Bài 16. Ôn tập tác phẩm trữ tình

Tiết 66
Ôn tập tác phẩm trữ tình
Tác phẩm trữ tình là văn bản biểu hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả trước cuộc sống.
: Thể loại biểu đạt chính:
+ Thơ trữ tình
+ Ca dao trữ tình
+ Tuỳ bút …
Văn bản biểu cảm
Tác phẩm trữ tình là văn bản biểu hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả trước cuộc sống.
- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm.
- Tình cảm biểu hiện : Tình cảm tiến bộ, mang màu sắc nhân bản.
Tình yêu quê hương đất nước, tình cảm gia đình, tình bạn, tình yêu,…
Ca dao trữ tình là loại thơ biểu hiện những tình cảm, nguyện vọng tha thiết và chính đáng, vốn được lưu truyền trong dân gian.
- Tình cảm : cái chung, phi cá thể.
- Thể thơ : lục bát và lục bát biến thể
- Nghệ thuật : So sánh, ẩn dụ, hoán dụ, nhân hoá, diễn đạt tình cảm qua những mô típ quen thuộc…
Ca dao trữ tình
* Tình cảm: cái chung, phi cá thể.
Thơ trữ tình
*Tình cảm: Mang đậm dấu ấn cá nhân (thông qua những rung động của cá nhân để tìm đến cái chung).

Thơ trữ tình là những tác phẩm thơ biểu hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả trước cuộc sống.
Tình cảm : Mang đậm dấu ấn cá nhân (thông qua những rung động của cá nhân để tìm đến cái chung).
Thể thơ: Đa dạng, phong phú.
Ngôn ngữ : cô đọng, giàu hình ảnh, gợi cảm.
Có ý kiến cho rằng :
Đã là thơ thì nhất thiết phải trữ tình
Đã là văn xuôi thì nhất thiết thuộc tự sự
Em có đồng ý với ý kiến đó không? Theo em, chuẩn để xác định “trữ tình” là gì?
* Thơ là thể loại văn học phù hợp để biểu hiện tình cảm, cảm xúc; tuy nhiên, cũng có thơ tự sự, truyện thơ (Truyện Kiều – Nguyễn Du; Lục Vân Tiên – Nguyễn Đình Chiểu).
* Văn xuôi phù hợp với kể chuyện, tuy nhiên cũng có loại văn xuôi trữ tình hoặc mang nặng tính chất trữ tình như tùy bút ( Mùa xuân của tôi – Vũ Bằng; Cốm, một thứ quà của lúa non – Thạch Lam).
* Chuẩn để xác định “trữ tình” là “biểu hiện tình cảm, cảm xúc” chứ
Hai cách biểu hiện tình cảm, cảm xúc trong tác phẩm trữ tình:
Trực tiếp (qua từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc, các lời than, nhận xét…)
Gián tiếp (qua tự sự, miêu tả, lập luận)
* Cảm thụ, phân tích tác phẩm trữ tình:
- Bám vào ngôn từ và các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong văn bản.
- Kết hợp với một số kiến thức ngoài văn bản như: hoàn cảnh sáng tác, tình hình xã hội, gia đình, bản thân tác giả, … để hiểu rõ, hiểu sâu hơn về văn bản.
TT
Tên
văn bản
Thể loại
Tác giả
Nội dung
Nghệ thuật
1
2
3
Các giai đoạn
TT
Chùm văn bản
Thể loại
Nội dung
N ghệ thuật
1
2
3
4
Những câu hát về tình cảm gia đình.
Những câu hát về tình yêu quê hương, đất nước, con người.
Những câu hát than thân
Những câu hát châm biếm.
Ca dao
Ca dao
Ca dao
Ca
dao
Bộc lộ các tình cảm trong gia đình, đó là những tình cảm thiêng liêng nhất trong cuộc đời mỗi con người.
Tình yêu, niềm tự hào đối với con người, lịch sử , truyền thống văn hóa của quê hương đất nước.
Nỗi niềm cơ cực, buồn tủi của người lao động dưới chế độ cũ và nỗi cảm thông đối với họ .
Thái độ mỉa mai, châm biếm đối vớinhững thói hư, tật xấu, những hủ tục lạc hậu.
Sử dụng kết cấu chào hỏi, lời mời…;cấu tứ đa dạng, độc đáo; thể thơ lục bát và lục bát biến thể.
So sánh, ẩn dụ, đối xứng, tăng cấp…; diễn tả tình cảm qua những mô típ; thể thơ lục bát và lục bát biến thể.
Sử dụng cách nói tượng trưng, thành ngữ và các biện pháp so sánh, phóng đại…
Sử dụng các hình thức giễu nhại , cách nói có hàm ý tạo nên tiếng cười hài hước, châm biếm.
Văn
học
dân
gian
Hồ Chí
TT
Tên
văn bản
Thể loại
Tác giả
Nội dung
Nghệ thuật
1
2
3
4
Sông núi nước Nam
Phò giá về kinh
Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra
Bài ca Côn Sơn
Thất ngôn tứ tuyệt
Thất ngôn tứ tuyệt
Thất ngôn tứ tuyệt
Lục bát (bản dịch)
Lời khẳng định về chủ quyền lãnh thổ của đất nước; ý chí kiên quyết bảo vệ đất nước, bảo vệ độc lập dân tộc.
Hào khí chiến thắng và khát vọng về một đất nước thái bình thịnh trị của dân tộc ta ở thời nhà Trần.
Bức tranh làng quê thanh bình ở đồng bằng Bắc bộ qua cái nhìn của một vị vua đời Trần.
Cảnh trí Côn Sơn nên thơ; nhân cách thanh cao, sự giao hòa trọn vẹn giữa con người với thiên nhiên.
Hình thức diễn đạt cô đọng, hàm xúc;giọng điệu sảng khoái, hân hoan, tự hào.
Ngôn ngữngắn gọn, xúc tích, thiên về nghị luận; giọng thơ dõng dạc, hùng hồn, đanh thép.
Ngôn ngữ miêu tả đậm chất hội họa, kết hợp giữa điệp ngữ với tiểu đối, tạo nhịp thơ êm ái, hài hòa.
Sử dụng từ xưng hô “ta”, đan xen giữa tả cảnh và tả người, giọng thơ nhẹ nhàng êm ái.
Lí Thường Kiệt
Trần Quang Khải
Trần Nhân Tông
Nguyễn Trãi
Văn

