
Phải khắc họa đối tượng theo một cách nào đó thì mới có cớ để bộc lộ tình cảm.
?
Khởi phát trong tâm tưởng, tưởng tượng: Nhìn ra bốn bên chỗ nào cũng thấy bóng u. bỡi đó là tình mẫu tử thường trực.

Ví dụ: "U tôi đã đi ngủ từ lâu. Nhưng tôi buông bút, nhìn ra bốn bên, chỗ nào cũng thấy bóng u. cái bóng đen đủi, hòa lẫn với bóng tối vẽ nên một khuôn mặt trăng trắng với đôi mắt nhỏ, lòng đen nhuộm một màu nâu đống. . . " (Cỏ dại của Tô Hoài)
I.VĂN BIỂU CẢM:
Ngôn ngữ biểu cảm đòi hỏi phải sử dụng biện pháp tu từ như thế nào? Cho ví dụ?
Ngôn ngữ trong văn biểu cảm thường sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa, điệp ngữ.
?
So sánh vẽ ra sắc đẹp riêng cô gái ngoại thành, vừa nhấn vào chỗ độc đáo, sang trọng, cổ truyền.
?
Ví dụ: "Cái đòn gánh hai đầu cong vút lên như chiếc thuyền rồng"
5/. Ngôn ngữ trong văn biểu cảm:
Điệp từ, điệp ngữ, điệp câu.
?
Ví dụ: "Sài Gòn cứ trẻ hoài như một cây tơ đương độ nõn nà. . . "
Ví dụ: "Ai bảo được non đừng thương nước, bướm đừng thương hoa, trăng đừng thương gió ; ai cấm được trai thương gái, ai cấm được mẹ yêu con ; ai cấm được cô gái còn son nhớ chồng . . . "
Điền nội dung thích hợp vào ô trống
?
Bày tỏ thái độ tình cảm sự đánh giá của con người với thiên nhiên và cuộc sống.
Các yếu tố hình thành để thể hiện cảm xúc đó là tự sự và miêu tả.
Để gởi gấm tư tưởng tình cảm hoặc biểu đạt bằng cách thổ lộ trực tiếp nỗi niềm cảm xúc trong lòng.
Đồng cảm với suy nghĩ đánh giá thông qua việc miêu tả đối tượng.
Biểu cảm trực tiếp hoặc gián tiếp. Ngôn ngữ sử dụng ngôi thứ nhất "Tôi", "Em"
Lời than, lời nhắn, lời hô. Dùng biện pháp tu từ so sánh, ẩn dụ, nhân hóa, điệp ngữ.
Điền vào ô trống những thông tin cần thiết.
?
Giới thiệu đối tượng cần miêu tả được dùng làm phương tiện biểu cảm.
Đặc điểm, phẩm chất của đối tượng được miêu tả biểu cảm.
Thông tin đằng sau sự miêu tả: Suy nghĩ => tình cảm => đánh giá => biểu cảm.
Vai trò của đối tượng miêu tả trong việc hình thành cảm xúc.
Bài tập: Đọc 2 đoạn văn dưới đây, cho biết đoạn nào là đoạn biểu cảm về tác phẩm thơ. Căn cứ vào những đặc điểm nào mà em có thể nhận biết?
Đoạn 1: … Còn câu thơ thứ hai thì ánh trăng lại chiếu xuống khắp nơi, lồng vào những cây cổ thụ để rồi lại tạo nên hàng nghìn bông hoa được thêu dệt bởi cái bóng của cây cổ thụ. Tuy câu thơ chỉ có hai màu sáng và tối, đen và trắng, nhưng không vì thế mà làm giảm đi cái vẻ đẹp quấn quýt của ánh trăng và mọi vật phía dưới.

Đoạn 2: … Cảnh rừng Việt Bắc âm u vắng lặng nay qua lời thơ của Bác đã trở nên có hồn, có vẻ. Câu thơ tâm đắc của em là câu thứ hai: " Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa``.
Cả cánh rừng Việt Bắc như in bóng vào nhau, câu thơ làm em suy nghĩ: Liệu đó có phải là một khung cảnh thần tiên? Bóng lá, bóng hoa được ánh trăng sáng bạc rọi xuống đẹp mê hồn! Ước gì em cũng được ngắm trăng lúc đó với Bác!
I VĂN BIỂU CẢM:
1/. Thế nào là văn bản biểu cảm:
2/ Đặc điểm của văn biểu cảm:
3/ Các yếu tố miêu tả trong văn biểu cảm:
Viết một đoạn văn biểu cảm về người thân.
