Bài 3. Ca dao, dân ca. Những câu hát về tình cảm gia đình

Bộ môn Ngữ văn 7
Giáo viên : Cụ Nguy?n Th? Minh L?
Tru?ng THCS Qu?ng Minh - Qu?ng Tr?ch - Qu?ng Bỡnh
Ngữ văn 7
Kiểm tra bài cũ:
Câu Hỏi
?ý nghĩa của câu truyện "Cuộc chia tay của những con búp bê" ?

Cuộc chia tay đau đớn và đầy cảm động của hai em bé trong truyện khiến người đọc thấm thía và có ý nghĩa tích cực rằng :Tổ ấm gia đình không có gì có thể sánh được,vô cùng quý giá và quan trọng.Mọi người hãy cố găng gìn giữ và bảo vệ nó.
Những câu ca dao về tình cảm gia đình
I, Giới thiệu chung
Bài 3
CA DAO DÂN CA
- Hai thuật ngữ ca dao và dân ca tuy có ranh giới nhất định nhưng đều chỉ những bài hát dân gian.
- Ca dao, dân ca thuộc loại trữ tình.
- Ca dao, dân ca có truyền thống, bền vững.

1. Công cha như núi ngất trời,
Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông.
Núi cao biển rộng mênh mông,
Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi!

2.Chiều chiều ra đứng ngõ sau,
Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều.
3.Ngó lên nuộc lạt mái nhà,
Bao nhiêu nuộc lạt nhớ ông bà bấy nhiêu.
4. Anh em nào phải người xa,
Cùng chung bác mẹ, một nhà cùng thân.
Yêu nhau như thể tay chân,
Anh em hoà thuận, hai thân vui vầy.

Trong chủ đề chung tình cảm gia đình, mỗi bài có một nội dung tình cảm riêng. Chỉ rõ tình cảm của từng bài ?
- Nỗi nhớ mẹ nơi quê nhà
- Nỗi nhớ và yêu kính ông bà
- ơn nghĩa công lao của cha mẹ
- Tình anh em ruột thịt
Lời của từng bài ca dao là lời của ai nói với ai? Tại sao em lại khẳng định như vậy?
Bài 1: Là lời của người mẹ khi ru con, nói với con.
Bài 2: Là lời người con gái lấy chồng xa quê, nói với mẹ và quê mẹ.
Bài 3: Là lời của cháu con nói với ông bà (hoặc nói với người thân) về nỗi nhớ ông bà.
Bài 4: Có thể là lời của ông bà, hoặc cô bác nói với cháu, của cha mẹ nói với con hoặc của anh em ruột thịt tâm sự với nhau.
1.Công cha như núi ngất trời,
Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông.
Núi cao biển rộng mênh mông,
Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi!
Bài ca dao sử dụng biện pháp nghệ thuật gì?
Cấu trúc
A như B
Công cha
Nghĩa mẹ
Núi ngất trời
Nước ở ngoài biển Đông
như
Núi cao biển rộng mênh mông
Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi!
Chín chữ cù lao
Sinh (đẻ)
Cúc (nâng đỡ)
Phủ ( vuốt ve)
Súc ( cho bú, cho ăn)
Trưởng (nuôi cho lớn)
Dục (dạy dỗ)
Cố ( trông nom, đoái hoài)
Phục ( theo dõi để uốn nắn)
Phúc ( che chở)
Nội dung: Nhắc nhở về công lao trời biển của cha mẹ đối với con và bổn phận, trách nhiệm của kẻ làm con trước công lao to lớn ấy.
Nghệ thuật :
+ Thể hiện trong hình thức lời ru, câu hát ru.
+ Âm điệu tâm tình, thành kính, sâu lắng.
+ Lối nói ví quen thuộc. Dùng những hình ảnh to lớn, cao rộng không cùng của thiên nhiên để diễn tả công ơn sinh thành, nuôi dạy của cha mẹ.
+Công cha, nghĩa mẹ còn được thể hiện ở chín chữ cù lao.
+Thể thơ lục bát
Em hãy tìm những câu ca dao khác kể về
công lao cha mẹ ?
Ơn cha nặng lắm ai ơi
Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang
Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Một lòng thờ mẹ kính cha
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.
Công lao cha mẹ thì không gì so sánh nổi bởi vậy con cái phải có nghĩa vụ biết ơn và kính yêu cha mẹ.
2.Chiều chiều ra đứng ngõ sau,
Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều.
Em hãy cho biết bài ca dao này sử dung môtíp gì?
Hãy tìm một số câu ca dao khác sử dụng môtíp này?
Chiều chiều ra đứng bờ sông,
Muốn về quê mẹ mà không có đò.

Chiều chiều ra ngõ ngó xuôi,
Ngó không thấy mẹ ngùi ngùi nhớ thương.
Yếu tố thời gian, không gian và hành động nào của cô gái thể hiện tâm trạng ấy?
Thời gian "chiều chiều"
Không gian: đứng ở ngõ sau/
trông về quê mẹ.

