Bài 30. Di truyền học với con người

DI TRUYỀN Y HỌC
Trường Cao đẳng Y tế Đồng Nai
Khoa Khoa học Cơ bản
ThS. Lê Thị Thu Nga
Y học di truyền là gì?
Di truyền y học là ngành khoa học vận dụng những hiểu biết về di truyền học người vào y học, giúp cho việc giải thích, chẩn đoán, phòng ngừa, hạn chế các bệnh, tật di truyền và điều trị trong một số trường hợp bệnh lí.
Điểm quá trình
Chia nhóm làm seminar và thảo luận:
Nội dung: 5đ (file word)
Trình bày: 5đ (thuyết trình 3đ, thảo luận 2đ)
(gửi mail trước cho cô [email protected])
Mỗi nhóm ít nhất 2 người lên báo cáo

Tài liệu học: cô và tài liệu seminar của các nhóm

Seminar
Chương II: Bộ gen người
1, Đặc điểm bộ gen người
2, Dự án bộ gen người

Seminar
Chương III: Di truyền phân tử các bệnh ở người

A, Bệnh hemoglobin và rối loạn các yếu tố đông máu
1, Cấu tạo của hemoglobin (Hb) và các gen tổng hợp chuỗi globin
2, Bệnh hemoglobin do bất thường chất lượng chuỗi globin
3, Bệnh hemoglobin do bất thường số lượng chuỗi globin
4, Đột biến gen gây rối loạn yếu tố đông máu

B, Bệnh rối loạn chuyển hóa bẩm sinh
1, Hậu quả chung do thiếu hụt enzyme
2, Bệnh phenylxeton niệu (phenylketonuria: PKU)
3, Bệnh tích oxalat
4, Bệnh galactose huyết
5, Rối loạn chuyển hóa collagen

Chương IV: Một số kỹ thuật sinh học phân tử trong y học
1, Phương pháp tách chiết và điện di DNA, RNA
2, Phương pháp PCR (polymerase chain reaction: Phản ứng tổng hợp dây chuyền)
3, Phương pháp xác định trình tự nucleotide trong phân tử DNA
4, Phương pháp lai acid nucleic
5, Kỹ thuật lai tại chỗ huỳnh quang
6, Tạo gen đơn dòng


Chương V: Di truyền đơn gen

1, Di truyền 2 alen (di truyền gen trên nhiễm sắc thể thường, di truyền gen trên nhiễm sắc thể giới)
2, Di truyền nhiều alen
3, Độ thấm và độ biểu hiện của gen
4, Sao chép kiểu gen, sao chép kiểu hình, tính đa hiệu của gen, gen gây chết

Chương VI: Di truyền nhóm máu

1, Di truyền nhóm máu ABO
2, Di truyền nhóm máu Rh
3, Cơ sở di truyền, tính đa hình của hệ thống kháng nguyên bạch cầu người HLA

Chương VII: Di truyền đa gen và di truyền đa nhân tố ở người

1, Di truyền đa nhân tố và một số bệnh, tính trạng di truyền đa nhân tố
2, Di truyền đa gen và một số bệnh, tính trạng di truyền đa gen
3, Vai trò của di truyền và vai trò của môi trường trong di truyền đa nhân tố.
4, Dự báo nguy cơ tái hiện bệnh ở thế hệ sau.

Chương VIII: Bất thường bẩm sinh

1, Khái niệm, phân loại bất thường bẩm sinh và nguyên nhân gây bất thường bẩm sinh
2, Cơ chế và các giai đoạn phát sinh bất thường bẩm sinh

Chương IX: Di truyền ung thư

1, Đặc điểm của tế bào ung thư và khả năng di truyền của các loại khối u.
2, Nguyên nhân phát sinh ung thư
2, Cơ chế phát sinh ung thư

Chương X: Di truyền quần thể người

1, Sự đa hình của các quần thể
2, Các nhân tố ảnh hưởng lên tần số alen

Chương XI: Tư vấn di truyền
1, Sàng lọc bệnh, tật di truyền
2, Chuẩn đoán trước sinh
3, Quy trình, mục đích, đối tượng của tư vấn di truyền
4, Các loại tư vấn di truyền (tư vấn theo xác suất, tư vấn theo chuẩn đoán trước sinh
5, Phòng và điều trị bệnh, tật di truyền

