Bài 14. Ôn tập văn bản biểu cảm

Kiểm tra bài cũ
Đọc bài thơ lục bát do em sáng tác?
TiÕt 60 :
¤n tËp v¨n biÓu c¶m
I-Phân biệt văn miêu tả và văn biểu cảm .


? Đọc lại VB "hoa học trò". Cho biết văn miêu tả và văn biểu cảm khác nhau nhu th? n�o?

Hoa học trò
Phượng cứ nở. Phượng cứ rơi. Bao giờ cũng có hoa phượng rơi, bao giờ cũng có hoa phượng nở. Nghỉ hè đã đến. Học sinh sửa soạn về nhà. Nhà chưa về, cái vui gia đình đâu chửa thấy, chỉ thấy xa trường, rời bạn, buồn biết bao! Những cuộc tình duyên giữa bạn bè, đến lúc rẽ chia, cũng rẽ chia dưới màu hoa phượng; dù hữu tâm, dù vô tình, người nào cũng có sắc hoa phượng nằm ở trong hồn. Phượng xui ta nhớ cái gì đâu. Nhớ người sắp xa, còn đứng trước mặt.Nhớ một trưa hè gà gáy khan.Nhớ một thành xưa son uể oải.
...Thôi học trò đã về hết, hoa phượng ở lại một mình. Phượng đứng canh gác nhà trường, sân trường. Hè đang thịnh, mọi nơi đều buồn bã, trường ngủ, cây cối cũng ngủ. Chỉ có hoa phượng thức để làm vui cho cảnh trường. Hoa phượng thức, nhưng thỉnh thoảng cũng mệt nhọc, muốn lim dim. Gió qua, hoa giật mình, một cơn hoa rụng.
Theo Xuân Diệu

*Miêu tả
Nhằm tái hiện lại đối tượng (người , vật , cảnh) sao cho người đọc cảm nhận được như nó đang hiện ra trước mắt
* Biểu cảm
Miêu tả đối tượng nhằm mượn những đặc điểm , phẩm chất của nó mà nói lên suy nghĩ , cảm xúc của mình. Do vậy văn biểu cảm thường sử dụng những biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ , nhân hóa
II-Phân biệt văn tự sự và văn biểu cảm :
*Đọc lại bài "Kẹo mầm" trang 138
?Hãy cho biết văn biểu cảm khác văn tự sự ở điểm nào?
Kẹo mầm
Mỗi sáng mẹ tôi gỡ tóc bằng cái lược thưa gỗ vàng vàng, thế nào rồi cũng có ít tóc rối. Mẹ vo vo giắt nó lên dòn tay chỗ mái hiên nhà. Rồi chị tôi cũng làm thế, bắt chước mẹ cũng gỡ tóc, vo vo giắt mái tóc rối lên chỗ ấy.
Thỉnh thoảng trên đường làng có bà cụ rao to: "Ai tóc rối đổi kẹo không?". Một bên thúng là mảnh chai vỡ đồng nát, lông vịt, tóc rối,.còn bên kia chỉ có cái niêu đất, đúng hơn là một cái ang, cái liễn đựng một thứ kẹo mà bất cứ một đứa trẻ nào cũng phải mê.
Bà cụ lấy kẹo lên bằng chiếc đũa cả, quấn vào đầu que, thật khéo, kẹo cứ lồng khồng, trông rất nhiều, nhưng cho vào miệng nó xẹp lại chỉ còn tí tẹo. Bà cụ đưa kẹo cho chúng tôi, đổi lại nắm tóc rối của bà, của mẹ hay của chị.

Tóc rối bán bà cụ không mua, mua kẹo bà cụ không bán, chỉ đổi thôi. Thế là mỗi lần bà cụ qua ngõ, tôi lại kiễng chân, với tay lên chỗ mái hiên.Mẹ bảo đó là kẹo mầm làm bằng mầm cây mạ, mầm thóc, hoàn toàn không có đường mật gì cả. Những sao nó ngọt thế, hơn cả kẹo bột, kẹo bi.
Mẹ tôi đã mất, chị tôi đi lấy chồng xa.
Cứ mỗi lần có ai đi qua rao lên:" Ai đổi kẹo", tôi lại tưởng như thấy mẹ tôi ngồi đầu hè gỡ tóc bằng cái lược màu vàng vàng, đầu mẹ nghiêng nghiêng, sóng tóc đổ dài một bên vai, và rồi mẹ vuốt cài lược, vo vo nắm tóc, giắt nó lên mái hiên nhà.
Que kẹo mầm tuổi thơ.Mẹ ơi.Còn có bao giờ con được thấy mẹ ngồi gỡ tóc như thế nữa.
( Theo Băng Sơn)

