Bài 29. Quan Âm Thị Kính

(Chèo cổ)
Quan âm Thị Kính
Sưu tầm và chỉnh lí: Tăng Bá Hùng - THCS Hoàng Tân (Chí Linh, Hải Dương)
I. Tìm hiểu chung
1. Giới thiệu về nghệ thuật chèo
a. Khái niệm
Loại kịch hát, múa dân gian, kể chuyện diễn tích bằng hình thức sân khấu và trước kia thường được diễn ở sân đình nên còn gọi là chèo sân đình. Chèo nảy sinh và phổ biến rộng rãi ở Bắc Bộ
b. Tích truyện
Được khai thác từ truyện cổ tích và truyện Nôm xoay quanh trục “bĩ cực thái lai”
c. Nội dung
Giới thiệu những mẫu mực về đạo đức, tài năng để mọi người noi theo. Bên cạnh việc cảm thông với số phận bi kịch của người lao động, người phụ nữ, đề cao phẩm chất và tài năng của họ, chèo còn châm biếm, đả kích trực tiếp và mạnh mẽ những điều bất công, xấu xa trong xã hội phong kiến đương thời.
I. Tìm hiểu chung
1. Giới thiệu về nghệ thuật chèo
a. Khái niệm
b. Tích truyện
c. Nội dung
d. Nhân vật
Chèo có một số nhân vật truyền thống với những đặc trưng tính cách riêng. Mỗi loại nhân vật trong chèo đều có hình thức hoá trang, một khuôn diễn ước lệ, cách điệu thể hiện trong ngôn ngữ, các làn điệu, các loại động tác chuyển động.
Vai hề
Vai thư sinh
Vai lão
Vai nữ lệch
Vai mụ ác
Vai nữ chính
I. Tìm hiểu chung
1. Giới thiệu về nghệ thuật chèo
a. Khái niệm
b. Tích truyện
c. Nội dung
d. Nhân vật
2. Giới thiệu vở chèo cổ "Quan âm Thị Kính"
Tóm tắt

