Bài 24. Ý nghĩa văn chương

1
Trong văn bản “Đức tính giản dị của Bác Hồ”, tác giả Phạm Văn Đồng đã đưa ra những luận cứ nào để chứng minh cho sự giản dị của Bác? Hãy thể hiện những luận cứ đó trên bản đồ tư duy.
2
3
Ý NGHĨA VĂN CHƯƠNG
Giáo viên: Phùng Thị Thủy

- HOÀI THANH-
BÀI 24 – TIẾT 97: Văn bản:
4
I. Tìm hiểu chung:
1. Tác giả: Hoài Thanh (1902 – 1982)
- Hoài Thanh ( 1909-1982)
- Quê: Nghi Trung, huyện Nghi Lộc- Nghệ An.
- Là nhà phê bình văn học xuất sắc.
- Năm 2000 được nhà nước truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về VHNT.
- Tác phẩm nổi tiếng: Thi nhân Việt Nam.
5
1. Tác giả:
2. Tác phẩm:
I. Tìm hiểu chung:
Thi nhân Việt Nam 
- Là cuốn sách vừa là hợp tuyển vừa là nghiên cứu, phê bình về phong trào thơ mới Việt Nam, do hai anh em nhà văn Hoài Thanh và Hoài Chân biên soạn. Đây là một hợp tuyển thơ đầu tiên của thời kỳ thơ mới, ghi nhận lại những tên tuổi nhà thơ và những bài thơ giá trị trong khoảng 1932-1941.
- Thi nhân Việt Nam viết năm 1941, hoàn thành năm 1942, in lần đầu năm 1942 tại nhà in tư nhân Nguyễn Đức Phiên, và cho đến nay cuốn sách đã được tái bản rất nhiều lần.
6
Bố cục : 3 phần
- Phần 1: Từ đầu đến “…muôn loài”
 Nguồn gốc cốt yếu của văn chương.
Phần 2: “Văn chương” đến “sự sống”
Nhiệm vụ của văn chương.
Phần 3: : Còn lại
 Công dụng của văn chương.
7
II. Đọc – hiểu văn bản:
1. Nguồn gốc cốt yếu của văn chương
8
“ Người ta kể chuyện đời xưa, một nhà thi sĩ Ấn Độ trông thấy một con chim bị thương rơi xuống bên chân mình. Thi sĩ thương hại quá, khóc nức lên, quả tim cùng hoà nhịp với sự run rẩy của con chim sắp chết. Tiếng khóc ấy, dịp đau thương ấy chính là nguồn gốc của thi ca.
Câu chuyện có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đường, song không phải không có ý nghĩa. Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người và rộng ra thương cả muôn vật, muôn loài. [...]”
Đáp án: Đó chính là cách nêu vấn đề vào đề một cách tự nhiên, hấp dẫn, xúc động và đầy bất ngờ. Ông kể một câu chuyện nhỏ để dẫn dắt tới một luận điểm lớn theo lối quy nạp.
9
“(Dẫn chứng) Người ta kể chuyện đời xưa, một nhà thi sĩ Ấn Độ trông thấy một con chim bị thương rơi xuống bên chân mình. Thi sĩ thương hại quá, khóc nức lên, quả tim cùng hoà nhịp với sự run rẩy của con chim sắp chết. (Lí lẽ)Tiếng khóc ấy, dịp đau thương ấy chính là nguồn gốc của thi ca.
(Lí lẽ) Câu chuyện có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đường, song không phải không có ý nghĩa. (Luận điểm) Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người và rộng ra thương cả muôn vật, muôn loài. [...]”
10
II. Đọc – hiểu văn bản:
1. Nguồn gốc cốt yếu của văn chương
- Dẫn chứng: “một thi sĩ…chân mình.”
→ Tạo sự hấp dẫn, dẫn dắt người đọc vào tác phẩm.
- Lí lẽ: “Câu chuyện…ý nghĩa”
→ Khẳng định tính nhân văn của câu chuyện.
Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người và rộng ra thương cả muôn vật, muôn loài.
→ Quan niệm hoàn toàn đúng đắn và sâu sắc.
11
- Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày.
 Văn chương bắt nguồn từ cuộc sống lao động.
- Trâu ơi, ta bảo trâu này.
Trâu ra ngoài ruộng, trâu cày với ta.
Nhất canh trì, nhị canh viên, tam canh điền.
12
Đêm nay Bác không ngủ.
Bác thương người chiến sĩ đứng gác...
Bác thương đoàn dân công...
 Văn chương bắt nguồn từ thực tế đấu tranh bảo vệ Tổ quốc, chống giặc ngoại xâm.