CHƯƠNG I: NGHIÊN CỨU
DI TRUYỀN Y HỌC

MỤC TIÊU BÀI HỌC

1. Nêu được lược sử phát triển của di truyền y học

2. Nêu được nội dung của di truyền y học

3. Nêu được các phương pháp nghiên cứu di truyền y học
NỘI DUNG BÀI HỌC

1. LƯỢC SỬ DI TRUYỀN Y HỌC

2. NỘI DUNG CỦA DI TRUYỀN Y HỌC

3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU DI TRUYỀN Y HỌC
1. LƯỢC SỬ DI TRUYỀN Y HỌC
Matthias Jakob
Schleiden
Theodor
Schwann
1939: Mọi sinh vật đều được cấu tạo từ tế bào
1. LƯỢC SỬ DI TRUYỀN Y HỌC
1865, các quy luật di truyền Mendel đã trở thành quy luật di truyền chung của mọi sinh vật.
1. LƯỢC SỬ DI TRUYỀN Y HỌC
Các gen chi phối sự hình thành tính trạng theo các quy luật khác nhau.
Morgan, 1910
1. LƯỢC SỬ DI TRUYỀN Y HỌC
Đề xuất công thức karyotype để xếp bộ nhiễm sắc thể người.
Levitsky 1924
1. LƯỢC SỬ DI TRUYỀN Y HỌC
2n=46
Tjio và Levan 1956
1. LƯỢC SỬ DI TRUYỀN Y HỌC
Năm 1902, Garrod xác định bệnh alcapton niệu di truyền theo kiểu Mendel (quy luật phân ly)
1. LƯỢC SỬ DI TRUYỀN Y HỌC

Sau đó, nhiều bệnh liên quan đến gen được phát hiện.

Ra đời các kỹ thuật phân tử

Ngày 12/02/2001, Sự sắp xếp của các gen trên 46 NST đã được thông báo ở các hội nghị quốc tế về dựng bản đồ gen của người  (HGM – Human Gene Mapping)
2. NỘI DUNG CỦA DI TRUYỀN Y HỌC

2.1 Di truyền tế bào

2.2 Di truyền phân tử

2.3 Di truyền quần thể

2.4 Di truyền miễn dịch





2.5 Di truyền dược lý

2.6 Di truyền lâm sàng

2.7 Di truyền ung thư

2.8 Ưu sinh học

2.1 Di truyền tế bào:

CHỌN MẪU NUÔI CẤY
(Lympho, tủy xương, mô khác)
TIÊU BẢN NST
SẮP XẾP KARYOTYPE
TIÊU BẢN NST
NHUỘM BĂNG
Kỹ thuật nhuộm band G (G-band): đánh giá các bất thường của NST về số lượng và cấu trúc
Nhuộm băng nhiễm sắc thể
Kỹ thuật nhuộm band Q (Q-band): hiển thị band tương tự như nhuộm band G
Nhuộm băng nhiễm sắc thể
Kỹ thuật nhuộm band C (C-band): cho phép nhuộm và đánh giá các vùng dị nhiễm sắc (heterochromatin) nằm cạnh tâm động.
Nhuộm băng nhiễm sắc thể
Kỹ thuật nhuộm band R (R-band): đánh giá các bất thường ở các đầu cùng của NST.
Nhuộm băng nhiễm sắc thể
VẬT THỂ GIỚI
Nữ giới
Nhiễm sắc thể X bất hoạt ở người
Ở dạng tròn, nón, #
Nằm áp sát mặt trong của màng nhân
Số vật thể Barr = số NST X - 1
VẬT THỂ GIỚI
Ở nữ
Một NST X kết đặc rất mạnh lúc gian kỳ
Khoảng 3% số bạch cầu đa nhân trung tính
VẬT THỂ GIỚI
Phần xa tâm của nhánh dài NST Y bắt màu huỳnh quang quinacrin rất mạnh
SRY (TDF)
VẬT THỂ Y
TDF Testis Determining Factor
SRY Sex Region on Y Chromosome
Các kỹ thuật làm tiêu bản nhiễm sắc thể:

Các kỹ thuật nhuộm thường và nhuộm băng

Phân tích bộ nst ở các ảnh chụp theo quy định quốc tế

Các kỹ thuật làm tiêu bản quan sát vật thể giới
Phương pháp di truyền tế bào:
2.2 Di truyền phân tử:

