Bài 14. Chơi chữ

Ví dụ:
" Trùng trục như con bò thui
Chín mắt, chín mũi, chín đuôi, chín đầu."
Xác định từ đồng âm ?
Giải thích nghĩa từ "chín"
?" Chín" có nghĩa thứ nhất : số 9
?" Chín" có nghĩa thứ hai: Một loại trái cây đã chín,
hoặc thức ăn nấu chín.

Dựa vào hiện tượng đồng âm, khác nghĩa
của từ ngữ .

Bài 14:
Tiết 58:CHƠI CHỮ
I.THẾ NÀO LÀ CHƠI CHỮ ?
Đọc bài ca dao và trả lời câu hỏi:
Bà già đi chợ Cầu Đông
Hỏi xem thầy bói lấy chồng lợi1 chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi2 thì có lợi nhưng răng không còn.
Lợi1: Có nghĩa là lợi lộc, thuận lợi.(tính từ)
Lợi 2:Có nghĩa là một bộ phận
nằm trong khoang miệng: ("nướu răng")
(danh từ)
=>Vận dụng từ "lợi" ở câu cuối của bài
là vận dụng hiện tượng từ đồng âm, khác nghĩa.
(Vận dụng nét đặc sắc về âm,
về nghĩa của từ ngữ)
Vậy :
- Chơi chữ là lợi dụng những nét đặc sắc về âm ,
về nghĩa của từ ngữ.

-Tác dụng:
Tạo sắc thái dí dởm, hài hước,
làm cho câu văn hấp dẫn và thú vị.
II.CÁC LỐI CHƠI CHỮ:



1/Hãy chỉ rõ và giải thích lối chơi chữ trong
đoạn thơ sau:
"Nhớ nước đau lòng con quốc quốc.
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia."
(Huyện Thanh Quan)

=> Dùng từ ngữ đồng âm

VD : Con kiến bò đĩa thịt bò.

2/Hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong đoạn thơ sau:
"Sánh với Na-Va " Ranh tướng " Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương."
(Tú Mỡ)

=>Dùng lối nói trại âm (gần âm)
VD: Cô ấy đẹp như một giai nhân
Cô ấy đẹp như một gia nhân
3/Hãy chỉ rõ và giải thích lối chơi chữ trong đoạn thơ sau:
"Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ."
(Tú Mỡ)

=> Dùng cách nói điệp phụ âm đầu
VD: Bà Ba béo bán bánh bèo bên bờ .



4/Hãy chỉ rõ và giải thích lối chơi chữ trong đoạn thơ sau:
" Con cá đối bỏ trong cối đá
Con Mèo cái nằm trên mái kèo
Trách cha mẹ em nghèo, anh nở phụ duyên em. "

(Ca dao)

=>Dùng lối nói lái
VD:Tôi đi Đà Lạt cởi Lạt Đà.



5/Hãy chỉ rõ và giải thích lối chơi chữ trong
đoạn thơ sau:
"Ngọt thơm sau lớp vỏ gai
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà"
(Phạm Hổ)

=>Dùng từ trái nghĩa
VD:"Dòng sông bên lỡ bên bồi
Bên lỡ thì đục bên bồi thì trong"
=>Dùng từ ngữ đồng nghĩa, gần nghĩa.

6/Chỉ rõ và giải thích lối chơi chữ trong câu sau:
"Phụ cha khiêng ba ghế bố".
VD: "Chuồng gà kê sát chuồng vịt"
Da trắng vỗ bì bạch.
=> Chơi chữ được sử dụng trong :
Cuộc sống hằng ngày,văn thơ ,
đặc biệt là thơ trào phúng, câu đố , câu đối.
VD: Khi đi cưa ngọn
Khi về cưa ngọn.
Đố là con gì ?
Đáp án :Con ngựa
II.CÁC LỐI CHƠI CHỮ:
1/.Dùng từ đồng âm;
2/.Dùng lối nói trại âm;
3/.Dùng cách điệp âm;
4/.Dùng lối nói lái;
5/.Dùng từ trái nghĩa,
6/.Dùng từ gần nghĩa, đồng nghĩa

Chơi chữ được sử dụng trong:
Cuộc sống hằng ngày,văn thơ,
đặc biệt là thơ trào phúng, câu đố , câu đối.

=>Chú ý:
Chơi chữ phải phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp,
tránh chơi chữ với dụng ý xấu, hoặc đùa giỡn
vô ý thức, thiếu văn hoá.
III.Bài tập:
Bài 1:Đọc bài thơ sau và cho biết tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ:
"Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát hổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia."
(Lê Qúy Đôn)
Trâu Lỗ
hổ mang
Lằn
Rắn
Ráo
hổ lửa
liu điu
mai gầm
Bài 2:
Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ
sự vật gần gũi nhau?
Cách nói này có phải chơi chữ không ?
-Trời mưa đất thịt trơn như mỡ , dò đến hàng
nem chả muốn ăn.
-Bà đồ Nứa , đi võng đòn tre , đến khóm trúc ,
thở dài hi hóp.
thịt
nem chả
Nứa
tre
trúc
=>Trong câu này tác giả vừa chơi chữ gần nghĩa,
vừa chơi chữ đồng âm.
mỡ
Bài 3:Thảo luận:
Năm 1946, bà Hằng Phương biếu Bác Hồ một
gói cam, Bác Hồ đã làm một bài thơ để tỏ lòng biết ơn như sau:
"Cảm ơn bà biếu gói cam
Nhận thì không đúng từ làm sao đây ?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai ?"
Trong bài này Bác Hồ sử dụng lối chơi chữ
như thế nào ?
=>Lối chơi chữ dùng từ đồng âm.
Bài 4:
Điền từ thích hợp vào chỗ trống:
- Chơi chữ là lợi dụng những nét .....
về .. về ... của từ ngữ.

Tác dụng:
Tạo sắc thái ...... , ....... ,
làm cho câu văn ........ , ..... .


đặc sắc
âm
nghĩa
dí dởm
hài hước
hấp dẫn
thú vị




1
2
3
4
5
TÌM TỪ KHÓA ?
6
�R
G
I
T
A
N
H
I
A

L
I
A
N
O
I

A
D
O
A
C

B
C
T
L
U
A

N
M
G
A
D
O


G
N
G
O
H
N
I
D
A
R
G
I
G
N
A
D
L
G
B
O
N
M
T
A
N
I
H
I
A
A
O
G
C
H
N
A
T
L
U
A
A
D
O
N
I
D
A
O
I
C
Hướng dẫn về nhà:
1.Sưu tầm một số cách nói chơi chữ có
trong sách báo.
2.Học phần ghi nhớ .
3.Xem trước bài:
"Chuẩn mực sử dụng từ"
TRÂN TRỌNG KÍNH CHÀO!