Nội dung vở chèo gồm ba phần:
Phần một: án giết chồng
Phần hai: án hoang thai
Phần ba: Oan tình được giải - Thị Kính lên tòa sen
I. Tìm hiểu chung
1. Giới thiệu về nghệ thuật chèo
2. Giới thiệu vở chèo cổ "Quan âm Thị Kính"
II. Tìm hiểu đoạn trích
1. Vị trí đoạn trích
Đoạn trích nằm ở nửa sau của phần một vở chèo. Trước đoạn trích là lớp vu quy: Thị Kính kết duyên cùng Thiện Sĩ và về nhà ch?ng.
2. Nhân vật
3. Đọc và chú thích
Đoạn trích gồm các nhân vật:
Thiện Sĩ
Thị Kính
Sùng Ông (cha Thiện Sĩ)
Sùng Bà (mẹ Thiện Sĩ)
Mãng Ông (cha Thị Kính)
Học sinh xem trích đoạn do Nhà hát chèo Việt Nam dàn dựng
I. Tìm hiểu chung
1. Giới thiệu về nghệ thuật chèo
2. Giới thiệu vở chèo cổ "Quan âm Thị Kính"
II. Tìm hiểu đoạn trích
1. Vị trí đoạn trích
2. Nhân vật
3. Đọc và chú thích
4. Bố cục đoạn trích
5. Phân tích
a. Nhân vật Sùng Bà
a. Nhân vật Sùng Bà
I. Tìm hiểu chung
1. Giới thiệu về nghệ thuật chèo
2. Giới thiệu vở chèo cổ "Quan âm Thị Kính"
II. Tìm hiểu đoạn trích
1. Vị trí đoạn trích
2. Nhân vật
3. Đọc và chú thích
4. Bố cục đoạn trích
5. Phân tích
a. Nhân vật Sùng Bà
a. Nhân vật Sùng Bà
I. Tìm hiểu chung
1. Giới thiệu về nghệ thuật chèo
2. Giới thiệu vở chèo cổ "Quan âm Thị Kính"
II. Tìm hiểu đoạn trích
1. Vị trí đoạn trích
2. Nhân vật
3. Đọc và chú thích
4. Bố cục đoạn trích
5. Phân tích
- Xuất thân: giàu có, đầy quyền uy
- Lời buộc tội:
+ Cái con mặt sứa gan lim này!
Mày định giết con bà à?
-> Khép Thị Kính vào tội giết chồng
+ Tuồng bay mèo mả gà đồng lẳng lơ.
+ Mày có trót say hoa đắm nguyệt
Đã trên dâu dưới bộc hẹn hò...
+ Gọi Mãng tộc phó về cho rảnh.
-> Cho rằng Thị Kính là loại đàn bà hư đốn phụ bạc chồng.
+ Chém bổ băm vằm xả xích mặt!
Gái say trai lập chí giết chồng?
+ Con gái nỏ mồm thì về ở với cha...
-> Có tâm địa xấu xa, phải bị đuổi đi.
. Ngôn ngữ khi nói về nhà mình:
. Ngôn ngữ khi nói về nhà Thị Kính:
-> Giọng kiêu kì về dòng giống
+ Giống nhà bà đây giống phượng, giống công
+ Nhà bà đây cao môn lệnh tộc
+ Trứng rồng lại nở ra rồng
+ Đồng nát thì về cầu Nôm
-> Khinh bỉ nhà Thị Kính thấp hèn.
+ Mày là con nhà cua ốc
+ Liu điu lại nở ra dòng liu điu
a. Nhân vật Sùng Bà
I. Tìm hiểu chung
II. Tìm hiểu đoạn trích
1. Vị trí đoạn trích
2. Nhân vật
3. Đọc và chú thích
4. Bố cục đoạn trích
5. Phân tích
a. Nhân vật Sùng Bà
I. Tìm hiểu chung
II. Tìm hiểu đoạn trích
1. Vị trí đoạn trích
2. Nhân vật
3. Đọc và chú thích
4. Bố cục đoạn trích
5. Phân tích
- Hành động:
+ Dúi đầu Thị Kính xuống đất
+ Bắt Thị Kính ngửa mặt lên, không cho phân bua
-> Hành động: tàn nhẫn, độc ác, thô bạo.
Ngôn ngữ: đay nghiến, mắng nhiếc, xỉ vả.
=> Là người tàn nhẫn, độc đoán, bất nhân, khinh bỉ người nghèo khó.
-> Lời lẽ phân biệt đối xử qua các làn điệu: Hát sắp, nói lệch, múa hát sắp.
Tiêu biểu
cho loại vai mụ ác
trong chèo
a. Nhân vật Sùng Bà
I. Tìm hiểu chung
II. Tìm hiểu đoạn trích
1. Vị trí đoạn trích
2. Nhân vật
4. Bố cục đoạn trích
5. Phân tích
3. Đọc và chú thích
b. Nhân vật Thị Kính
- Lời nói: 5 lần kêu oan
+ Lần 2: Oan cho con lắm mẹ ơi!
+ Lần 3: Oan thiếp lắm chàng ơi!
+ Lần 4: Mẹ xét tình cho con, oan cho con lắm mẹ ơi!
+ Lần 5: Cha ơi! Oan cho con lắm cha ơi!
-> bị sỉ vả
-> bị vu thêm tội
-> thờ ơ, bỏ mặc
-> bị đẩy ngã
->Tình cảnh: bị hắt hủi, hành hạ, đơn độc, đau khổ
- Xuất thân: Nghèo. Tính cách đức hạnh, đoan trang, thương yêu chồng.
- Cử chỉ:
+ Lần 1: Giời ơi! Mẹ ơi Oan cho con lắm mẹ ơi!
Vật vã khóc, ngửa mặt rũ rượi, chạy theo van xin.
=> Nhẫn nhục, trong oan ức vẫn chân thật, hiền lành, giữ phép tắc gia đình
* Sự việc Sùng bà gọi Mãng ông đến trả Thị Kính:
+ Ông Mãng ơi, ông sang mà ăn cữ cháu.
+ Sùng ông dúi Mãng ông rồi bỏ vào nhà. Thị Kính chạy vôị lại đỡ cha. Hai cha con ôm nhau than khóc.
-> Xung đột kịch tập trung cao nhất:
=> Từ xung đột trong gia đình chuyển sang xung đột gay gắt trong xã hội phong kiến (kẻ giàu - người nghèo).
- Thị Kính như bị đẩy vào cực điểm của nỗi đau:
+ Nỗi đau bị đuổi khỏi nhà chồng.
+ Nỗi đau oan ức,
+ Nỗi đau cảnh cha già bị khinh bỉ, hành hạ.
-> Bộc lộ cực điểm tính cách bất nhân, bất nghĩa của Sùng bà và nỗi bất hạnh lớn nhất của Thị Kính.
+ Thị Kính quay vào nhà nhìn từ cái kỉ, đến sách, đến thúng khâu, rồi cầm chiếc áo đang khâu dở, bóp chặt trong tay.
-> Tâm trạng: Nỗi tiếc nối đau đớn, xót xa cho hạnh phúc bị tan vỡ
- Lời hát sử rầu :
=> Kết cục: bế tắc không lối thoát.
* Sau khi bị oan:
“Thương ôi! Bấy lâu nay sắt cầm tịnh hảo
Bỗng ai làm chăn gối lẻ loi”
- Thị Kính giả trai đi tu:
Phải sống ở đời mới mong tỏ rõ con người đoan chính
-> Đi tu cầu Phật Tổ chứng minh sự trong sạch của mình.
=> Phản ánh số phận bế tắc của người phụ nữ trong xã hội cũ. Lên án thực trạng xã hội vô nhân đạo đối với những con người lương thiện.
Kính Tâm nơi cửa Phật
Tiêu biểu
cho loại vai nữ chính
trong chèo
I. Tìm hiểu chung
II. Tìm hiểu đoạn trích
1. Vị trí đoạn trích
2. Nhân vật
4. Bố cục đoạn trích
5. Phân tích
3. Đọc và chú thích
6. Tổng kết
* Nghệ thuật:
- Đoạn trích tiêu biểu cho sân khấu chèo truyền thống.
- Xây dựng xung đột kịch lôi cuốn, kịch tính.
Nhân vật mụ ác
có tính điển hình cao
về xuất thân, lời nói, hành động
Nhân vật nữ chính
có tính điển hình cao
về xuất thân, lời nói, hành động,
tâm trạng, số phận…
I. Tìm hiểu chung
II. Tìm hiểu đoạn trích
1. Vị trí đoạn trích
2. Nhân vật
4. Bố cục đoạn trích
5. Phân tích
3. Đọc và chú thích
6. Tổng kết
* Nghệ thuật:
** Nội dung:
- Thể hiện phẩm chất tốt đẹp cùng nỗi oan bi thảm, bế tắc của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.
- Sự đối lập giai cấp thông qua xung đột gia đình, hôn nhân trong xã hội phong kiến.
- Thể hiện cách nhìn nhận, thái độ của nhân dân ta.
+ Cảm thông, thương xót người phụ nữ và người lao động nghèo khổ.
+ Lên án, tố cáo giai cấp phong kiến.
I. Tìm hiểu chung
II. Tìm hiểu đoạn trích
III. Luy?n t?p
* Bài tập trắc nghiệm:
Hãy chọn phương án trả lời đúng:

