Bài 19. Rút gọn câu

Tiết 78
Tiếng Việt:
RÚT GỌN CÂU
I/ THẾ NÀO LÀ RÚT GỌN CÂU ?
1. Ví dụ:
a) Học ăn, học nói, học gói, học mở.
b) Chúng ta học ăn, học nói, học gói, học mở.
b) Chúng ta học ăn, học nói, học gói, học mở.
Câu rút gọn
2. Ví dụ:
a) Hai ba người đuổi theo nó. Rồi ba bốn người, sáu bảy người.
b) - Bao giờ cậu đi hà nội?
- Ngày mai.
Vị ngữ bị lược bỏ
(đuổi theo nó)
Lược bỏ cả chủ ngữ lẫn vị ngữ
(mình đi Hà Nội)
Làm cho câu ngắn gọn hơn nhưng vẫn đảm bảo được lượng thông tin cần thiết.
Vậy, thế nào là rút gọn câu?
GHI NHỚ:
Khi nói hoặc viết, có thể lược bỏ một số thành phần của câu tạo thành câu rút gọn. Việc lược bỏ một số thành phần câu thường nhằm những mục đích như sau :
- Làm cho câu gọn hơn, vừa thông tin được nhanh, vừa tránh lặp những từ ngữ đã xuất hiện trong câu đứng trước.
- Ngụ ý hành động, đặc điểm nói trong câu là của chung mọi người (lược bỏ chủ ngữ)
II/ CÁCH DÙNG CÂU RÚT GỌN
1. Ví dụ:
Sáng chủ nhật, trường em tổ chức cắm trại. Sân trường thật đông vui. Chạy loăng quăng. Nhảy dây. Chơi kéo co.
Thiếu chủ ngữ
- Làm cho câu khó hiểu
2. Ví dụ:
Mẹ ơi, hôm nay con được điểm 10.
Con ngoan quá ! Bài nào được điểm 10 thế ?
Bài kiểm tra toán.
Câu trả lời chưa lễ phép.
Thêm các từ: ạ! hoặc mẹ ạ! Hoặc thưa mẹ…ạ!
GHI NHỚ:
Khi rút gọn câu, cần chú ý :
- Không làm cho người nghe, người đọc hiểu sai hoặc hiểu không đầy đủ nội dung câu nói;
- Không biến câu nói thành một câu cộc lốc, khiếm nhã.
III/ LUYỆN TẬP
Bài tập 1 :
a) Người ta là hoa đất.
b) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
c) Nuôi lợn ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng.
d) Tấc đất tấc vàng.
Câu rút gọn
Câu rút gọn
Rút gọn chủ ngữ - Làm cho câu ngắn gọn, thông tin nhanh.
Bài tập 2 :
a)
Bước tới đèo Ngang bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
Tôi
Tôi
b)
Đồn rằng quan tướng có danh,
Cưỡi ngựa một mình, chẳng phải vịn ai.
Ban khen rằng : “Ấy mới tài”,
Ban cho cái áo với hai đồng tiền.
Đánh giặc thì chạy trước tiên,
Xông vào trận tiền cởi khố giặc ra (!)
Giặc sợ, giặc chạy về nhà,
Trở về gọi mẹ mổ gà khao quân!
(Người ta)
(Quan tướng)
(Vua)
(Vua)
(Quan tướng)
(Quan tướng)
(Quan tướng)
Trong thơ, ca dao thường dùng nhiều câu rút gọn như vậy vì ngôn ngữ thơ ca thường cô đọng, súc tích, vả lại số chữ trong một dòng thường rất hạn chế.
BÀI TẬP 3: Vì sao cậu bé và người khách hiểu lầm nhau? Qua câu chuyện này, em rút ra bài học gì về cách nói năng?
MẤT RỒI
Một người có việc đi xa, dặn con :
Ở nhà có ai hỏi thì bảo bố cháu đi vắng nhé !
