Bài 28. Liệt kê

Giáo viên : Lờ Th? Li?u
Trường : THCS Ti?n D?c
Trong chương trình Ngữ văn 6 và học kỳ 1- Ngữ văn 7, em đã được học những biện pháp tu từ nào?
Kiểm tra bài cũ
Trả lời:
- ở lớp 6: Biện pháp nhân hóa, so sánh, ẩn dụ, hoán dụ.
- ở lớp 7: Điệp ngữ, chơi chữ.
Tiến Đức 26 /03/2010
I. Thế nào là phép liệt kê
Đọc đoặn văn sau:
Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đường phèn, để trong khay khảm, khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm, ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông trông mà thích mắt.[...] Ngoài kia, tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này xem chừng tĩnh mịch, nghiêm trang lắm[... ]. (Phạm Duy Tốn)

? Quan sát những bộ phận in đậm trong những câu trên cho biết cấu tạo và ý nghĩa của các bộ phận đó có gì giống nhau ?

- Cấu tạo:
+ Đều là những từ và cụm từ

+ Các từ và cụm từ ấy được sắp xếp nối tiếp nhau
Đều nói về những đồ vật được bày biện xung quanh quan phụ mẫu.
Miêu tả một cách đầy đủ, toàn diện thói hưởng lạc ăn chơi sa đọa, vô trách nhiệm của tên quan phụ mẫu.

(danh từ và cụm danh từ)
- Ý nghĩa :
- Tác dụng :
“ Dân cư kể hàng trăm nghìn con người, từ chiều đến giờ hết sức giữ gìn, kẻ thì thuổng, người thì cuốc, kẻ đội đất, kẻ vác tre, nào đắp, nào cừ, bì bõm dưới bùn lầy ngập quá khuỷu chân, người nào người nấy lướt thướt như chuột lột. Tình cảnh trông thật là thảm.”
(Sống chết mặc bay - Phạm Duy Tốn)
- Các từ và cụm từ nối tiếp nhau chỉ hoạt động của người dân phu hộ đê
(Động từ và cụm động từ)
=> Diễn tả sự vất vả cơ cực, khẩn trương của người dân đang hộ đê.
Đọc đoạn văn sau :
Ghi nhớ : Liệt kê là sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả được đầy đủ hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng, tình cảm.
- ...Từ ngữ địa phương đựơc dùng nhuần nhuyễn và phổ biến, nhất là trong các câu hò đối đáp, tri thức, ngôn ngữ được thể hiện thật tài ba, phong phú. Chèo cạn, bài thai, hò đưa linh, buồn bã, hò giã gạo, ru em, giã vôi, giã điệp, bài chòi, bài tiệm, nàng vung, náo nức nồng hậu tình người. Hò lơ, hò ô, xay lúa, hò nện gần gũi với dân ca Nghệ Tĩnh.
...Hò Huế thể hiện lòng khao khát, nỗi mong chờ hoài vọng thiết tha của tâm hồn Huế. Ngoài ra còn có các điệu lí như lí con sáo, lí hoài xuân, lí hoài nam.
=>Thể hiện sự phong phú của các điệu hò, điệu lí.
... Nhạc công dùng các ngón đàn trau chuốt như ngón nhấn, mổ, vỗ, vả, ngón bấm, day, chớp, búng, ngón phi, ngón dãi.
=> Gợi nên sự tài hoa của các nhạc công trong đêm ca Huế.

? Em h·y chØ ra c¸c phÐp liÖt kª trong bµi “Ca HuÕ trªn s«ng H­¬ng” của Hà Ánh Minh.

Hoạt động nhóm
Bài tập 1: Hãy chỉ ra các phép liệt kê ở đoạn văn 1 và 2 trong văn bản: "Tinh thần yêu nước của nhân dân ta"- Hồ Chí Minh

- ... Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước.
=> Sức mạnh của tinh thần yêu nước
-...Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung...
=> Lòng tự hào về truyền thống yêu nước
Đáp án
“... Dân cư kể hàng trăm nghìn con người, từ chiều đến giờ hết sức giữ gìn, kẻ thì thuổng, người thì cuốc, kẻ đội đất, kẻ vác tre, nào đắp, nào cừ, bì bõm dưới bùn lầy ngập quá khuỷu chân, người nào người nấy lướt thướt như chuột lột. Tình cảnh trông thật là thảm.”
(Sống chết mặc bay - Phạm Duy Tốn)
Đo?n van :
* Lưu ý : - Trong phép liệt kê người ta thường dùng thêm một số trợ từ (nào, thì) để nhấn mạnh.
Ví dụ: Mẹ tôi đi chợ mua nào rau, nào đậu, nào cá, nào thịt.....
- Giữa các bộ phận liệt kê thường dùng dấu phẩy hoặc dấu chấm phẩy, cũng có khi là kết thúc bằng dấu chấm lửng (...).
- Phép liệt kê có thể đứng sau từ “ như” và dấu hai chấm(:)
Ví dụ: ...Ngoài ra còn có các điệu lí như : lí con sáo, lí hoài xuân, lí hoài nam.
Ví dụ: a) Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập.
(Hồ Chí Minh)
b) Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.
(Hồ Chí Minh)

