Bài 28. Liệt kê

đến thăm lớp dự giờ lớp 7b
kính chào các thầy cô giáo
Ki?m tra b�icu
? Thế nào là dùng cụm chủ vị để mở rộng câu ? Nêu các trường hợp dùng cụm chủ vị để mở rộng câu
- Khi nói hoặc viết, có thể dùng những cụm từ có hình thức giống câu đơn bình thường, gọi là cụm chủ - vị, làm thành phần của câu hoặc của cụm từ để mở rộng câu.

- Các thành phần câu như chủ ngữ, vị ngữ và các phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ đều có thể được cấu tạo bằng cụm C - V
Đáp án
Ví dụ (SGK/104)
Bên cạnh ngài , mé tay trái, bát yến hấp đường phèn, để trong khay khảm, khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm, ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông trông mà thích mắt.[.] Ngoài kia tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này nghe chừng tĩnh mịch lắm[.]

*Về ý nghĩa: Cùng miêu tả những sự vật xa sỉ đắt tiền được bày biện xung quanh quan lớn.
? Cấu tạo và ý nghĩa của các bộ phận trong câu (in đậm) có gì giống nhau?
*Về cấu tạo: Các cụm từ và các từ sắp xếp nối tiếp nhau có mô hình cấu tạo cú pháp tương tự nhau: (Các cụm DT và các DT).
1 - bát yến hấp đường phèn; tráp đồi mồi chữ nhật.
- nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà.
2 - trầu vàng, cau đậu, rễ tía.
- ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông.
Ví dụ (SGK/104)
Bên cạnh ngài , mé tay trái, bát yến hấp đường phèn, để trong khay khảm, khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm, ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông trông mà thích mắt.[.] Ngoài kia tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này nghe chừng tĩnh mịch lắm[.]
*Về cấu tạo: Các cụm từ và các từ sắp xếp nối tiếp nhau có mô hình cấu tạo cú pháp tương tự nhau: (Các cụm DT và các DT).

*Về ý nghĩa: Cùng miêu tả những sự vật xa sỉ đắt tiền được bày biện xung quanh quan lớn.
? Việc tác giả nêu ra hàng loạt sự việc tương tự bằng những kết cấu tương tự như vậy có tác dụng gì?
*Tác dụng: Nhằm làm nổi bật sự xa hoa của viên quan, đối lập với tình cảnh lam lũ của dân phu ngoài mưa gió.
Bài tập ứng dụng:
*Chỉ ra phép liệt kê trong câu văn sau và cho biết phép liệt kê đó nhằm miêu tả điều gì?
" Nhạc công dùng các ngón đàn trau chuốt như ngón nhấn, mổ, vỗ, vả, ngón bấm, day, chớp, búng, ngón phi, ngón rãi."
*Đáp án
- Phép liệt kê: Ngón nhấn, mổ, vỗ, vả, ngón bấm, day, chớp, búng, ngón phi, ngón rãi.
- Tác dụng: Miêu tả tài nghệ chơi đàn của nhạc công với những ngón đàn hết sức phong phú.
Tiết 114: Liệt kê
“... Dân cư kể hàng trăm nghìn con người, từ chiều đến giờ hết sức giữ gìn, kẻ thì thuổng, người thì cuốc, kẻ đội đất, kẻ vác tre, nào đắp, nào cừ, bì bõm dưới bùn lầy ngập quá khuỷu chân, người nào người nấy lướt thướt như chuột lột. Tình cảnh trông thật là thảm.”
(Sống chết mặc bay - Phạm Duy Tốn)
Đo?n van :
-> Diễn tả sự cơ cực, vất vả, khẩn trương, của người dân đang hộ đê .
Lưu ý:
- Khi nói viết, gặp những sự vật, sự việc, hoạt động, tính chất,. cùng loại người ta thường dùng phép liệt kê.
- Có khi là sự liệt kê bình thường.
Ví dụ: Hà, Huệ, Lan cùng thi đua học tập tốt, lao động tốt
- Khi người nói, người viết có ý thức sử dụng liệt kê để gây một ấn tượng sâu sắc kích thích trí tưởng tượng cho người đọc, người nghe thì liệt kê trở thành phép tu từ.
Ví dụ : Bởi thế, nó gầy hơn, nó còm hơn, nó đét lại.
(Nam Cao)
- Để đạt hiệu quả tu từ cao, người ta có thể thêm một số trợ từ nhấn mạnh trong phép liệt kê:
Ví dụ: -Mẹ tôi đi chợ mua đủ thứ: nào rau, nào đậu, nào thịt, nào cá, nào tương, nào cà.
- Hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm.
_
a) Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập.
(Hồ Chí Minh)
b) Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.
(Hồ Chí Minh)
Nhận xét:
Câu a: Giữa các bộ phận liệt kê không có quan hệ từ “và” mà nó sắp xếp theo một trình tự sự việc.
- Câu b: Giữa các bộ phận liệt kê có quan hệ từ “và”,c¸c bé phËn liÖt kª t¹o thµnh tõng cÆp sãng ®«i bæ sung cho nhau.
=> Như vậy xét về cấu tạo có hai kiểu liệt kê: Liệt kê không theo từng cặp và liệt kê theo từng cặp.
Ví dụ:(SGK/ 105) Xét về cấu tạo, các phép liệt kê dưới đây có gì khác nhau?
Ví dụ 2 (SGK/105)
a) Tre, n?a, trỳc, mai, v?u m?y ch?c lo?i khỏc nhau, nhung cựng m?t m?m non mang m?c th?ng.
(Thộp M?i)
b) Ti?ng Vi?t c?a chỳng ta ph?n ỏnh s? hỡnh th�nh v� tru?ng th�nh c?a xó h?i Vi?t Nam v� c?a dõn t?c Vi?t Nam, c?a t?p th? nh? v� gia dỡnh, h? h�ng, l�ng xúm, v� c?a t?p th? l?n l� dõn t?c, qu?c gia.
( Ph?m Van D?ng)