Câu 1: Nhận định nào đúng về chèo?
A. Chèo là một loại kịch hát, múa dân gian.
B. Chèo nảy sinh và phổ biến rộng rãi ở Bắc Bộ.
C. Chèo kể chuyện, diễn tích bằng hình thức sân khấu.
D. Cả A, B, C.
D
I. Tìm hiểu chung
II. Tìm hiểu đoạn trích
III. Luy?n t?p
Ngoài các nhân vật trong đoạn trích, em còn biết những nhân vật nào trong vở kịch “Quan âm Thị Kính”?
Có thể kể thêm các nhân vật quen thuộc
như Mẹ Đốp, xã trưởng, Thị Mầu…
I. Tìm hiểu chung
II. Tìm hiểu đoạn trích
III. Luy?n t?p
Em có biết xã Hoàng Tân chúng ta có những đội chèo nào? Vở diễn gần nhất là gì? Em sẽ làm gì để giữ gìn nét văn hóa chèo của quê hương?
Hoàng Tân trước đây mỗi thôn đều có đội chèo
nhưng gần đây chỉ còn một đội mà nòng cốt là
các diễn viên thôn Đại Bộ. Vở chèo gần đây nhất
(năm 2005) là vở diễn “Tình nghĩa quê hương” đã được
bằng khen của Sở Văn hóa thông tin Hải Dương.

Học thuộc tóm tắt đoạn trích.

Xem lại toàn bộ vở chèo.

Soạn bài: Dấu chấm lửng và dấu chấm phẩy
Hướng dẫn tự học
Bài học kết thúc
Chúc các em học giỏi