Nhận xét:
Câu a: Giữa các bộ phận liệt kê không có quan hệ từ “và” mà nó sắp xếp theo một trình tự sự việc.
- Câu b: Giữa các bộ phận liệt kê có quan hệ từ “và”,c¸c bé phËn liÖt kª t¹o thµnh tõng cÆp sãng ®«i bæ sung cho nhau.
=> Như vậy xét về cấu tạo có hai kiểu liệt kê: Liệt kê không theo từng cặp và liệt kê theo từng cặp.
II. Các kiểu liệt kê
Ví dụ:
a) Tre, nứa, trúc, mai, vầu mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm non măng mọc thẳng.
(Thép Mới)
b) Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự hình thành và trưởng thành của xã hội Việt Nam và của dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ và gia đình, họ hàng, làng xóm, và của tập thể lớn là dân tộc, quốc gia.
( Phạm Văn Đồng)

- Câu a: Có thể thay đổi được các bộ phận liệt kê mà ý nghĩa các phép liệt kê ấy không hề thay đổi.
Câu b: không thể thay đổi trật tự các bộ phận liệt kê vì các bộ phận liệt kê có sự tăng tiến về mặt ý nghĩa.
=> Như vậy xét về mặt ý nghĩa có hai kiểu liệt kê: liệt kê tăng tiến và liệt kê không tăng tiến.
Nhận xét:
Ví dụ:
Cưới nàng anh toan dẫn voi
Anh sợ quốc cấm nên voi không bàn
Dẫn trâu sợ họ máu hàn
Dẫn bò sợ họ nhà nàng co gân
Miễn là có thú bốn chân
Dẫn con chuột béo mời dân mời làng.
*Lưu ý: Phép liệt kê tăng tiến cần sắp xếp các thành tố sao cho đúng trình tự tăng dần hoặc lùi dần theo tiêu chí tự chọn.
Ghi nhớ:
Xét theo cấu tạo, có thể phân biệt kiểu liệt kê theo từng cặp với kiểu liệt kê không theo từng cặp.
Xét theo ý nghĩa, có thể phân biệt kiểu liệt kê tăng tiến với liệt kê không tăng tiến.
Bài tập nhanh:
? ChØ ra phÐp liÖt kª trong c©u v¨n sau?
Sách của Quang để khắp mọi nơi trong nhà: trên giường, trên bàn, trên giá sách, trên bàn ăn cơm, trên ghế dựa...
=> Liệt kê không theo từng cặp (nói lên tính chất bề bộn của sự vật hiện tượng)

Các kiểu liệt kê
Xét ý nghÜa
Xét cấu tạo
Liệt
kê
theo
cặp

Liệt
kê
không
theo
cặp
Liệt
kê
tăng
tiến

Liệt
kê
không
tăng
tiến
Tác dụng
SƠ ĐỒ
Phép liệt kê
III. Luyện tập
Tìm phép liệt kê trong đoạn trích sau đây?
a) Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren được thấy hiển hiện cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu li xe kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân trần giẫm lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xường lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm Bắc Đẩu bội tinh hình chữ thập. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo!
( Nguyễn Ái Quốc)

=> Liệt kê không theo từng cặp
Bài tập 2
Tìm phép liệt kê trong đoạn trích sau đây?
a) Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren được thấy hiển hiện cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu li xe kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân trần giẫm lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xường lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm Bắc Đẩu bội tinh hình chữ thập. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo!
( Nguyễn Ái Quốc)

Bài tập 2
b) Tỉnh lại em ơi, qua rồi cơn ác mộng
Em đã sống lại rồi, em đã sống!
Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung
Không giết được em, người con gái anh hùng!
(Tố Hữu)


Bài tập 2
Tìm phép liệt kê trong đoạn thơ sau:
=> Liệt kê tăng tiến

(nối tiếp hành động tra tấn của giặc thể hiện sự tàn bạo của quân thù, sự kiên cường của chị Lý)


Bài tập 3:
Kể các hoạt động trên sân trường
Kể tên các loại quả
Tả nội tâm cô gái Huế
Kể tên các nhạc cụ dân ca Huế
Hoạt động nhóm
ĐÁP ÁN
1. Các bạn học sinh chơi rất nhiều trò chơi nào cầu lông, nhảy dây, đá bóng...
2. Trên bàn, mẹ em bày rất nhiều loại quả nào chuối, nào nho, xoài, cam, đu đủ...
3. Cô gái Huế nội tâm thật phong phú và âm thầm, kín đáo, sâu thẳm.
4. Dàn nhạc của dân ca Huế gồm đàn tranh, đàn nguyệt, đàn bầu, sáo, và cặp sanh để gõ nhịp.
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
Học thuộc phần ghi nhớ SGK/ 105-106
Làm bài tập 3 ý b,c SGK/ 106
Viết một đoạn văn ngắn tả một số hoạt động trong sân trường trong giờ ra chơi có sử dụng phép liệt kê
Chuẩn bị bài: “ Tìm hiểu chung về văn bản hành chính”
Giáo viên thực hiện: Lê Thị Liễu