- Câu a: Có thể thay đổi được các bộ phận liệt kê mà ý nghĩa các phép liệt kê ấy không hề thay đổi.
Câu b: không thể thay đổi trật tự các bộ phận liệt kê vì các bộ phận liệt kê có sự tăng tiến về mặt ý nghĩa.
=> Như vậy xét về mặt ý nghĩa có hai kiểu liệt kê: liệt kê tăng tiến và liệt kê không tăng tiến.
Nhận xét:

Lưu ý:
Trong kiểu liệtkê từng cặp, người ta thường dùng quan hệ từ đẳng lập như và, với, hay.Những sự vật hiện tượng, hành động, trạng thái, tính chất.trong từng cặp liệt kê thường tương phản hay có nét nghĩa bổ xung cho nhau.
Khi sử dụng phép liệt kê tăng tiến, cần sắp xếp các thành tố sao cho đúng trình tự tăng dần theo tiêu chí được lựa chọn.
Khi liệt kê về người cần chú trọng đến tôn ti, tuổi tác, thân sơ, nội ngoại..
Bài tập nhanh:
? ChØ ra phÐp liÖt kª trong c©u v¨n sau?
Sách của Quang để khắp mọi nơi trong nhà: trên giường, trên bàn, trên giá sách, trên bàn ăn cơm, trên ghế dựa...
=> Liệt kê không theo từng cặp (nói lên tính chất bề bộn của sự vật hiện tượng)

Ghi nhớ (SGK/105)
Liệt kê là sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả được đầy đủ hơn,sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng tình cảm.
2. Xét theo cấu tạo có thể phân biệt kiểu liệt kê theo từng cặp với kiểu liệt kê không theo từng cặp.
-Xét theo ý nghĩa, có thể phân biệt kiểu liệt kê tăng tiến với kiểu liệt kê không tăng tiến
Qua phân tích trên em hãy cho biết:
Thế nào là phép liệt kê ?Tác dụng của phép liệt kê?
- Các kiểu liệt kê ?
Hoạt động nhóm
Bài tập 1 ( SGK/ 106)
Trong bài "Tinh thần yêu nước của nhân dân ta",để chứng minh cho luận điểm: "Yêu nước là một truyền thống quý báu của ta",Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sử dụng phép liệt kê nêu ra nhiều dẫn chứng sinh động, giầu sức thuyết phục. Hãy chỉ ra những phép liệt kê ấy?
-Từ xưa đến nay mỗi khi tổ quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước.


-Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung,..


- Đồng b�o ta ng�y nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trước. Từ các cụ già tóc bạc đến các cháu nhi đồng tuổi thơ, từ những kiều bào ở nước ngoài đến những đồng bào ở vùng bị tạm chiếm, từ nhân dân miền ngược đến miền xuôi, ai cũng có một lòng nồng nàn yêu nước, ghét giặc. Từ những chiến sỹ ngoài mặt trận chịu đói mấy ngày để bám sát lấy giặc đặng tiêu diệt giặc, đến những công chức ở hậu phương nhịn ăn để ủng hộ bộ đội, từ những phụ nữ khuyên chồng con đi tong quân mà mình thì xung phong giúp việc vận tải, cho đến các bà mẹ chiến sỹ săn sóc, yêu thương bộ đội như con đẻ của mình. Từ những nam nữ công nhân và nông dân thi đua tăng gia sản xuất, không quản khó nhọc để giúp phần vào kháng chiến, cho đến những đồng bào điền chủ quyên đất ruộng cho Chính phủ..
-> Tác dụng: Mi�u t� sức mạnh của tinh thần yêu nước.
-> Lòng tự hào về những trang lịch sử vẻ vang qua những vị anh hùng dân tộc.
-> Nh�n m�nh sự đồng tâm nhất trí của mọi tầng lớp nhân dân Việt Nam �Ịu đứng lên đánh Pháp
III. Luyện tập
Tìm phép liệt kê trong đoạn trích sau đây?
a) Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren được thấy hiển hiện cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu li xe kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân trần giẫm lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xường lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm Bắc Đẩu bội tinh hình chữ thập. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo!

-> Liệt kê không theo từng cặp
=> Miªu t¶ quang c¶nh nhèn nh¸o, lén xén ë §«ng D­¬ng.

Bài tập 2
Bài tập 2
Tiết 114: Liệt kê
b) Tỉnh lại em ơi, qua rồi cơn ác mộng
Em đã sống lại rồi, em đã sống!
Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung
Không giết được em, người con gái anh hùng!
(Tố Hữu)
Bài tập 2
Tìm phép liệt kê trong đoạn thơ sau:
=> Liệt kê tăng tiến

=>Miªu t¶ sù tra tÊn d· man cña kÎ thï ®èi víi chÞ Lý.
Bài tập 3
? Hãy đặt câu có sử dụng phép liệt kê để:
Nhóm 1
Tả một số hoạt động trên sân trường em trong giờ ra chơi.
Nhóm 2
Trình bày nội dung truyện ngắn Những trò lố hay là Va- ren và Phan Bội Châu mà em vừa học.

a/ Giữa sân trường các bạn nam đang chơi kéo co, c¸c
b¹n n÷ th× nh¶y d©y, tiếng la hét, tiếng vỗ tay, tiếng xuýt xoa trộn lẫn vào nhau t¹o nªn một âm thanh n¸o nhiÖt kh¾p sân trường.
b/ Trong truyện Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu,với giọng văn sắc sảo, hóm hỉnh, Nguyễn ái Quốc đã khắc hoạ hai nhân vật có tính cách đại diện cho hai lực lượng xã hội đối lập nhau ở nước ta thời Pháp thuộc: Va-ren gian trá, lố bịch đại diện cho thực dân Pháp phản động ở Đông Dương, còn Phan Bội Châu kiên cường, bất khuất, là bậc anh hùng, vị thiên sứ, đấng xả thân vì độc lập tiêu biểu cho khí phách dân tộc Việt Nam.
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
Học thuộc phần ghi nhớ SGK/ 105-106
Làm bài tập 3 ý b,c SGK/ 106
Viết một đoạn văn ngắn tả một số hoạt động trong sân trường trong giờ ra chơi có sử dụng phép liệt kê
Chuẩn bị bài: “ Tìm hiểu chung về văn bản hành chính”