học

trung

đại
TT
Tên văn bản
Thể loại
Tác giả
Nội dung
Nghệ thuật
5
6
7
Bánh trôi nước
Qua Đèo Ngang
Bạn đến chơi nhà
Thất ngôn tứ tuyệt
Thất ngôn bát cú
Thất ngôn bát cú
Ngợi ca vẻ đẹp, phẩm chất của người phụ nữ; lòng cảm thương sâu sắc đối với thân phận nổi chìm của họ.
Bài thơ thể hiện tâm trạng cô đơn thầm lặng và nỗi niềm hoài cổ của nhà thơ trước cảnh vật Đèo Ngang.
Bài thơ thể hiện một quan niệm về tình bạn : tình bạn chân thành quí hơn mọi thứ trên đời.
Ngôn ngữ thơ bình dị, sử dụng môtíp dân gian, hình ảnh nhiều tầng ý nghĩa.
Sử dụng thể thơ điêu luyện, bút pháp tả cảnh ngụ tình,sử dụng từ láy, từ đồng âm khác nghĩa, đối.
Sáng tạo nên tình huống khó xử khi bạn đến chơi nhà , lập ý bất ngờ, thể thơ điêu luyện.
Hồ Xuân Hương
Bà Huyện Thanh Quan
NguyễnKhuyến
Văn
học
trung
đại
TT
Tên văn bản
Thể loại
Tác giả
Nội dung
Nghệ thuật
1
2
3
4
Xa ngắm thác núi Lư
Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh.
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê.
Bài ca nhà tranh bị gió thu phá
Lí
Bạch.
Lí
Bạch
Hạ Tri Chương
Đỗ Phủ
Thất ngôn tứ tuyệt
Ngũ ngôn tứ tuyệt
Thất ngôn tứ tuyệt
Cổ thể (trường thiên)
Vẻ đẹp kì vĩ, mạnh mẽ của thiên nhiên và tâm hồn phóng khoáng, bay bổng của nhà thơ Lí Bạch
Nỗi lòng đối với quê hương da diết, sâu nặng trong tâm hồn, tình cảm người xa quê.
Tình quê hương chân thành và nỗi xót xa khi mới trở về.
Tinh thần nhân đạo, lòng vị tha cao cả vẫn tồn tại ngay cả khi con người phải sống trong hoàn cảnh nghèo khổ, cùng cực.
Xây dựng hình ảnh gần gũi, ngôn ngữ tự nhiên, bình dị.
Kết hợp tài tình giữa cái thực và cái ảo; liên tưởng, tưởng tượng sáng tạo, ngôn ngữ giàu hình ảnh.
Sử dụng các yếu tố tự sự, cấu tứ độc đáo, giọng điệu bi hài.
Bút pháp hiện thưc, kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm.
Thơ

