Bài 19. Rút gọn câu

KHỞI ĐỘNG
?Hãy xác định chủ ngữ, vị ngữ trong những câu sau:
a) Anh trai tôi học luôn đi đôi với hành.
b) Ngày mai, em về quê ngoại thăm ông bà.
c) Uống nước nhớ nguồn.
/
/
VN
CN
CN
VN
-> Vắng chủ ngữ
VN
TN
RÚT GỌN CÂU
Tiết 80:



Cấu tạo của hai câu sau có gì khác nhau?
a) Học ăn, học nói, học gói, học mở. (Tục ngữ)
b) Chúng ta học ăn, học nói, học gói, học mở

VÝ dô 2: Trong những câu in đậm dưới đây, thành phần
nào của câu được bỏ? Vì sao?
a) Hai ba ng­êi ®uæi theo nã. Råi ba bèn ng­êi,
s¸u b¶y ng­êi.
(Nguyễn Công Hoan)
b) - Bao giê cËu ®i Hµ Néi?
- Ngµy mai.


I . THẾ NÀO LÀ RÚT GỌN CÂU?
Ví dụ1 :
Xét ví dụ 1:
a/ Học ăn, học nói, học gói, học mở. (Tục ngữ)



b/ Chúng ta học ăn, học nói, học gói, học mở.
V

/
C V
Khôi phục chủ ngữ: Tôi; Chúng tôi; Mọi người; ...
Câu a: Lược bỏ chủ ngữ
Câu b: Có chủ ngữ
Xét ví dụ 2:
a/ Hai ba người đuổi theo nó. Rồi ba bốn người, sáu bảy người.
(Nguyễn Công Hoan)


b/
Bao giờ cậu đi Hà Nội?
Ngày mai.
Lược bỏ vị ngữ
Lược bỏ cả chủ ngữ, vị ngữ

Ví dụ 2:
Hai ba người đuổi theo nó. Rồi ba bốn người, sáu bảy người.
(Nguyễn Công Hoan)

Rồi ba bốn người, sáu bảy người đuổi theo nó.

b) - Bao giờ cậu đi Hà Nội ?
- Ngày mai.

Ngày mai, tôi đi Hà Nội






Ghi nhớ:
- Câu rút gọn là câu đã được lược bỏ 1 số thành phần của câu, nhưng người đọc, người nghe vẫn hiểu.
- Làm cho câu gọn hơn, nhưng vẫn đảm bảo lượng thông tin truyền đạt.
- Làm cho câu gọn hơn, thông tin nhanh, tránh lặp những từ ngữ đã xuất hiện trong câu đứng trước; ngụ ý hành động, đặc điểm nói trong câu là của chung mọi người (lược bỏ chủ ngữ).
II – CÁCH DÙNG CÂU RÚT GỌN:
Ví dụ 1: Nh?ng cõu in d?m du?i dõy thi?u th�nh ph?n n�o? Cú nờn rỳt g?n nhu v?y khụng? Vỡ sao?
Sáng chủ nhật, trường em tổ chức cắm trại. Sân trường thật đông vui. Chạy loăng quăng. Nhảy dây. Chơi kéo co.
Ví dụ 2: C?n thờm nh?ng t? ng? n�o v�o cõu rỳt g?n (in d?m) du?i dõy d? th? hi?n thỏi d? l? phộp?
- Mẹ ơi, hôm nay con được điểm 10.
- Con ngoan quá! Bài nào được điểm 10 thế?
- Bài kiểm tra toán.
Xét ví dụ:
Sáng chủ nhật, trường em tổ chức cắm trại. Sân trường thật đông vui. Chạy loăng quăng. Nhảy dây. Chơi kéo co.
Thiếu chủ ngữ.
Không nên rút gọn vì gây sự khó hiểu và câu sai ngữ pháp.
Xét ví dụ:
Mẹ ơi, hôm nay con được một điểm 10.
Con ngoan quá! Bài nào được điểm 10 thế?
Bài kiểm tra toán.
Không nên rút gọn vì trả lời như vậy là thiếu lễ phép, nói cộc lốc.
Ghi nhớ:
Khi rút gọn câu, cần chú ý:
Không làm cho người nghe, người đọc hiểu sai hoặc hiểu không đầy đủ nội dung câu nói;
Không biến câu nói thành một câu cộc lốc, khiếm nhã.
III – LUYỆN TẬP:
Bài tập 1 : Trong các tục ngữ sau ,câu nào là câu rút gọn? Những thành phần nào của câu được rút gọn? Rút gọn như vậy để làm gì?
a) Người ta là hoa đất .

b) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.

c) Nuôi lợn ăn cơm nằm,nuôi tằm ăn cơm đứng.

d) Tấc đất tấc vàng.
C N VN
VN
VN
VN
Gợi ý:
b, Chúng ta ăn quả nhớ kẻ trồng cây.  Rút gọn CN
c, Người nuôi lợn ăn cơm nằm, người nuôi tằm ăn cơm đứng.  Rút gọn CN
d, Chúng ta nên nhớ rằng tấc đất tấc vàng.
 Rút gọn CN- VN
Mục đích:
Làm cho câu gọn hơn, cô đọng, súc tích hơn.
Ngụ ý là lời khuyên chung mọi người (b,d).
Nói chung về mọi người (c).
a)
Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà,
Cỏ cây chen lá đá chen hoa.
Lom khom dưới núi tiều vài chú,
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
Dừng chân đứng lại trời non nước,
Một mảnh tình riêng ta với ta.

b)
Đồn rằng quan tướng có danh,
Cưỡi ngựa một mình, chẳng phải vịn ai.
Ban khen rằng : “Ấy mới tài”,
Ban cho cái áo với hai đồng tiền.
Đánh giặc thì chạy trước tiên,
Xông vào trận tiền cưỡi khố giặc ra (!)
Giặc sợ, giặc chạy về nhà
Trở về gọi mẹ mổ gà khao quân !
Bài tập 2 : Tìm câu rút gọn trong các đoạn sau. Cho biết thành phần nào được rút gọn. Hãy khôi phục thành phần đã được rút gọn. Cho biết vì sao trong thơ, ca dao thường có nhiều câu rút gọn như vậy.
Bài tập 2 : Hãy tìm câu rút gọn trong các ví dụ dưới đây. Khôi phục những thành phần câu được rút gọn. Cho biết vì sao trong thơ, ca dao thường có nhiều câu rút gọn như vậy?

a) Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà,
Cỏ cây chen lá đá, chen hoa.
Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
Con quốc đau lòng, nhớ nước,
Cái gia gia mỏi miệng, thương nhà.
Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
(Bà Huyện Thanh Quan)
Tôi thấy
Tôi thấy
Tôi như
Tôi như
Tôi thấy
Tôi
Tôi
Tôi cảm thấy chỉ có
b) Đồn rằng quan tướng có danh Cưỡi ngựa một mình chẳng phải vịn ai
Ban khen rằng ấy mới tài
Ban cho cái áo với hai đồng tiền .
Đánh giặc thì chạy tru?c tiên ,
Xông vào trận tiền cởi khố giặc ra
Giặc sợ giặc chạy về nhà ,
Trở về gọi mẹ mổ gà khao quân!
(Ca dao)
->(Người ta)
->(Quan tu?ng)
->(Quan tu?ng)
->(Quan tu?ng)
->(Quan tu?ng)
->(Vua)
->(Vua)
=>Trong ca dao, thơ ca thường có nhiều câu rút gọn như vậy vì ngôn ngữ thơ ca luôn đòi hỏi sự cô đọng súc tích, mặt khác các tác giả thường muốn giấu mình đi một cách khiêm tốn.
Bài tập 3: Vỡ sao c?u bộ v� ngu?i khỏch trong cõu chuy?n du?i dõy hi?u l?m nhau? Qua cõu chuy?n n�y, em rỳt ra du?c b�i h?c gỡ v? cỏch núi nang? M?t r?i
Một người có việc đi xa dặn con :
- ? nhà có ai hỏi bảo bố đi vắng nhé!
Sợ con mải chơi quên mất, ông ta viết mấy câu vào giấy, đưa cho con, bảo:
- Có ai hỏi thì cứ đưa cái giấy này
Đứa con cầm giấy bỏ vào túi áo. Cả ngày chẳng thấy ai hỏi. Tối đến , nó thắp đèn, lấy giấy ra xem, chẳng may để giấy cháy mất.
Hôm sau cú người khách lại chơi, hỏi:
- Bố cháu có nhà không?
Thằng bé ngẩn ngơ hồi lâu, sực nhớ ra, sờ vào túi không thấy giấy, liền nói:
- Mất rồi.
Ông khách sửng sốt :
-Mất bao giờ?
-Thưa .tối hôm qua.
- Sao mà mất nhanh thế?
- Cháy ạ. (Truy?n cu?i dõn gian Vi?t Nam)
*) Cậu bé và người khách hiểu lầm nhau, vì cậu bé khi trả lời với vị khách đã dùng ba câu rút gọn khiến cho vị khách hiểu sai ý nghĩa.
- Mất rồi:
Ý cậu bé là tờ giấy mất.
Vị khách hiểu là bố cậu bé mất.
- Thưa … tối hôm qua:
Ý cậu bé là tờ giấy mất tối hôm qua.
Vị khách hiểu là bố cậu bé mất tối hôm qua.
- Cháy ạ.:
Ý cậu bé là tờ giấy mất vì cháy.
Người khách hiểu bố cậu bé mất vì cháy.
=> Qua câu chuyện này, chúng ta rút ra bài học:
Phải cẩn thận khi dùng câu rút gọn, vì dùng
câu rút gọn không đúng có thể gây ra hiểu lầm.

Bài tập 4 THAM ĂN
Có anh chàng phàm ăn tục uống, hễ ngồi vào mâm là chỉ gắp lấy gắp để, chẳng ngẩng mặt nhìn ai, cũng chẳng muốn chuyện trò gì. Một lần đi ăn cỗ ở nhà nọ, có ông khách thấy anh ta ăn uống lỗ mãng quá, bèn lân la gợi chuyện. Ông khách hỏi :
Chẳng hay ông là người ở đâu ta ?
Anh chàng đáp :
Đây .
Rồi cắm cúi ăn.
Thế ông được mấy cô, mấy cậu rồi ?
Mỗi.
Nói xong, lại gắp lia gắp lịa.
Ông khách hỏi tiếp :
Các cụ thân sinh ông chắc còn cả chứ ?
Anh chàng vẫn không ngẩng đầu lên, bảo :
- Tiệt !
Chi tiết trong truyện cười "Tham ăn" có tác dụng gây cười và phê phán là: việc trả lời của anh tham ăn đều dùng câu rút gọn, gọn đến mức không hiểu được và rất thô lỗ.
Bài tập 4:
- Tìm ví dụ về việc sử dụng câu rút gọn thành câu cộc lốc, khiếm nhã.
- Chuẩn bị: Tìm hiểu chung về văn bản nghị luận (TT); làm các bài tập trong SGK/9, 10.
Dặn dò:
Viết đoạn văn có sử dụng câu rút gọn:
Thắng đến nhà Nam, thấy Nam đang bế em, Thắng hỏi:
- Cậu đã làm bài tập môn toán chưa?
- Rồi!
- Tốt quá! Tớ nghĩ mãi mà chẳng ra. Phải sang nhờ cậu đây…
- Được thôi! Cậu bế em hộ mình nhé. Để mình vào lấy vở cho cậu xem.
Bài tập c?ng c?: Chỉ rõ và khôi phục các thành phần câu bị rút gọn:
a) Mong các cháu mai sau lớn lên thành những người dân xứng đáng với nước độc lập tự do. (Bỏc H?)
b) Của đáng mười, Nhu chỉ bán được năm. Có khi chẳng lấy được đồng nào là khác nữa.

a) B¸c mong c¸c ch¸u mai sau lín lªn thµnh nh÷ng ng­êi d©n xøng ®¸ng víi n­íc ®éc lËp tù do.
=>lược chủ ngữ
b) Cña ®¸ng m­êi, Nhu chØ b¸n ®­îc n¨m .Cã khi Nhu ch¼ng lÊy ®­îc ®ång nµo lµ kh¸c n÷a.
=>lược chủ ngữ
RÚT GỌN CÂU
Khái niệm: Khi nói hoặc viết, có thể lược bỏ một số thành phần của câu, tạo thành câu rút gọn.



