Bài 26. Cách làm bài văn lập luận giải thích

Nhiệt liệt chào mừng các thầy cô giáo
về dự giờ Ngữ văn lớp 7
Giáo viên: NGUYỄN TRƯỜNG TAM

1/ Thế nào là phép lập luận giải thích?
Trả lời: Giải thích trong văn nghị luận là làm cho người đọc hiểu rõ các tư tưởng, đạo lí, phẩm chất, quan hệ… cần được giải thích nhằm nâng cao nhận thức, trí tuệ, bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm cho con người.

2/ Người ta thường giải thích bằng những cách nào?
Trả lời: Giải thích bằng cách nêu định nghĩa, kể ra các biểu hiện, so sánh, đối chiếu với các hiện tượng khác, chỉ ra các mặt lợi, hại, nguyên nhân, hậu quả, cách đề phòng hoặc noi theo… của hiện tượng hoặc vấn đề được giải thích.
Kiểm tra bài cũ



Tiết 107: Tập làm văn
Cách làm bài văn lập luận giải thích
A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.
Dựa vào các từ ngữ quan trọng trong đề bài để xác định
Tìm ý bằng cách đặt câu hỏi.
- Giải thích nghĩa đen.
- Giải thích nghĩa bóng.
Giải thích nghĩa sâu xa.



Tiết 107: Tập làm văn
Cách làm bài văn lập luận giải thích
A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích
ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.
-Giới thiệu câu tục ngữ : “Đi một ngày đàng, học một sàng khôn”.
- Nêu luận điểm cần giải thích: Câu tục ngữ đúc kết kinh nghiệm và thể hiện khát vọng đi nhiều nơi để mở rộng hiểu biết.
- Giải thích bằng cách đặt câu hỏi và liên hệ mở rộng vấn đề.
Đi một ngày đàng là gì?
- Học một sàng khôn là như thế nào?
- Câu tục ngữ có đúc kết được kinh nghiệm về nhận thức không?
- Kinh nghiệm đó là gì?
A/ Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích ngữ liệu:



Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng, học một sàng khôn”. Hãy giải thích nội dung câu tục ngữ đó?

- Thân bài: giải thích bằng cách đặt câu hỏi:
Đi một ngày đàng là gì?, Học một sàng khôn là như thế nào?
* câu hỏi để giải thích nghĩa đen của từng từ, từng vế câu (từng khía cạnh của vấn đề.)
Câu tục ngữ có đúc kết được kinh nghiệm về nhận thức không?, Kinh nghiệm đó là gì?
* Câu hỏi để giải thích nghĩa bóng: (dựa trên cơ sở nghĩa đen của từ).
* Giải thích nghĩa sâu xa: bằng cách đưa dẫn chứng để liên hệ mở rộng vấn đề
Tiết 107: Tập làm văn
Cách làm bài văn lập luận giải thích



Tiết 107: Tập làm văn
Cách làm bài văn lập luận giải thích
A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích
ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.
Phần mở bài

* Cả ba phần mở bài đều đáp ứng được yêu cầu giải thích .
- Giới thiệu câu tục ngữ.
- Nêu luận điểm cần giải thích và trích dẫn câu tục ngữ.
Đi thẳng vào vấn đề giải
thích
Đối lập hoàn cảnh với
ý thức
Nhìn từ chung đến riêng



Tiết 107: Tập làm văn
Cách làm bài văn lập luận giải thích
A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích
ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.
Ở mỗi đoạn văn phần thân bài, người viết đã giải thích vấn đề gì? Sử dụng cách giải thích nào?

Hoạt động nhóm
Nhóm 1: Đoạn văn 1

Nhóm 2: Đoạn văn 2

Nhóm 3: Đoạn văn 3

Đoạn 1: Thật vậy câu tục ngữ : “Đi một ngày đàng học một sàng khôn” trước hết là đúc kết một kinh nghiệm. Xét về nghĩa đen, đi một ngày đàng có nghĩa là đi rất xa. Đối với người nông dân xưa vốn ít đi xa, lại chưa có phương tiện đo độ dài, họ thường lấy thời gian để đo con đường đã đi. Với tốc độ đi bộ trung bình một ngày đàng có thể đi được bốn năm chục cây số, như thế là có thể đi đến một làng khác xã khác, huyện khác. Đi xa như vậy, họ mới học được những điều mới lạ mà ở làng mình, xã mình, huyện mình không có được, nghĩa là học được một sàng khôn. Ấn tượng về những chuyến đi xa thường rất sâu đậm. Và đó có thể là cơ sở thực tế của câu tục ngữ.