"Ngõ sau" như một góc khuất của tâm hồn để cô
gái hướng cả tấm lòng, tình cảm của mình về quê
nhà.
Nội dung
- Là tâm trạng, nỗi lòng người con gái lấy chồng xa quê nhớ mẹ nơi quê nhà.
Nghệ thuật :
-Thời gian buổi chiều, không phải một buổi mà nhiều buổi chiều-> gợi buồn, gợi nhớ.
-Không gian là "ngõ sau``, nơi vắng lặng, heo hút.
->gợi nghĩ đến cảnh ngộ cô đơn của nhân vật, số phận của người phụ nữ trong gia đình dưới chế độ gia trưởng phong kiến và sự che giấu nỗi niềm riêng.
Bài ca rất giản dị, mộc mạc vậy mà đau khổ, xót xa đến nhức buốt.

Bài ca dao thể hiện một cách sâu lắng và
xót xa tâm trạng nhớ quê hương, gia đình
của một người con gái lấy chồng xa.
3. Ngó lên nuộc lạt mái nhà,
Bao nhiêu nuộc lạt, nhớ ông bà bấy nhiêu.
Câu ca dao diễn tả nỗi nhớ và sự yêu kính đối với ông bà. Cái hay của cách diễn tả tình cảm ấy ở đâu?
Cặp từ so sánh: "bao nhiêu - bấy nhiêu" thể hiện
sự tương đồng, tăng cấp.
Theo em bổn phận của người con,người
cháu trong gia đình phải làm gì để
đền đáp công ơn sinh thành,
dưỡng dục của ông bà cha
mẹ? Em đã làm được những gì?
Nội dung:
- Diễn tả nỗi nhớ và sự yêu kính đối với ông bà.
Hình thức:
+ So sánh (so sánh mức độ).
+ Nhóm từ "Ngó lên`` ->sự trân trọng, tôn kính.
+ Hả so sánh "nuộc lạt mái nhà``-> sự nối kết bền chặt, không tách rời của sự vật cũng như của tình cảm huyết thống và công lao gây dựng ngôi nhà, gây dựng gia đình của ông bà đối với con cháu.
+ Hình thức so sánh mức độ (bao nhiêu..bấy nhiêu) gợi nỗi nhớ da diết, khôn nguôi.
+ Âm điệu thể thơ lục bát phù hợp, hỗ trợ cho sự diễn tả tình cảm trong bài ca.
4, Anh em nào phải người xa,
Cùng chung bác mẹ, một nhà cùng thân.
Yêu nhau như thể tay chân,
Anh em hòa thuận, hai thân vui vầy.
Tình cảm anh em ruột thịt trong bài ca dao trên
được thể hiện như thế nào?
Em hãy tìm những câu ca dao khác cũng
nói về tình cảm anh em trong
gia đình mà em biết?
Người dưng có ngãi thì đãi người dưng
Anh em vô ngãi thì đừng anh em
Đắng cay vẫn thể ruột rà
Dù xa, xa lắm vẫn là anh em.
Em khôn cũng là em chị
Chị dại cũng là chị em.
Câu hỏi thảo luận
Sau khi tìm hiểu bốn bài ca dao trên em rút ra
được những bài học gì?
Nội dung
- Là tiếng hát về tình cảm anh em thân thương, ruột thịt.
Hình thức:
+ Hình ảnh so sánh "như thể tay chân``
-> sự gắn bó thiêng liêng của tình anh em.
Anh em phải hoà thuận để cha mẹ vui lòng, phải biết nương tựa lẫn nhau
Bốn bài ca dao trên khuyên chúng ta:
III, KếT LUậN CHUNG

Ca dao,dân ca,bao đời nay vẫn chảy mãi những
khúc hát thiết tha, ngọt ngào ngợi ca về tình cảm
thiêng liêng trong gia đình. Bằng nghệ thuật so
sánh, ngôn ngữ , hình ảnh giản dị và những âm
điệu nhẹ nhàng êm ái như những lời ru, mỗi câu
ca đã để lại trong lòng người tình cảm sâu lắng,
những bài học chan chứa nghĩa tình, giàu tính
nhân văn.
Nghệ thuật
+Thể thơ lục bát
+ Âm điệu tâm tình, nhắn nhủ.
+ Các hình ảnh truyền thống quen thuộc
+Cả bốn bài đều là lời độc thoại, có kết cấu một vế.
Ghi nhớ : SGK tr36.
Iv. Tổng kết
Chọn một bài ca dao và nêu cảm nghĩ của em bằng một đoạn văn ngắn.
Luyện tập
XIN TRÂN TRọNG CảM ƠN !
QUÊ HƯƠNG đất nước việt nam
CHúC CáC EM HọC TốT