Bài 19. Tục ngữ về con người và xã hội

- Đọc thuộc lòng các câu tục ngữ đã
học trong phần tục ngữ về thiên nhiên và phân tích câu tục ngữ em thích nhất
KIỂM TRA BÀI CŨ
TỤC NGỮ
VỀ CON NGƯỜI VÀ XÃ HỘI
Bài 18/ Văn học
TỤC NGỮ
VỀ CON NGƯỜI VÀ XÃ HỘI
1. Một mặt người bằng mười mặt của.
2. Cái răng , cái tóc là góc con người .
3. Đói cho sạch , rách cho thơm .
4. Học ăn ,học nói ,học gói ,học mở .
5. Không thầy đố mày làm nên .
6. Học thầy không tày học bạn .
7. Thương người như thể thương thân .
8. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây .
9. Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao .
-“ mặt người”: chỉ con người (hoán dụ)
“ mặt của”: chỉ của cải ( nhân hóa)
“không tày” : không bằng
Chú thích
-Chú ý đọc các câu tục ngữ rõ ràng, ngắt nhịp đúng các vế câu
Đọc và cho biết có thể xếp các câu tục ngữ trong văn bản này thành mấy nhóm?

Bố cục: 3 nhóm
-Nhóm 1: câu 1,2,3: Tục ngữ nói về giá trị, vẻ đẹp và phẩm chất con người
-Nhóm 2: Câu 4,5,6: Tục ngữ về học tập, tu dưỡng
-Nhóm 3: câu 7,8,9: Tục ngữ về quan hệ ứng xử và đạo lí sống
1/ Câu 1: Một mặt người bằng mười mặt của
-Nghĩa của câu này là: người quý hơn của, quý gấp bội lần
-Nghệ thuật: hoán dụ, nhân hóa, so sánh. Qua đó nhân dân ta muốn khẳng định tư tưởng coi trọng con người ,giá trị con người.
-Câu tục ngữ này có thể sử dụng trong nhiều trường hợp:

Câu hỏi thảo luận (3 phút)
-Chỉ ra nghĩa của câu tục ngữ
-Nhân dân ta đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào trong câu tục ngữ? Qua đó nhân dân ta muốn khẳng định điều gì?
-Câu tục ngữ này có thể sử dụng trong trường hợp nào?
+ Phê phán những trường hợp coi của hơn người
+ An ủi, động viên những trường hợp mà nhân dân cho là của đi thay người.
+ Nói về tư tưởng đạo lí, triết lí sống của nhân dân ta : đặt con người lên trên mọi thứ của cải.
+ Khuy?n khớch sinh nhi?u con
GV: Lê Thị Xuân Huyền
* Một số câu tương tự :
- Người sống đống vàng.
- Người ta là hoa đất.
- Người như hoa ở đâu thơm đó.
Người làm ra của chứ của không làm ra
người.
Lấy của che thân không ai lấy thân che
của.
2/ Câu 2: Cái răng, cái tóc là góc con người
Câu tục ngữ này có mấy nghĩa ?
Câu tục ngữ có 2 nghĩa:
+ Răng và tóc phần nào thể hiện được tình trạng sức khỏe của con người
+ Răng và tóc là một phần thể hiện hình thức, tính tình, tư cách của con người
Câu tục ngữ này có thể
sử dụng
trong các văn cảnh nào?
Câu tục ngữ này có thể sử dụng trong các văn cảnh :
+ Khuyên nhủ nhắc nhở con ng­êi ph¶i biÕt gi÷ g×n r¨ng, tãc cho s¹ch
+ ThÓ hiÖn c¸ch nh×n nhËn, ®¸nh gi¸, b×nh phÈm con ng­êi cña nh©n d©n.
GV: Lê Thị Xuân Huyền
* Một số câu tương tự :
- Một thương em giỏi bán buôn
Hai thương búi tóc thơm hương trên đầu…
( Ca dao )
- Một thương tóc xõa mơ màng
Hai thương ăn nói dịu dàng có duyên …
( Ca dao )
- Tiếc cây mía ngọt mà sâu
Tiếc cô gái đẹp trọc đầu khó coi.
( Ca dao )
Hoạt động nhóm đôi 3p:
3/ Câu 3: Đói cho sạch, rách cho thơm.
1,Nhân dân ta đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì ở đây? Tác dụng?
2,Qua đó chúng ta thấy câu tục ngữ này có mấy nghĩa? Là những nghĩa nào?
3, Câu tục ngữ có thể sử dụng trong văn cảnh nào?