13
Trăm năm trong cõi người ta,
Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.
Trải qua một cuộc bể dâu,
Những điều trông thấy mà đau đớn lòng.

Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung
Thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến
14
 Văn chương bắt nguồn từ đời sống văn hoá, lễ hội, trò chơi...
15
2. Nhiệm vụ của văn chương.
“ Văn chương sẽ là hình dung của sự sống muôn hình vạn trạng. Chẳng những thế, văn chương còn sáng tạo ra sự sống.(...)”
hình dung
sáng tạo
của sự sống
ra sự sống
Cuộc sống của con người, của xã hội vốn muôn hình vạn trạng, văn chương có nhiệm vụ phản ánh cuộc sống đó.
16
2. Nhiệm vụ của văn chương.
- Văn chương phản ánh hiện thực cuộc sống.
CÂU HỎI THẢO LUẬN
Em hãy tìm dẫn chứng để chứng minh rằng: văn chương phản ánh cuộc sống qua các văn bản đã học?
17
“Vụt qua mặt trận, đạn bay vèo vèo”.
( Lượm - Tố Hữu)
“Cái cò lặn lội bờ ao...”
( Ca dao )
→ Phản ánh cuộc sống chiến đấu.
→ Phản ánh cuộc sống lao động.
18
“ Văn chương sẽ là hình dung của sự sống muôn hình vạn trạng. Chẳng những thế, văn chương còn sáng tạo ra sự sống.(...)”
sáng tạo
ra sự sống
Văn chương dựng lên những hình ảnh, đưa ra những ý tưởng mà cuộc sống hiện tại chưa có để mọi người phấn đấu xây dựng, biến chúng thành hiện thực tương lai tốt đep.
19
2. Nhiệm vụ của văn chương.
- Văn chương phản ánh hiện thực cuộc sống.
- Văn chương sáng tạo ra sự sống.
CÂU HỎI THẢO LUẬN
Em hãy tìm dẫn chứng để chứng minh rằng: văn chương sáng tạo cuộc sống qua các văn bản đã học?
20
Truyện “Thạch Sanh”
Truyện “ Cây bút thần”
 Phản ánh ước mơ công lý, cải tạo hiện thực xã hội, sự công bằng cho người lao động của người xưa.
21
3. Công dụng của văn chương
22
Vậy thì, hoặc hình dung sự sống, hoặc sáng tạo ra sự sống, nguồn gốc của văn chương đều là tình cảm, là lòng vị tha. Và vì thế, công dụng của văn chương cũng là giúp cho tình cảm và gợi lòng vị tha.
Một người hằng ngày chỉ cặm cụi lo lắng vì mình, thế mà khi xem truyện hay ngâm thơ có thể vui, buồn, mừng giận cùng những người ở đâu đâu, vì những chuyện ở đâu đâu, há chẳng phải là các chứng cớ cho cái mãnh lực lạ lùng của văn chương hay sao?
Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có, luyện những tình cảm ta sẵn có; cuộc đời phù phiếm và chật hẹp của cá nhân vì văn chương mà trở lên thâm trầm và rộng rãi đến trăm nghìn lần.
Có kẻ nói từ khi các ca sĩ ca tụng cảnh núi non, hoa cỏ, núi non, hoa cỏ trông mới đẹp; từ khi có người lấy tiếng chim kêu, tiếng suối chảy làm đề tài ngâm vịnh, tiếng chim, tiếng suối ấy nghe mới hay. Lời ấy tưởng không có gì quá đáng.
[…] Nếu trong pho lịch sử loài người xóa các thi nhân, văn nhân và đồng thời trong tâm linh loài người xóa hết những dấu vết họ còn lưu lại thì cái cảnh tượng nghèo nàn đến bực nào!...
23
Vậy thì, hoặc hình dung sự sống, hoặc sáng tạo ra sự sống, nguồn gốc của văn chương đều là tình cảm, là lòng vị tha. ( Luận điểm) Và vì thế, công dụng của văn chương cũng là giúp cho tình cảm và gợi lòng vị tha.
(Dẫn chứng) Một người hằng ngày chỉ cặm cụi lo lắng vì mình, thế mà khi xem truyện hay ngâm thơ có thể vui, buồn, mừng giận cùng những người ở đâu đâu, vì những chuyện ở đâu đâu, há chẳng phải là các chứng cớ cho cái mãnh lực lạ lùng của văn chương hay sao?
(Lí lẽ) Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có, luyện những tình cảm ta sẵn có; cuộc đời phù phiếm và chật hẹp của cá nhân vì văn chương mà trở lên thâm trầm và rộng rãi đến trăm nghìn lần.