Đường
TT
Tên văn bản
Thể loại
Tác giả
Nội dung
Nghệ thuật
1
2
3
Cảnh khuya
Thất ngôn bát cú
Hồ Chí Minh
Cảnh đêm trăng ở núi rừng Việt Bắc ; sự gắn bó , hòa hợp giữa thiên nhiên và con người.
Nhiều hình ảnh thơ lung linh, kì ảo; phép tu từ , so sánh, điệp ngữ sáng tạo và nhịp điệu độc đáo .
Rằm tháng Giêng
Lục bát (bảndịch)
Thơ năm chữ
Xuân Quỳnh
Hồ Chí Minh
Tiếng gà trưa
Vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ – chiến sĩ Hồ Chí Minh trước vẻ đẹp của thiên nhiên Việt Bắc.
Những kỉ niệm về người bà, về tuổi thơ tràn ngập yêu thương làm cho người chiến sĩ thêm vững bước trên đường ra trận.
Sử dụng điệp từ hiệu quả, lựa chọn từ ngữ gợi hình, biểu cảm.
Sử dụng điệp ngữ có tác dụng gợi nhắc kỉ niệm , nối mạch cảm xúc; vừa kể chuyện vừa bộc lộ tâm tình.
Thơ
hiện
đại
TT
Tên văn bản
Thể loại
Tác giả
Nội dung
Nghệ thuật
1
2
3
Một thứ quà của lúa non: Cốm.
Tùy bút
Thạch Lam
Những cảm giác lắng đọng, tinh tế, sâu sắc về lối sống và văn hóa của người Hà Nội
Lời văn trang trọng, tinh tế, đầy cảm xúc, giàu chất thơ; chi tiết chọn lọc, đan xen kể và tả.
Mùa xuân của tôi
Tùy bút
Tùy bút
Minh Hương
Vũ Bằng
Sài Gòn tôi yêu
Vẻ đẹp của mùa xuân trên quê hương miền Bắc hiện lên trong nỗi nhớ của người con xa quê.
Lời bày tỏ tình yêu tha thiết, bền chặt của tác giả đối với thành phố Sài Gòn.
Trình bày nội dung theo mạch cảm xúc, lựa chọn từ ngữ, câu văn linh hoạt, giàu hình ảnh, so sánh liên tưởng phong phú, độc đáo.
Tạo bố cục theo mạch cảm xúc, ngôn ngữ đậm màu sắc Nam Bộ , lối viết nhiệt thành .
Văn
xuôi
hiện
đại
Khác với tác phẩm của các cá nhân, ca dao trữ tình (trước đây) là những bài thơ, câu thơ có tính chất ……… và ……………
Thể thơ được ca dao trữ tình sử dụng nhiều nhất là …………
Một số thủ pháp nghệ thuật thường gặp trong ca dao trữ tình ………………………
tập thể
truyền miệng.
lục bát và lục bát biến thể .
so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ, phóng đại, diễn tả tình cảm qua những mô típ.
Điền từ còn thiếu vào chỗ trống
2
3
4
5
7
6
13
6
9
6
7
7
1
Tình cảm trong thơ trữ tình mang dấu ấn …
Tình cảm được biểu hiện trong tác phẩm trữ tình có tính chất tiến bộ và mang màu sắc… đậm nét .
Tùy bút là một thể loại văn xuôi ….
Nhan đề một tùy bút của Vũ Bằng viết về mùa xuân ở Bắc bộ.
Là thể loại thơ thường gặp ở ca dao trữ tình.
Là tác giả của bài thơ Cảnh khuya.
Khi phân tích tác phẩm trữ tình cần bám vào ngôn từ và các biện pháp…
Là phương thức biểu đạt chủ yếu của tác phẩm trữ tình.
9
Từ khóa
1 . Bài vừa học :
Nắm vững các khái niệm.
Chỉnh sửa, hoàn thiện bảng tổng kết các tác phẩm trữ tình.
Viết đoạn văn cảm nhận về một bài, một đoạn hay một câu… trong một văn bản trữ tình mà em yêu thích.
2 . Bài sắp học .
Soạn : ÔN TẬP TÁC PHẨM TRỮ TÌNH (tiếp theo) .
- Làm các bài tập trong sách giáo khoa.
- Xem lại để nắm vững đặc điểm của một số thể loại: ca dao, thơ Đường luật, cổ thể, thơ hiện đại…