1,Biện pháp ẩn dụ để nhấn mạnh (sạch và thơm ) - ph?m ch?t trong sỏng bờn trong c?a con ngu?i
2, Có 2 nghĩa
- NghÜa ®en : Dï ®ãi vÉn ph¶i ¨n uèng s¹ch sÏ, dù r¸ch vÉn ph¶i ¨n mÆc s¹ch sÏ, gi÷ g×n th¬m tho.
- NghÜa bãng : Dï nghÌo khæ, thiÕu thèn vÉn ph¶i sèng trong s¹ch, kh«ng v× nghÌo khæ mµ lµm ®iÒu xÊu xa, téi lçi.
3, Sử dụng: Khuyên con người phải sống sao cho trọn phẩm giá, nhân cách, phải có lòng tự trọng
GV: Lê Thị Xuân Huyền


* Một số câu có nội dung tương tự :
- Giấy rách phải giữ lấy lề.
Chết trong sống đục.
- Cọp chết để da, người ta chết để tiếng.

* Một số câu có nội dung trái ngược :
- Đói ăn vụng, túng làm liều.
- Bần cùng sinh đạo tặc.
4/ Học ăn, học nói, học gói, học mở.
HOẠT ĐỘNG NHÓM 4
1.Em thấy câu này có mấy vế ? Mối quan hệ giữa các vế ?
2,Em hãy chỉ ra biện pháp nghệ thuật trong câu trên ?Tác dụng của nó ?
3,Em hiểu nghĩa của các vế câu này như thế nào?
4,Câu tục ngữ này khuyên chúng ta điều gì?



-Câu này có 4 vế các vế vừa có quan hệ đẳng lập vừa có quan hệ bổ sung cho nhau
- Nghệ thuật: Điệp từ “ học” có tác dụng nhấn mạnh việc học tỉ mỉ , toàn diện : Trong giao tiếp , cư xử , công việc
- Học ăn, học nói: học ăn cho gọn gàng, lịch sự, học nói cho gãy gọn, cho tế nhị nhẹ nhàng
- Häc gãi, häc më : Häc ®Ó biÕt lµm, biết giữ mình, biết giao tiếp với người khác
=> Khuyờn người ta cần phải học để mọi hành vi ứng xử đều chứng tỏ mình là người lịch sự, tế nhị, thành thạo công việc, biết đối nhân xử thế, tức là con người văn hoá, nhân cách.
GV: Lê Thị Xuân Huyền
* Một số câu có nội dung tương tự :
- Ăn một miếng, tiếng một đời.
- Ăn coi nồi, ngồi coi hướng.
- Miếng ăn là miếng nhục.
- Ăn cho nên đọi, nói cho nên lời.
- Người không học như ngọc không mài.
Ngọc bất trác bất thành khí, nhân bất học bất tri lí.

HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
- Học thuộc 4 câu tục ngữ trong bài và phân tích các câu ca dao đó.
- Soạn tiếp 5 câu còn lại
- Đọc thuộc một câu thơ em thích nhất trong 4 câu thơ đã học giờ trước và phát biểu cảm nghĩ của em về câu đó
KIỂM TRA BÀI CŨ
1. Một mặt người bằng mười mặt của.
2. Cái răng , cái tóc là góc con người .
3. Đói cho sạch , rách cho thơm .
4. Học ăn ,học nói ,học gói ,học mở .

5/ Câu 5,6 : - Không thầy đ? mày làm nên
- Học thầy không tày học bạn

HĐ cá nhân (2p)
1,Nêu ý nghĩa của mỗi câu tục ngữ? Kinh nghiệm đúc rút từ những câu tục ngữ đó?
2,Theo em những điều khuyên răn trong hai câu tục ngữ này mâu thuẫn nhau hay bổ sung cho nhau ? Vì sao?
1, Ý nghĩa, kinh nghiệm trong 2 câu tục ngữ
* C©u 5: Kh¼ng ®Þnh vai trß, c«ng lao cña ng­êi thÇy. Mäi sù thµnh ®¹t lµm nªn cña häc trß ®Òu cã c«ng søc cña thÇy.
-Kinh nghiệm đúc rút: ph¶i biÕt kÝnh träng thÇy, t×m thÇy mµ häc.
*C©u 6 : C©u nµy cã 2 vÕ (häc thÇy - häc b¹n), quan hÖ so s¸nh - ®Ò cao ý nghÜa, vai trß cña viÖc häc b¹n.
-Kinh nghiệm đúc rút: Khuyến khích mở rộng đối tượng , phạm vi và cách học hỏi, khuyên nhủ về việc kết bạn, có tình bạn đẹp
2,
Hai câu t?c ng? trên nói về 2 vấn đề khác nhau: câu 5 nhấn mạnh vai trò của người thầy, câu 6 nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học bạn. Để cạnh nhau mới đầu tưởng như chúng mâu thuẫn, đối lập, nhưng thực tế chúng bổ sung ý nghĩa cho nhau. M?i h?c sinh c?n bi?t k?t h?p c? vi?c h?c th?y v� h?c b?n d? nõng cao trỡnh d?.
GV: Lê Thị Xuân Huyền


* Một số câu có nội dung tương tự :
- Con h¬n cha lµ nhµ cã phóc
- B¸n anh em xa mua l¸ng giÒng gÇn
-Máu chảy ruột mềm





.