- Cách dùng câu rút gọn:
+ Không làm cho người nghe người đọc hiểu sai hoặc hiểu không đầy đủ nội dung câu nói.
+ Không biến câu nói thành câu cộc lốc, khiếm nhã .
- Tác dụng:
+ Làm cho câu gọn hơn, vừa thông tin được nhanh, vừa tránh lặp những từ ngữ đã xuất hiện trong câu trước.
+ Ngụ ý hành động, đặc điểm nói trong câu là của chung mọi người .
Bài tập 4: Tham ăn
Có anh chàng phàm ăn tục uống, hễ ngồi vào mâm là gắp lấy gắp để, chẳng ngẩng mặt nhìn ai, cũnh chẳng muốn chuyện trò gì. Một lần đi ăn cỗ ở nhà nọ, có ông khách thấy anh ta ăn uống lỗ mãng quá, bèn lân la gợi chuyện. Ông khách hỏi:
- Chẳng hay ông người ở đâu ta?
Anh chàng đáp:
- Đây .
Rồi cắm cúi ăn.
- Thế ông được mấy cô , mấy cậu rồi?
- Mỗi.
Nói xong, lại gắp lia gắp lịa.
Ông khách hỏi tiếp:
- Các cụ thân sinh ra ông chắc còn cả chứ?
Anh chàng vẫn không ngẩng đầu lên , bảo:
- Tiệt.
Nhận xét: Trong chuyện, việc dùng các câu rút gọn của anh chàng phàm ăn đều có tác dụng gây cười phê phán. Rút gọn đến mức không hiểu được và rất thô lỗ.
Chúc các em học tốt
giờ học kết thúc
Tìm câu rút gọn trong các ví dụ sau, cho biết thành phần nào được rút gọn?
a) Anh cứ hát. Hết sức hát. Gò ngực mà hát.
Há miệng to mà hát.
( Nguyễn Công Hoan )
=> Rút gọn VN
=> Rút gọn CN
b) Tiếng hát ngừng. Cả tiếng cười.
( Nam Cao)
BÀI TẬP NHANH
Bài tập 1: Trong các cõu tục ngữ sau, câu nào
là câu rút gọn? Những thành phần nào của
câu được rút gọn? Rút gọn như vậy để làm gì?
a) Người ta là hoa đất .
b) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
c) Nuôi lợn ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng.
d) Tấc đất tấc vàng.
a) Người ta là hoa đất .

b) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.

/
CN
VN
VN
-> Lược bỏ chủ ngữ để ngụ ý hành động, đặc điểm trong câu là của chung mọi người
c) Nuôi lợn ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng.

VN1
VN2
-> Lược bỏ chủ ngữ để câu gọn hơn, thông tin rõ điều muốn nói: sự vất vả của nghề nuôi tằm.
d) TÊc ®Êt tÊc vµng.
d) Tấc đất tấc vàng.
(Chúng ta nên nhớ rằng) TÊc ®Êt tÊc vµng.

-> Lược bỏ cả chủ ngữ và vị ngữ để câu gọn hơn, nhấn mạnh và khẳng định sự quý trọng của đất đai.

Bài tập 2 : Hãy tìm câu rút gọn trong các ví dụ dưới đây. Khôi phục những thành phần câu được rút gọn. Cho biết vì sao trong thơ, ca dao thường có nhiều câu rút gọn như vậy?

a) Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà,
Cỏ cây chen lá đá, chen hoa.
Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
(Bà Huyện Thanh Quan)