Đoạn 2 : “ Nhưng tục ngữ bao giờ cũng đúc kết kinh nghiệm, mà đúc kết thì phải có ý nghĩa khái quát. Nội dung khái quát đó là một điều có tính quy luật: Hễ đi xa là nhìn thấy cái mới lạ, mở rộng tầm hiểu biết. Điều quan trọng là hãy đi xa đã, đến lúc đó, dù không có ý định học gì thì vẫn cứ học được và khôn ra. Đó cũng chính là nội dung của câu ca dao: đi cho biết đó biết đây, ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn! ở nhà với mẹ thì sướng thật đấy nhưng chỉ ở nhà sẽ hạn chế sự hiểu biết. Những câu tục ngữ như thế rất sâu sắc. Chỉ cần nhớ lại các cuộc tham quan, du lịch mà ta đã tham gia, dù chỉ là đi chơi, ta cũng biết thêm nhiều điều!

Đoạn 3: “ Câu tục ngữ này không chỉ đúc kết kinh nghiệm, mà còn thể hiện một lời khuyên, một lời khích lệ, một ước vọng thầm kín. Đó là ước vọng đi xa để mở rộng tầm hiểu biết, để thoát khỏi sự hạn hẹp của tầm nhìn.”
Đoạn 1: Thật vậy câu tục ngữ : “Đi một ngày đàng học một sàng khôn” trước hết là đúc kết một kinh nghiệm. Xét về nghĩa đen, đi một ngày đàng có nghĩa là đi rất xa. Đối với người nông dân xưa vốn ít đi xa, lại chưa có phương tiện đo độ dài, họ thường lấy thời gian để đo con đường đã đi. Với tốc độ đi bộ trung bình một ngày đàng có thể đi được bốn năm chục cây số, như thế là có thể đi đến một làng khác xã khác, huyện khác. Đi xa như vậy, họ mới học được những điều mới lạ mà ở làng mình, xã mình, huyện mình không có được, nghĩa là học được một sàng khôn. Ấn tượng về những chuyến đi xa thường rất sâu đậm. Và đó có thể là cơ sở thực tế của câu tục ngữ.
* Giải thích nghĩa đen bằng cách : nêu định nghĩa, nêu các biểu hiện cụ thể.
Đoạn 2 : Nhưng tục ngữ bao giờ cũng đúc kết kinh nghiệm, mà đúc kết thì phải có ý nghĩa khái quát. Nội dung khái quát đó là một điều có tính quy luật: Hễ đi xa là nhìn thấy cái mới lạ, mở rộng tầm hiểu biết. Điều quan trọng là hãy đi xa đã, đến lúc đó, dù không có ý định học gì thì vẫn cứ học được và khôn ra. Đó cũng chính là nội dung của câu ca dao: đi cho biết đó biết đây, ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn! ở nhà với mẹ thì sướng thật đấy nhưng chỉ ở nhà sẽ hạn chế sự hiểu biết. Những câu tục ngữ như thế rất sâu sắc. Chỉ cần nhớ lại các cuộc tham quan, du lịch mà ta đã tham gia, dù chỉ là đi chơi, ta cũng biết thêm nhiều điều!
* Giải thích nghĩa bóng bằng cách: nêu nội dung, so sánh, đưa dẫn chứng.
Đoạn 3: Câu tục ngữ này không chỉ đúc kết kinh nghiệm, mà còn thể hiện một lời khuyên, một lời khích lệ, một ước vọng thầm kín. Đó là ước vọng đi xa để mở rộng tầm hiểu biết, để thoát khỏi sự hạn hẹp của tầm nhìn.
* Giải thích nghĩa sâu xa: bằng cách nêu ý nghĩa.



Tiết 107: Tập làm văn
Cách làm bài văn lập luận giải thích
A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích
ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.
* Kết bài:
Ngày nay giao thông thuận tiện, đời sống đã khấm khá, nhiều người có điều kiện để đi xa học hỏi. Nhưng câu tục ngữ xưa vẫn còn nguyên ý nghĩa đối với những ai quen sống khép mình, tự thỏa mãn với mình.




