Bài 28. Liệt kê

TẬP THỂ LỚP 7A

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ
Trong chương trình Ngữ văn 6 và học kỳ 1- Ngữ văn 7, em đã được học những biện pháp tu từ nào?
Kiểm tra bài cũ
Trả lời:
- ở lớp 6: Biện pháp nhân hóa, so sánh, ẩn dụ, hoán dụ.
- ở lớp 7: Điệp ngữ, chơi chữ.
tiết 114: liệt kê
Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đường phèn, để trong

khay khảm, khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở,

trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào

ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi

chạm, ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông trông mà thích mắt.

[...] Ngoài kia, tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này

xem chừng tĩnh mịch, nghiêm trang lắm [...].
(Sống chết mặc bay – Phạm Duy Tốn)
Em hãy đọc ví dụ và cho biết cấu tạo và ý nghĩa của các từ hay cụm từ (gạch chân) có gì giống nhau?
Cấu tạo: đều có kết cấu tương tự nhau.
Ý nghĩa: kê ra các đồ vật được bày biện chung quanh quan lớn.
TỪ
CỤM TỪ
trầu vàng, cau đậu, rễ tía, ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông. (danh từ)
nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm. (cụm danh từ)
Em có nhận xét gì về cách sắp xếp các từ, cụm từ giới thiệu các sự vật?
Các từ hay cụm từ cùng loại được sắp xếp nối tiếp hàng loạt.
Việc tác giả nêu ra hàng loạt sự việc tương tự bằng những kết cấu tương tự như trên có tác dụng gì?
Tác dụng: làm nổi bật sự xa hoa của viên quan, đối lập với tình cảnh của dân phu đang lam lũ ngoài mưa gió.
Tiết 114: Liệt kê
“ Dân cư kể hàng trăm nghìn con người, từ chiều đến giờ hết sức giữ gìn, kẻ thì thuổng, người thì cuốc, kẻ đội đất, kẻ vác tre, nào đắp, nào cừ, bì bõm dưới bùn lầy ngập quá khuỷu chân, người nào người nấy lướt thướt như chuột lột. Tình cảnh trông thật là thảm.”
(Sống chết mặc bay - Phạm Duy Tốn)
- Các từ và cụm từ nối tiếp nhau chỉ hoạt động của người dân phu hộ đê
(Động từ và cụm động từ)
=> Diễn tả sự vất vả cơ cực, khẩn trương của người dân đang hộ đê.
Đọc đoạn văn sau :
Tiết 114: Liệt kê
“... Dân cư kể hàng trăm nghìn con người, từ chiều đến giờ hết sức giữ gìn, kẻ thì thuổng, người thì cuốc, kẻ đội đất, kẻ vác tre, nào đắp, nào cừ, bì bõm dưới bùn lầy ngập quá khuỷu chân, người nào người nấy lướt thướt như chuột lột. Tình cảnh trông thật là thảm.”
(Sống chết mặc bay - Phạm Duy Tốn)
Đo?n van :
Tiết 114: Liệt kê
* Lưu ý : - Trong phép liệt kê người ta thường dùng thêm một số trợ từ (nào, thì) để nhấn mạnh.
Ví dụ: Mẹ tôi đi chợ mua nào rau, nào đậu, nào cá, nào thịt.....
- Giữa các bộ phận liệt kê thường dùng dấu phẩy hoặc dấu chấm phẩy, cũng có khi là kết thúc bằng dấu chấm lửng (...).
- Phép liệt kê có thể đứng sau từ “ như” và dấu hai chấm(:)
Ví dụ: ...Ngoài ra còn có các điệu lí như : lí con sáo, lí hoài xuân, lí hoài nam…
Tiết 114: Liệt kê
Ví dụ: a) Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập.
(Hồ Chí Minh)
b) Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.
(Hồ Chí Minh)
Nhận xét:
Câu a: Giữa các bộ phận liệt kê không có quan hệ từ “và” mà nó sắp xếp theo một trình tự sự việc.
- Câu b: Giữa các bộ phận liệt kê có quan hệ từ “và”,c¸c bé phËn liÖt kª t¹o thµnh tõng cÆp sãng ®«i bæ sung cho nhau.
=> Như vậy xét về cấu tạo có hai kiểu liệt kê: Liệt kê không theo từng cặp và liệt kê theo từng cặp.
II. Các kiểu liệt kê
Bài tập 3:
1.Kể các hoạt động trên sân trường
2.Kể tên các loại quả
Hoạt động nhóm: 5 phút
3.Trình bày nội dung truyện ngắn: “Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu”
4.Nêu cảm xúc của em về hình tượng nhà cách mạng Phan Bội Châu
ĐÁP ÁN
1. Các bạn học sinh chơi rất nhiều trò chơi như: cầu lông, nhảy dây, đá bóng...
2. Trên bàn, mẹ em bày rất nhiều loại quả nào chuối, nào nho, xoài, cam, đu đủ...
3. Truyện ngắn “Những trò lố hay Va-ren và Phan Bội Châu đã nói lên bản chất giả dối, bịp bợm, hài hước, lố lăng, kệch cỡm của tên toàn quyền Đông Dương Va-ren.
4. Phan Bội Châu là bậc trí sĩ yêu nước, kiên trung, bất khuất, sống có lí tưởng, hoài bão, cả cuộc đời hi sinh vì sự nghiệp cứu nước, cứu dân.
a. Tre, nứa, trúc, mai, vầu mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm non măng mọc thẳng. (Thép Mới)
Mai, vầu, trúc, nứa, tre mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm non măng mọc thẳng.
Liệt kê không tăng tiến
Có thể
đảo được
Cùng từ loại (danh từ)
- Cùng chức năng ngữ pháp (chủ ngữ)
- Ý nghĩa không thay đổi
b. Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự hình thành và trưởng thành của xã hội Việt Nam và của dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, làng xóm và của tập thể lớn là dân tộc, quốc gia. (Phạm Văn Đồng)
Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự trưởng thành và hình thành của xã hội Việt Nam và của dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là làng xóm, họ hàng, gia đình và của tập thể lớn là dân tộc, quốc gia. (Phạm Văn Đồng)
Liệt kê
tăng tiến
Không thể
đảo được
Vì các yếu tố liệt kê được sắp xếp theo mức độ tăng tiến về nghĩa
Tiết 114: Liệt kê
Ví dụ:
Cưới nàng anh toan dẫn voi
Anh sợ quốc cấm nên voi không bàn
Dẫn trâu sợ họ máu hàn
Dẫn bò sợ họ nhà nàng co gân
Miễn là có thú bốn chân
Dẫn con chuột béo mời dân mời làng.
=> Phép liệt kê sắp xếp các thành tố theo trình tự giảm dần.
Xét theo cấu tạo:
1. Liệt kê không theo từng cặp: Các bộ phận liệt kê
không sắp xếp theo cặp mà cứ lần lượt nối tiếp nhau xuất
hiện để diễn tả sự vật, sự việc.
2. Liệt kê theo từng cặp: Các bộ phận liệt kê được sắp xếp theo từng cặp, giữa chúng thường có quan hệ từ: Và, với, hay, hoặc...; Ý hoặc tương phản hoặc bổ sung cho nhau về nghĩa.
Xét theo ý nghĩa:
1. Liệt kê không tăng tiến: Các bộ phận liệt kê được sắp
xếp không theo trình tự tăng dần ý nghĩa, trình tự này dễ dàng thay đổi.
2. Liệt kê tăng tiến: Các bộ phận liệt kê được sắp xếp theo trình tự tăng dần ý nghĩa nào đó, trình tự này không dễ dàng thay đổi.
Các kiểu liệt kê
* Lưu ý:

- Khi sử dụng phép liệt kê tăng tiến cần sắp xếp các thành tố sao cho đúng trình tự tăng dần theo tiêu chí được chọn lựa

- Khi liệt kê về người, cần chú trọng đến tôn ti, tuổi tác, thân sơ, nội ngoại…
Tiết 113: Liệt kê
Hoạt động nhóm theo bàn
(thảo luận 2’)
Bài tập 1: Hãy chỉ ra các phép liệt kê ở đoạn văn 1, 2, 3 trong văn bản: "Tinh thần yêu nước của nhân dân ta" (tr24)
- Hồ Chí Minh
III. Luyện tập
Tiết 113: Liệt kê

- ... Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước.
=> Liệt kê tăng tiến khẳng định, đề cao sức mạnh của tinh thần yêu nước
Đáp án
Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại
- Đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trước.
=> Kiểu liệt kê tăng tiến sắp xếp theo trình tự thời gian: Lòng tự hào về những trang sử vẻ vang qua những tấm gương anh hùng dân tộc.
=> Liệt kê theo cặp theo quan hệ bổ sung về nghĩa: Sự đồng tâm nhất trí của mọi tầng lớp nhân dân Việt Nam đứng lên đánh Pháp.
Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng
Đạo, Lê Lợi, Quang Trung.
Từ các cụ già tóc bạc đến các cháu nhi đồng trẻ
thơ …yêu nước.
Tìm phép liệt kê trong đoạn trích sau đây?
a) Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren được thấy hiển hiện cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu li xe kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân trần giẫm lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xường lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm Bắc Đẩu bội tinh hình chữ thập. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo!
( Nguyễn Ái Quốc)
=> Liệt kê không theo từng cặp
Bài tập 2
Tìm phép liệt kê trong đoạn trích sau đây?
a) Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren được thấy hiển hiện cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu li xe kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân trần giẫm lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xường lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm Bắc Đẩu bội tinh hình chữ thập. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo!
( Nguyễn Ái Quốc)
Bài tập 2
Tiết 114: Liệt kê
b) Tỉnh lại em ơi, qua rồi cơn ác mộng
Em đã sống lại rồi, em đã sống!
Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung
Không giết được em, người con gái anh hùng!
(Tố Hữu)

Bài tập 2
Tìm phép liệt kê trong đoạn thơ sau:
=> Liệt kê tăng tiến: (nối tiếp hành động tra tấn của giặc thể hiện sự tàn bạo của quân thù, sự kiên cường của chị Lý)
Sơ đồ bài học
Hướng dẫn tự học :

1/ Bài học :
Học bài và hoàn thành các bài tập.
Tìm trong các văn bản đã học một đoạn văn và một đoạn thơ có sử dụng phép liệt kê và phân tích giá trị của phép tu từ trong việc tạo nên giá trị nghệ thuật của đoạn văn, đoạn thơ.
2/ Bài mới : Tìm hiểu chung văn bản hành chính
Đọc kĩ 3 văn bản trang 107, 108 và 109.
Mỗi văn bản viết ra nhằm mục đích gì ?
Ba văn bản ấy có gì giống nhau và khác nhau ?
Xin chân thành cảm ơn quý
thầy, cô và các em.