Sợ con mải chơi quên mất, ông ta viết mấy câu vào giấy, đưa cho con, bảo:
Có ai hỏi thì cứ đưa cái giấy này.
Đứa con cầm giấy bỏ vào túi áo. Cả ngày chẳng thấy ai hỏi. Tối đến, nó thắp đèn, lấy giấy ra xem, chẳng may để giấy cháy mất.
Hôm sau có người khách lại chơi, hỏi:
Bố cháu có nhà không?
Thằng bé ngẩn ngơ hồi lâu, sực nhớ ra, sờ vào túi không thấy giấy, liền nói :
Mất rồi.
Ông khách sửng sốt :
Mất bao giờ ?
thưa, tối hôm qua.
- Sao mà nhanh thế ?
Cháy ạ.
Cậu bế và người khách hiểu lầm nhau, vì khi trả lời khách cậu bé đã dùng 3 câu rút gọn, khiến khách hiểu sai.
Phải cẩn thận khi dùng câu rút gọn, vì dùng câu rút gọn không dúng có thể gây hiểu nhầm.
Một người có việc đi xa, dặn con :
Ở nhà có ai hỏi thì bảo bố cháu đi vắng nhé !
Sợ con mải chơi quên mất, ông ta viết mấy câu vào giấy, đưa cho con, bảo:
Có ai hỏi thì cứ đưa cái giấy này.
Đứa con cầm giấy bỏ vào túi áo. Cả ngày chẳng thấy ai hỏi. Tối đến, nó thắp đèn, lấy giấy ra xem, chẳng may để giấy cháy mất.
Hôm sau có người khách lại chơi, hỏi:
Bố cháu có nhà không?
Thằng bé ngẩn ngơ hồi lâu, sực nhớ ra, sờ vào túi không thấy giấy, liền nói :
Mất rồi.
Ông khách sửng sốt :
Mất bao giờ ?
thưa, tối hôm qua.
- Sao mà nhanh thế ?
Cháy ạ.
THAM ĂN
Có anh chàng phàm ăn tục uống, hễ ngồi vào mâm là chỉ gắp lấy gắp để, chẳng ngẩng mặt nhìn ai, cũng chẳng muốn chuyện trò gì. Một lần đi ăn cỗ ở nhà nọ, có ông khách thấy anh ta ăn uống lỗ mãng quá, bền lân la gợi chuyện. Ông khách hỏi :
- Chẳng hay ông người ở đâu ta ?
Anh chàng đáp :
- Đây.
Rồi cắm cúi ăn.
- Thế ông được mấy cô, mấy cậu rồi ?
- Mỗi.
Nói xong lại gắp lia gắp lịa.
Ông khách hỏi tiếp :
Các cụ thân sinh ông chắc còn cả chứ ?
Anh chàng vẫn không ngẩng đầu lên, bảo :
- Tiệt !
Có anh chàng phàm ăn tục uống, hễ ngồi vào mâm là chỉ gắp lấy gắp để, chẳng ngẩng mặt nhìn ai, cũng chẳng muốn chuyện trò gì. Một lần đi ăn cỗ ở nhà nọ, có ông khách thấy anh ta ăn uống lỗ mãng quá, bền lân la gợi chuyện. Ông khách hỏi :
- Chẳng hay ông người ở đâu ta ?
Anh chàng đáp :
- Đây.
Rồi cắm cúi ăn.
- Thế ông được mấy cô, mấy cậu rồi ?
- Mỗi.
Nói xong lại gắp lia gắp lịa.
Ông khách hỏi tiếp :
Các cụ thân sinh ông chắc còn cả chứ ?
Anh chàng vẫn không ngẩng đầu lên, bảo :
- Tiệt !
Việc dùng câu rút gọn của anh chàng phàm ăn đều có tác dụng gây cười và phê phán, vì rút gọn đến mức không thể hiểu được và thô lỗ.
Bài tập 4