* Tự sự
- Nhằm kể lại 1 câu chuyện ,1 sự việc có đầu có cuối, có nguyên nhân , diễn biến , kết quả.
* Biểu cảm
- yếu tố tự sự chỉ làm nền nhằm nói lên cảm xúc qua sự việc , chỉ nhớ lại những sự việc quá khứ không đi sâu vào nguyên nhân , kết quả
Điểm khác nhau Giữa
văn biểu cảm với văn tự sự và văn miêu tả
Miêu tả là yếu tố chính
Tự sự là yếu tố chính
Vai trò của yếu tố tự sự miêu tả
Bộc lộ tình cảm, cảm xúc, đánh giá
Tái hiện sự vật, sự việc cụ thể ? hình dung ra sự vật, sự việc đó
Kể một câu chuyện (sự việc) có đầu, có cuối ? ý nghĩa
Mục đích biểu đạt
Văn biểu cảm
Văn miêu tả
Văn tự sự
Phương diện
Tự sự, miêu tả là những yếu tố phụ làm nền để bộc lộ cảm xúc
III-Vai trò của tự sự ,miêu tả trong biểu cảm
? Theo em tự sự và miêu tả trong biểu cảm đóng vai trò gì?
? Chúng thực hiện nhiệm vụ biểu cảm ntn? VD?
Dỏp ỏn:
-Tự sự và miêu tả trong biểu cảm đóng vai trò làm cơ sở cho tình cảm ,cảm xúc của tác giả được bộc lộ .
-Thiếu tự sự , miêu tả thì tình cảm sẽ mơ hồ, không cụ thể.
Yếu tố tự sự, miêu tả làm nền, làm giá đỡ để bộc lộ cảm xúc.
Thiếu tự sự, miêu tả thì tình cảm mơ hồ, không cụ thể.
Vai trò của yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản biểu cảm:
Vai trò của yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản biểu cảm:

Miêu tả

Tự sự
IV-Lập ý cho một đề văn biểu cảm
Đề: Cảm nghĩ mùa xuân
?Em thực hiện bài làm qua những bước nào?
*Bước 1:
+Định hướng (tìm hiểu đề ,tìm ý)
+Xác định bài văn cần biểu hiện những tình cảm gì đối với người hay cảnh gì?
*Bước 2: Lập dàn ý
*Bước 3: Viết bài
*Bước 4: Đọc lại và sửa chữa


? Tìm ý và sắp xếp ý nhu th? n�o?
Dàn ý
*Mở bài:
- Giới thiệu mùa xuân và lí do yêu thích.
- Nêu khái quát giá trị của mùa xuân
*Thân bài:
- Mùa xuân đem lại cho mỗi người 1 tuổi đời( với thiếu niên mùa xuân đánh dấu sự trưởng thành)
-Mùa xuân là mùa đâm chồi nẩy lộc của thực vật , là mùa sinh sôi của muôn loài.
-Mùa xuân là mùa khởi đầu cho 1 năm , mở đầu cho một kế hoạch,dự định
*Kết bài: Tình yêu của em đối với mùa xuân
V-Ngôn ngữ văn biểu cảm
?Cú ngu?i núi ngôn ngữ văn biểu cảm gần với thơ. Em cú d?ng ý khụng? Vỡ sao?
Dỏp ỏn:
Ngôn ngữ văn biểu cảm gần với thơ vì :
- Sử dụng nhiều phép tu từ
Mục đích biểu cảm như thơ .
? Cú m?y cách lập ý cho b�i van bi?u c?m?




Liên hệ
hiện tại
với
tương lai
Hồi tưởng
quá khứ
và suy nghĩ
về hiện tại
Tưởng tượng
tình huống
hứa hẹn,
mong muốn
Quan sát
và
suy ngẫm
Tham kh?o m?t s? do?n van sau:
"Tôi đã một lần được đến thăm ngôi nhà sàn - nơi Bác ở
và làm việc. Bước qua hàng rào râm bụt xanh mướt
điểm những bông hoa đỏ tươi là một căn phòng nhỏ
thật đơn sơ giản dị nhưng lại rất gọn gàng, sạch sẽ.
Chiếc giường một, chiếc tủ nhỏ, chiếc đài con con đặt
ngay ngắn trên chiếc bàn làm việc. Một bình hoa huệ trắng,
tinh khiết, toả hương man mát, dìu dịu. Tôi có cảm giác
dường như Bác đang đứng rất gần, rất gần đây mỉm cười
hiền hậu nhìn chúng tôi."
(Bài làm của học sinh)
Phương thức biểu đạt: Miêu tả
Căn cứ xác định: Đoạn văn đã tái hiện, giúp hình dung cảnh ngôi nhà sàn của Bác.
Có một lần các cháu thiếu nhi đến tham Bác. Chú bảo vệ bảo Bác rất bận, không thể tiếp
các cháu được. Bác biết chuyện li?n ra dón các cháu vào. Bác trò chuyện vui vẻ, dặn dò các cháu chăm ngoan, học giỏi, biết vâng lời ông bà cha mẹ, th?y cô... Khi các cháu ra v?, Bác tiễn dến tận ngõ. Xe từ từ lăn bánh, ngoái lại nhìn các cháu vẫn còn thấy một cụ già hiền từ dứng nhìn theo và vẫy chào tạm biệt.
(Chuyện đời thường của Bác Hồ)
Phương thức biểu đạt: Tự sự.
Căn cứ xác định: Đoạn văn đã kể lại câu chuyện các cháu thiếu nhi đến thăm Bác Hồ.