Em hãy nêu một vài cặp câu tục ngữ có nội dung cũng tưởng như ngược nhau nhưng lại bổ sung cho nhau?
6/ Câu 7: Thương người như thể thương thân
Phân tích hình thức diễn đạt và nội dung ý nghĩa mà câu tục ngữ thể hiện?
- H×nh thøc : Là một câu rút gọn, sử dụng h×nh ¶nh so s¸nh
- Néi dung : Th­¬ng yªu ng­êi kh¸c nh­ chÝnh b¶n th©n m×nh.
Lời khuyên rút ra từ câu tục ngữ này là gì?
=>Khuyên con ng­êi h·y lÊy b¶n th©n m×nh soi vµo ng­êi kh¸c, coi ng­êi kh¸c nh­ b¶n th©n m×nh, ®Ó quÝ träng, th­¬ng yªu ®ång lo¹i, sèng b»ng lßng nh©n ¸i vÞ tha
GV: Lê Thị Xuân Huyền
* Một số câu có nội dung tương tự :
- Lá lành đùm lá rách.
- Một con ngựa đau, cả tàu bỏ cỏ.
- Một miếng khi đói bằng một gói khi no.
- Bầu ơi thương lấy bí cùng
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn.
( Ca dao )

7/ Câu 8: Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
1.Giải thích câu tục ngữ trên theo 2 nghĩa
-Nghĩa đen?
Nghĩa bóng
2,Câu tục ngữ này có thể sử dụng trong các hoàn cảnh nào?
- Nghĩa đen: Khi ¨n qu¶ ngon, tr¸i ngät th× ph¶i nhí tíi c«ng søc cña ng­êi trång c©y.
- Nghĩa bóng: Nh©n d©n ta dïng biÖn ph¸p Èn dô muèn nh¾c nhë chóng ta h­ëng thô thµnh qu¶ th× ph¶i biÕt ¬n nh÷ng ng­êi lµm ra thµnh qu¶ ®ã.
-Áp dụng trong nhiều quan hệ tình cảm: tình cảm của con cháu đối với ông bà, cha mẹ, tình cảm của học trò với thầy cô….
GV: Lê Thị Xuân Huyền
* Một số câu có nội dung tương tự :
Uống nước nhớ nguồn.
- Lá rụng về cội.
- Ăn bát cơm dẻo, nhớ nẻo đường đi.


8/ Câu 9: Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
- Mét c©y : chØ sù ®¬n lÎ, Ýt ái
Ba c©y : chØ số nhiÒu
Chụm lại: nói đến sự hội tụ, chung sức
Nghĩa đen: Mét c©y ®¬n lÎ kh«ng lµm thµnh rõng nói. NhiÒu c©y gép l¹i thµnh rõng rËm, nói cao.
- Nh©n d©n ta dïng nghÖ thuËt Èn dô ®Ó muèn nãi tíi 1 nghÜa bãng : kh¼ng ®Þnh søc m¹nh cña ®oµn kÕt.


C¸c tõ phiÕm chØ “mét c©y, ba c©y” và từ “ chụm lại” trong c©u tục ngữ cã ý nghÜa g× ?

Xét về mặt từ ngữ ( nghĩa đen) câu này có nghĩa là gì?
Nhân dân ta đã sử dụng nghệ thuật gì ở câu này ? Để nói lên điều gì? ( Nghĩa bóng)
Từ câu tục ngữ này, ông cha ta muốn khuyên nhủ điều gì?
Áp dụng:
-Khuyên con người phải Cã tinh thÇn tËp thÓ, đoàn kết trong lèi sèng vµ lµm viÖc.
- Tr¸nh lèi sèng c¸ nh©n.
GV: Lê Thị Xuân Huyền
* Một số câu có nội dung tương tự :
- Góp gió thành bão.
- Đông tay vỗ nên kêu.
- Đoàn kết là sống, chia rẽ là chết.
III/ TỔNG KẾT
1/ Nghệ thuật
Sử dụng cách diễn đạt ngắn gọn, cô đúc
Sử dụng các phép so sánh, ẩn dụ, đối, điệp từ ….
Tạo vần nhịp cho câu văn dễ nhớ, dễ vận dụng
2/ Nội dung
Tôn vinh giá trị con người
Đưa ra nhận xét, lời khuyên về những phẩm chất và lối sống mà con người cần phải có
Ghi nhớ :
Tục ngữ về con người và xã hội thường rất giàu hình ảnh so sánh ,ẩn dụ , hàm súc về nội dung. Những câu tục ngữ này luôn chú ý tôn vinh giá trị con người , đưa ra nhận xét , lời khuyên về những phẩm chất và lối sống mà con người cần phải có
Bài tập bổ sung:
Tìm các câu tục ngữ đồng nghĩa, trái nghĩa với một số câu tục ngữ
trong bài học.

HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
- Học thuộc tất cả các câu tục ngữ trong bài và phát biểu được cảm nghĩ của mình các câu ca dao đó
- Soạn bài : Rút gọn câu