DNA
RNA
protein
Tính trạng
Sơ đồ chuyển thông tin di truyền
Nghiên cứu bộ gen
genomic
Nghiên cứu sự phiên mã
Transcriptomics
Nghiên cứu hệ protein
Proteomic
Phân tích DNA hoặc các sản phẩm của gen: protein  các kỹ thuật tách chiết DNA, điện di DNA, lai DNA, nhân DNA bằng PCR, xác định trình tự các nucleotide

Phát hiện các biến đổi của DNA, của protein, phát hiện sớm những rối loạn chuyển hóa.
Phương pháp di truyền phân tử:
2.3 Di truyền quần thể:
Lứa tuổi
Môi trường tự nhiên, đột biến
2.4 Di truyền miễn dịch:
Kháng nguyên và kháng thể

Nhóm máu, ghép mô, cấy mô,…
2.5 Di truyền dược lý:
enzyme chuyển hóa thuốc
gây đột biến,
quái thai
phòng và chữa
các hậu quả
Đột biến gen
Thuốc có tác động đến các gen gây đột biến
Bất thường chuyển hóa thuốc
2.6 Di truyền lâm sàng:
Gia hệ
Xác định quy luật di truyền
Lời khuyên
Trong một gia hệ có bệnh di truyền, tần số bệnh giảm dần theo mức độ huyết thống: họ hàng bậc một (bố mẹ, anh chị em ruột, con) có tỷ lệ mắc cao nhất, giảm dần ở họ hàng bậc 2 (ông bà, chú bác, cô dì ruột, cháu ruột), rồi đến họ hàng bậc ba (anh chị em họ,…)
2.6 Di truyền lâm sàng:
Phương pháp phả hệ lâm sàng
Lập bản đồ gia hệ.
Phương pháp phả hệ lâm sàng
Lập bản đồ gia hệ.
Phương pháp phả hệ lâm sàng
Lập bản đồ gia hệ.
Phương pháp phả hệ lâm sàng
Lập bản đồ gia hệ.
Phương pháp phả hệ lâm sàng
Lập bản đồ gia hệ.
Phương pháp phả hệ lâm sàng
Lập bản đồ gia hệ.
Trội autosome
Phương pháp phả hệ lâm sàng
Lập bản đồ gia hệ.
Lặn autosome
Bệnh di truyền có tính chất cắt quãng, con trai bị bệnh nhiều hơn con gái thì có thể cho rằng bệnh do gen lặn trên NST X gây ra
Phương pháp phả hệ lâm sàng
Lập bản đồ gia hệ.
Lặn liên kết X
Phương pháp phả hệ lâm sàng
Lập bản đồ gia hệ.
Trội liên kết X
Phương pháp phả hệ lâm sàng
Lập bản đồ gia hệ.
Liên kết Y
2.7 Di truyền ung thư:
Nguyên nhân
Chưa sáng tỏ

-Tác động của môi trường

Biến đổi của gen

Các chất gây ung thư cũng là
nguyên nhân gây đột biến
Con người chịu mọi chi phối của chọn lọc tự nhiên

Nhiệm vụ của ưu sinh học:
Kế hoạch hóa gia đình
Chuẩn đoán trước sinh
…..
Thuvienvatly.com
2.8 Ưu sinh học:
Lượng giá
Câu 1: bệnh alcapton niệu

Do gen lặn đột biến gây nên

Do gen lặn trên nhiễm sắc thể X gây nên

Do gen trên nhiễm sắc thể Y gây nên
Lượng giá
Câu 2: nội dung của di truyền y học, nghiên cứu ở mức độ nào?

Ba mức độ: cá thể, tế bào, nhiễm sắc thể

Hai mức độ: phân tử và tế bào

Quần thể và cá thể

Cá thể và tế bào
Lượng giá
Câu 3: Để phục vụ cho chuẩn đoán trước sinh người ta thường nghiên cứu nhiễm sắc thể từ

Tế bào da

Tế bào nhau

Tế bào não

Tế bào ối
Lượng giá
Câu 4: Vật thể giới dùng để

Xác định rối loạn nhiễm sắc thể giới

Xác định giới tính

Xác định đột biến nhiễm sắc thể

Lượng giá
Câu 5: ký hiệu trong sơ đồ phả hệ là

Đương sự bị bệnh

Nữ bị bệnh

Nam bị bệnh

Đương sự là nam bị bệnh