"Đêm qua em mơ gặp Bác Hồ, râu Bác dài, tóc Bác bạc phơ...". Trước mắt tôi hiện lên hình ảnh Bác thật hiền từ như một
ông Bụt vậy. Nhưng Bác không mặc áo dài thụng, tay chống gậy trúc mà là bộ quần áo kaki đã bạc màu, miệng tươi cười , tay cầm đĩa kẹo để chia cho các cháu thiếu nhi. Hôm qua
tôi được điểm mười, nên tôi cũng được Bác chia kẹo. Tôi háo hức mong chờ đến lượt mình. Chao ôi, ánh mắt Bác nhìn tôi mới thật trìu mến và ấm áp làm sao! Tôi ngỡ như ông ngoại đang nhìn tôi vậy. Ôi! Không lẽ đây lại là một giấc mơ sao? Một giấc mơ kỳ diệu mà tôi ước nó sẽ không kết thúc.
(Bài làm của học sinh)
Phương thức biểu đạt: Biểu cảm
Căn cứ xác định: Đoạn văn bộc lộ tình cảm, cảm xúc với Bác Hồ kính yêu.
"Cảnh khuya" là một trong những bài thơ trăng đẹp nhất của Bác Hồ. Người xưa đến với chốn lâm tuyền để lánh đục
tìm trong, để được nhàn. Còn Hồ Chí Minh đến với suối rừng Việt Bắc là để lập chiến khu đánh Pháp. Giữa cảnh khuya, có suối, có trăng... đẹp như vẽ nhưng Người vẫn thao thức, vẫn "chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà". Phải chăng tâm hồn thi sĩ đã hoà vào cốt cách người chiến sĩ? Cảm hứng thiên nhiên chan hoà với cảm hứng yêu nước được diễn tả một cách trong sáng, gợi cảm và đầy chất thơ.
Bác Hồ yêu nước, thương dân, Bác yêu thiên nhiên, Bác yêu trăng... "Cảnh khuya" như dẫn hồn ta vào những giấc mộng đẹp. Bài thơ là sự kết hợp hài hoà tâm hồn, trí tuệ, đạo đức của một con người bình dị mà vĩ đại. Đọc thơ Bác, ta càng thêm yêu kính và biết ơn Bác.
Luyện tập
§¸nh dÊu ®óng (§) vµo c¸c tr­êng hîp lµ v¨n biÓu c¶m vµ dÊu sai (S) vµo c¸c tr­êng hîp kh«ng ph¶i lµ v¨n biÓu c¶m.

1. Chiều chiều ra đứng ngõ sau
Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều.
(Ca dao)
2. Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu
Ngàn dâu xanh ngắt một màu
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai ?
(Sau phút chia ly)
3. Bà đỡ Trần là người huyện Đông Triều
(Con hổ có nghĩa)
. Mùa nào, tiết nào Hà Nội cũng có cái để mà nhớ, mà thương.
Đó chính là cái duyên của thành phố trong mắt, trong lòng những người
yêu Hà Nội. (Cây sấu Hà Nội)
5. . Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày
đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như
người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng.
(Sông nước Cà Mau)
1. Chiều chiều ra đứng ngõ sau
Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều.
(Ca dao)
2. Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu
Ngàn dâu xanh ngắt một màu
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai ?
(Sau phút chia ly)
3. Bà đỡ Trần là người huyện Đông Triều
(Con hổ có nghĩa)
. Mùa nào, tiết nào Hà Nội cũng có cái để mà nhớ, mà thương.
Đó chính là cái duyên của thành phố trong mắt, trong lòng những người
yêu Hà Nội. (Cây sấu Hà Nội)
5. . Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày
đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như
người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng.
(Sông nước Cà Mau)
Đ
Đ
S
Đ
S
* Nêu ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh.
* Đọc một câu thơ, câu ca dao hoặc nêu tên một văn bản biểu cảm có sử dụng hình ảnh tượng trưng đó.
Tượng trưng cho mùa hè, mùa thi, mùa chia tay của tuổi học trò
Thân gầy guộc, lá mong manh
Mà sao nên luỹ nên thành tre ơi!
...Nhị vàng, bông trắng, lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.
Hướng dẫn học bài ở nhà

- Ôn tập lí thuyết
- Chuẩn bị: Trả bài TLV số 3