(Dẫn chứng) Có kẻ nói từ khi các ca sĩ ca tụng cảnh núi non, hoa cỏ, núi non, hoa cỏ trông mới đẹp; từ khi có người lấy tiếng chim kêu, tiếng suối chảy làm đề tài ngâm vịnh, tiếng chim, tiếng suối ấy nghe mới hay. Lời ấy tưởng không có gì quá đáng.
(Lí lẽ)[…] Nếu trong pho lịch sử loài người xóa các thi nhân, văn nhân và đồng thời trong tâm linh loài người xóa hết những dấu vết họ còn lưu lại thì cái cảnh tượng nghèo nàn đến bực nào!...
24
Nêu tác dụng của văn chương?
25
3. Công dụng của văn chương
(Dẫn chứng) Một người hằng ngày chỉ cặm cụi lo lắng vì mình, thế mà khi xem truyện hay ngâm thơ có thể vui, buồn, mừng giận cùng những người ở đâu đâu, vì những chuyện ở đâu đâu, há chẳng phải là các chứng cớ cho cái mãnh lực lạ lùng của văn chương hay sao?
→ Khơi dậy trạng thái cảm xúc cao thượng cho con người.
(Lí lẽ) Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có, luyện những tình cảm ta sẵn có; cuộc đời phù phiếm và chật hẹp của cá nhân vì văn chương mà trở lên thâm trầm và rộng rãi đến trăm nghìn lần.
- Khơi dậy trạng thái cảm xúc cao thượng cho con người.
→ Rèn luyện thế giới cảm xúc của con người.
- Rèn luyện thế giới cảm xúc của con người.
(Dẫn chứng) Có kẻ nói từ khi các ca sĩ ca tụng cảnh núi non, hoa cỏ, núi non, hoa cỏ trông mới đẹp; từ khi có người lấy tiếng chim kêu, tiếng suối chảy làm đề tài ngâm vịnh, tiếng chim, tiếng suối ấy nghe mới hay. Lời ấy tưởng không có gì quá đáng.
→ Văn chương làm đẹp, làm hay những thứ bình thường.
- Văn chương làm đẹp, làm hay những thứ bình thường.
(Lí lẽ)[…] Nếu trong pho lịch sử loài người xóa các thi nhân, văn nhân và đồng thời trong tâm linh loài người xóa hết những dấu vết họ còn lưu lại thì cái cảnh tượng nghèo nàn đến bực nào!...
→ Các thi nhân, văn nhân làm giàu sang cho lịch sử nhân loại.
- Các thi nhân, văn nhân làm giàu sang cho lịch sử nhân loại.
26
Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có, vì:
Văn chương làm cho ta biết vui, buồn, hờn, giận vì những chuyện không đâu, những người không quen biết.
Văn chương làm cho đời sống thêm phong phú.
Nhưng mấy ai có nỗi lo nước thương nhà như Bác Hồ trong bài “Cảnh khuya”.
Mấy ai có nỗi thương cảm khát vọng cao cả như Đỗ Phủ trong bài “Bài ca nhà tranh bị gió thu phá”.
Nhưng mấy ai có tình cảm sâu sắc và cao cả, tình bạn đậm đà chân thật như Nguyễn Khuyến trong bài thơ: “ Bạn đến chơi nhà’’. . .
27
Văn chương luyện những tình cảm ta sẵn có vì:
Tình yêu ông bà, cha, mẹ… là những tình cảm sẵn có, văn chương nhắc nhở ta tình cảm đối với ông bà, cha, mẹ… Văn chương giáo dục lòng biết ơn đối với con người.
Văn chương giúp chúng ta thêm yêu cái đẹp, yêu thiên nhiên đất nước… giúp ta biết phân biệt phải- trái, xấu- tốt…
28
NGHỆ THUẬT
Phong cách viết văn nghị luận của tác giả
+ Kết hợp lí lẽ, cảm xúc và hình ảnh
+ Có luận điểm rõ ràng, luận chứng minh bạch, thuyết phục
+ Cách nêu dẫn chứng đa dạng, khi trước khi sau, khi là một câu chuyện
+ Lời văn giản dị, giàu hình ảnh, cảm xúc
29
III. Tổng kết
Ghi nhớ SGK/63
IV. Luyện tập.
30
V. Hướng dẫn tự học
Học phần ghi nhớ SGK/63.
Học thuộc lòng đoạn cuối cùng của văn bản.
Bài tập: Hãy chứng minh. Văn chương đã làm cho tình yêu quê hương, đất nước sẵn có trong ta thêm phong phú và sâu sắc.
31
CHÚC CÁC EM HỌC TỐT!