Bài 28. Liệt kê

ngày:
Tuần: 29
Tiết: 114
Tiếng Việt:
LIỆT KÊ
Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đường phèn, để trong khay khảm, khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm, ngoáy tai, vị thuốc, quản bút, tăm bông trông mà thích mắt. […] Ngoài kia, tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này xem chừng tĩnh mịch, nghiêm trang lăm […].
(Phạm Duy Tốn)
Phân tích ví dụ:
THẾ NÀO LÀ PHÉP LIỆT KÊ?
Em hãy đọc ví dụ trên và cho biết cấu tạo và ý nghĩa của các từ hay cụm từ (in đậm) có gì giống nhau?
Cấu tạo: các từ hay cụm từ (in đậm) sắp xếp đẳng lập với nhau: Bên cạnh ngài… trầu vàng, câu đậu, rễ tía, ống thuốc bạc…
Ý nghĩa: kê ra các đồ vật được bày biện chung quanh quan lớn quá nhiều (bát yến, tráp đồi mồi, trầu vàng, cau đậu, rễ tía… quản bút, tăm bông…)
Em có nhận xét gì về cách sắp xếp các từ, cụm từ giới thiệu các sự vật?
Các từ hay cụm từ cùng loại được sắp xếp nối tiếp hàng loạt.
Việc tác giả nêu ra hàng loạt sự việc tương tự bằng những kết cấu tương tự như trên có tác dụng gì?
Tác dụng: làm nổi bật sự xa hoa của viên quan, đối lập với tình cảnh của dân phu đang lam lũ ngoài mưa gió.
Câu hỏi thảo luận: Từ ví dụ trên các em hãy tìm thêm một số ví dụ tương tự khác.
Ví dụ: Chị tôi đi chợ mua nào rau, nào đậu, nào gà, nào vịt, … Chị làm nhiều món lắm: nào xào rau, nào ninh đậu, nào luộc gà, nào hầm vịt, …
Từ những ví dụ trên em hiểu thế nào là liệt kê?
Liệt kê là sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả được đầy đủ hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng tình cảm.
Ghi nhớ:
Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập.
Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.
(Hồ chí Minh)
Xét về cấu tạo:
CÁC KIỂU LIẾT KÊ
Ví dụ 1:
Đọc hai câu a, b trong ví dụ 1. Xét về cấu tạo, các phép liệt kê có gì khác nhau?
Cấu a: Sắp xếp liệt kê không theo từng cặp .
Câu b: Sắp xếp liệt kê theo từng cặp (với quan hệ từ và).
Tre, nứa, trúc, mai, vầu mấu chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm non măng mọc thẳng.
(Thép Mới)
Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự hình thành và trưởng thành của xã hội Việt Nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, làng xóm và tập thể lớn là dân tộc, quốc gia.
(Phạm Văn Đồng)
Xét về ý nghĩa:
Ví dụ 2:
Các từ liệt kê trong hai câu của ví dụ 2 có thể thay đổi thứ tự được không? Vì sao?
Cấu a: Các từ liệt kê có thể thay đổi vị trí, thứ tự được => Đây là liệt kê không tăng tiến.
Câu b: Các từ liệt kê không thể thay đổi vị trí thứ tự được => Đây là liệt kê tăng tiến.
Bài tập nhanh: Xác định các kiểu liệt kê trong đoạn văn:
Những trang nhật ký này, Chu Cẩm Phong ghi không phải để cho người khác đọc, càng không phải để in ra. Nhưng giá trị lại trước hết chính ở chổ ấy, ở tính chân thực đáng tin cậy. Tất cả những gì ta đọc được ở đây đều là sự thật, cái sự thật thô tháp, tươi ròng và sống động. Những con người thật, những địa chỉ thật, những sự việc thật, những tâm trạng thật.
(Bùi Minh Quốc)
Gợi ý:
Liệt kê tăng tiến: … đều là sự thật, cái sự thật thô tháp, tươi ròng và sống động.
Liệt kê không theo cặp: Những con người thật, những địa chỉ thật, những sự việc thật, những tâm trạng thật.
Xét theo cấu tạo thì liệt kê được phân biệt như thế nào? Xét theo ý nghĩa thì có thể phân biệt liệt kê ra sao?
Xét theo cấu tạo, có thể phân biệt kiểu liệt kê theo từng cặp với kiểu liệt kê không theo từng cặp.
Xét theo ý nghĩa, có thể phân biệt kiểu liệt kê tặng tiến với kiểu liệt kê không tăng tiến.
Ghi nhớ:
Từ việc giải hai bài tập trên, hãy trình bày kết quả phân loại phép liệt kê bằng sơ đồ hoặc bảng phân loại?
Cấu tạo
Liệt kê
Ý nghĩa
Không theo từng cặp
Theo
từng cặp
Tăng tiến
Không
tăng tiến
Bài tập 1:
LUYỆN TẬP
Trong bài Tinh thần yêu nước của nhân dân ta, để chứng minh cho luận điểm: “yêu nước là một truyền thống quý báu của ta”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sử dụng phép liệt kê nêu ra nhiều dẫn chứng sinh động, giàu sức thuyết phục. Hãy chỉ ra những phép liệt kê ấy.
Hướng dẫn:
Trong bài Tinh thần yêu nước của nhân dân ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ba lần dùng phép liệt kê:
Từ xưa đến nay, mỗi khi tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành làn sóng vô cung mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước.
Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…
Từ các cụ già tóc bạc đến các cháu nhi đồng, trẻ thơ, từ những kiều bào ở nước ngoài đến những đồng bào ở vùng tạm bị chiếm… chính .phủ
Bài tập 2:
Tìm phép liệt kê trong các đoạn trích sau đây (sgk)?
Hướng dẫn
Phép liệt kê: … dưới lòng đường… hình chữ thập.
… Điện dật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung.
Bài tập 3 (sgk): Học sinh về nhà làm