?
II. Luyện tập
- Thế nào là văn biểu cảm?
- Các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn biểu cảm.
- Các biện pháp tu từ trong văn biểu cảm: So sánh, nhân hóa, điệp ngữ, ẩn dụ. . .
- Ghi lại các văn bản nghị luận đã học.
Những đặc điểm cơ bản trong văn nghị luận:
+ Luận điểm là gì?
+ Luận cứ là gì?
+ Luận chứng là gì?
Ngữ Văn: Tiết: 128:
ÔN TẬP TẬP LÀM VĂN
II. VĂN NGHỊ LUẬN.
* Các văn bản nghị luận đã học:
Tục ngữ.
2. Tinh thần yêu nước của nhân dân ta.
3. Sự giàu đẹp của tiếng Việt.
4. Đức tính giản dị của Bác Hồ.
5. Ý nghĩa văn chương.
Ngữ Văn: Tiết: 128:
ÔN TẬP TẬP LÀM VĂN
II. VĂN NGHỊ LUẬN.
* Những yếu tố cơ bản của bài văn nghị luận:
- Luận điểm.
(Là vấn đề xuyên suốt văn bản. Là linh hồn của bài văn nghị luận, có tác dụng thống nhất các đoạn văn trong văn bản thành một khối).
- Dẫn chứng.
- Lý lẽ.
- Lập luận.
Tình huống nhận biết:
Hãy cho biết những câu sau đâu là luận điểm và giải thích vì sao?
a. Nhân dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước.
b. Đẹp thay tổ quốc Việt Nam.
c. Chủ nghĩa anh hùng trong chiến đấu và sản xuất.
d. Tiếng cười là vũ khí của kẻ mạnh.
Câu b: Là câu cảm thán.
Câu c: Chỉ là một cụm danh từ.
+ Lưu ý: Luận điểm thường có hình thức câu trần thuật với từ "là``, hoặc "có``.
Nêu một vấn đề, nó tương ứng với một luận đề mà chưa phải là luận điểm.
Nhiệm vụ của văn giải thích và văn chứng minh.
Bài tập vận dụng: Xác định thể loại 2 đoạn văn sau:
Đoạn 1: “Có công mài sắt có ngày nên kim``. Câu tục ngữ đã nêu lên một chân lí lớn bằng những hình ảnh đầy sức thuyết phục. Công việc này tưởng như khó khăn không thể làm nổi, thế mà vẫn có những người không quản gian nan, kiên trì hết ngày này qua năm khác cố sức làm cho kì được ova họ đã thắng. Ví như anh Nguyễn Ngọc Kí bị liệt cả hai tay, nhưng mong muốn đến trường vẫn thôi thúc anh. Thế là anh tập viết bằng chân. Những nét chữ đầu tiên thật không ra hình thù gì, nhưng anh không chịu nản lòng và bây giờ anh trở thành một Nhà giáo ưu tú. Anh còn là một cây bút viết những tác phẩm được lứa tuổi học trò yêu thích.
Đoạn 2: Câu tục ngữ "Có công mài sắt có ngày nên kim`` có ý nhĩa thật sâu xa. Sắt là một thứ kim loại rất cứng, nhưng mài mãi cũng trở thành cây kim nhỏ. Câu tục ngữ dùng cách nói quá chính là để khẳng định sức mạnh to lớn của sự kiên trì. Suy rộng ra, đó là một lời khuyên: Có quyết tâm cao, có sự kiên trì nhẫn nại lâu dài thì mới đạt được kết quả lớn. Sự kiên trì thường được biểu hiện khi làm một việc khó, gặp thất bại cũng không nản lòng, lại làm lại. Làm đi, làm lại mãi, thì mỗi ngày sẽ nhích gần đến kết quả một chút. Rồi đến một ngày kia, ta sẽ thu được kết quả.
- Thế nào là văn biểu cảm?
- Các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn biểu cảm.
- Các biện pháp tu từ trong văn biểu cảm: So sánh, nhân hóa, điệp ngữ, ẩn dụ. . .
- Ghi lại các văn bản nghị luận đã học.
Những đặc điểm cơ bản trong văn nghị luận: + Luận điểm là gì?
+ Luận cứ là gì?
+ Luận chứng là gì?
- Viết một đoạn văn biểu cảm về người thân.
XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN
CHÚC QUÍ THẦY CÔ GIÁO MẠNH KHỎE
Chúc các em học sinh chăm ngoan học giỏi !