Tiết 107: Tập làm văn
Cách làm bài văn lập luận giải thích
“Đi một ngày đàng học một sàng khôn” là một câu tục ngữ hay, chẳng những đúc kết kinh nghiệm học tập của người xưa, mà còn thể hiện khát vọng được đi xa để mở rộng tầm mắt”.
Thật vậy câu tục ngữ : “Đi một ngày đàng học một sàng khôn” trước hết là đúc kết một kinh nghiệm. Xét về nghĩa đen, đi một ngày đàng có nghĩa là đi rất xa. Đối với người nông dân xưa vốn ít đi xa, lại chưa có phương tiện đo độ dài, họ thường lấy thời gian để đo con đường đã đi. Với tốc độ đi bộ trung bình một ngày đàng có thể đi được bốn năm chục cây số, như thế là có thể đi đến một làng khác xã khác, huyện khác. Đi xa như vậy, họ mới học được những điều mới lạ mà ở làng mình, xã mình, huyện mình không có được, nghĩa là học được một sàng khôn. Ấn tượng về những chuyến đi xa thường rất sâu đậm. Và đó có thể là cơ sở thực tế của câu tục ngữ.
Nhưng tục ngữ bao giờ cũng đúc kết kinh nghiệm, mà đúc kết thì phải có ý nghĩa khái quát. Nội dung khái quát đó là một điều có tính quy luật: Hễ đi xa là nhìn thấy cái mới lạ, mở rộng tầm hiểu biết. Điều quan trọng là hãy đi xa đã, đến lúc đó, dù không có ý định học gì thì vẫn cứ học được và khôn ra. Đó cũng chính là nội dung của câu ca dao: đi cho biết đó biết đây, ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn! ở nhà với mẹ thì sướng thật đấy nhưng chỉ ở nhà sẽ hạn chế sự hiểu biết. Những câu tục ngữ như thế rất sâu sắc. Chỉ cần nhớ lại các cuộc tham quan, du lịch mà ta đã tham gia, dù chỉ là đi chơi, ta cũng biết thêm nhiều điều!
Câu tục ngữ này không chỉ đúc kết kinh nghiệm, mà còn thể hiện một lời khuyên, một lời khích lệ, một ước vọng thầm kín. Đó là ước vọng đi xa để mở rộng tầm hiểu biết, để thoát khỏi sự hạn hẹp của tầm nhìn.”
Ngày nay giao thông thuận tiện, đời sống đã khấm khá, nhiều người có điều kiện để đi xa học hỏi. Nhưng câc tục ngữ xưa vẫn còn nguyên ý nghĩa đối với những ai quen sống khép mình, tự thỏa mãn với mình.
“Đi một ngày đàng học một sàng khôn” là một câu tục ngữ hay, chẳng những đúc kết kinh nghiệm học tập của người xưa, mà còn thể hiện khát vọng được đi xa để mở rộng tầm mắt”.
Thật vậy câu tục ngữ : “Đi một ngày đàng học một sàng khôn” trước hết là đúc kết một kinh nghiệm. Xét về nghĩa đen, đi một ngày đàng có nghĩa là đi rất xa. Đối với người nông dân xưa vốn ít đi xa, lại chưa có phương tiện đo độ dài, họ thường lấy thời gian để đo con đường đã đi. Với tốc độ đi bộ trung bình một ngày đàng có thể đi được bốn năm chục cây số, như thế là có thể đi đến một làng khác xã khác, huyện khác. Đi xa như vậy, họ mới học được những điều mới lạ mà ở làng mình, xã mình, huyện mình không có được, nghĩa là học được một sàng khôn. Ấn tượng về những chuyến đi xa thường rất sâu đậm. Và đó có thể là cơ sở thực tế của câu tục ngữ.
Nhưng tục ngữ bao giờ cũng đúc kết kinh nghiệm, mà đúc kết thì phải có ý nghĩa khái quát. Nội dung khái quát đó là một điều có tính quy luật: Hễ đi xa là nhìn thấy cái mới lạ, mở rộng tầm hiểu biết. Điều quan trọng là hãy đi xa đã, đến lúc đó, dù không có ý định học gì thì vẫn cứ học được và khôn ra. Đó cũng chính là nội dung của câu ca dao: đi cho biết đó biết đây, ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn! ở nhà với mẹ thì sướng thật đấy nhưng chỉ ở nhà sẽ hạn chế sự hiểu biết. Những câu tục ngữ như thế rất sâu sắc. Chỉ cần nhớ lại các cuộc tham quan, du lịch mà ta đã tham gia, dù chỉ là đi chơi, ta cũng biết thêm nhiều điều!
Câu tục ngữ này không chỉ đúc kết kinh nghiệm, mà còn thể hiện một lời khuyên, một lời khích lệ, một ước vọng thầm kín. Đó là ước vọng đi xa để mở rộng tầm hiểu biết, để thoát khỏi sự hạn hẹp của tầm nhìn.”
Ngày nay giao thông thuận tiện, đời sống đã khấm khá, nhiều người có điều kiện để đi xa học hỏi. Nhưng câc tục ngữ xưa vẫn còn nguyên ý nghĩa đối với những ai quen sống khép mình, tự thỏa mãn với mình.



Tiết 107: Tập làm văn
Cách làm bài văn lập luận giải thích
A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích
ngữ liệu:
II/ Ghi nhớ: (sgk)
B/ Luyện tập: Hãy tự viết thêm các kết bài khác nhau cho đề bài trên .
Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.
Hướng dẫn về nhà
* Học kĩ, nắm chắc cách làm bài văn lập luận giải thích.
* Chuẩn bị bài luyện tập lập luận giải thích.
CHÂN THÀNH CÁM ƠN QUÍ THÀY CÔ