Bài 14. Chơi chữ

Trường thcs Tiên động
Giáo viên: Nguyễn Minh Hiền. Bài dạy: Tiếng Việt- NV 7
thầy cô và các em học sinh
Về dự hội giảng Giáo viên giỏi huyện tứ kỳ
Năm học: 2008 - 2009
KIỂM TRA BÀI CŨ:
* Thế nào là điệp ngữ ?
* Dùng điệp ngữ có tác dụng như thế nào ?
* Khi nói hoặc viết, người ta có thể dùng biện pháp lặp lại từ ngữ(hoặc cả một câu) để làm nổi bật ý, gây cảm xúc mạnh.Cách lặp lại như vậy gọi là phép điệp ngữ; từ ngữ được lặp lại gọi là điệp ngữ.

1) Mai sau
Mai sau
Mai sau.
Đất xanh tre mãi xanh màu tre xanh.
2) Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu
Ngàn dâu xanh ngắt một màu
Lòng chàng ý thiếp, ai sầu hơn ai?
(Đặng Trần Côn)
* Điệp ngữ nối tiếp.
* Điệp ngữ cách quãng.
2) Có những dạng điệp ngữ nào?
Xác định dạng điệp ngữ trong ví dụ sau:
* Điệp ngữ vòng
Mai sau
Mai sau
Mai sau
xanh
xanh
xanh
thấy
ngàn dâu
Ngàn dâu
Thấy
H Ồ C H Í M I N H

1. Tên vị lãnh tụ vĩ đại của cách mạng Việt Nam.?



2. Từ được dùng để biểu thị các ý nghĩa quan hệ giữa các bộ phận của câu hay giữa câu với câu trong đoạn văn.?
H Ồ C H Í M I N H
Q U A N H Ệ T Ừ
H Ồ C H Í M I N H



3. Đây là tên một bài thơ của tác giả Nguyễn Trãi?
C Ô N S Ơ N C A
Q U A N H Ệ T Ừ
H Ồ C H Í M I N H



C Ô N S Ơ N C A

4. Tên một bài thơ nổi tiếng của Hồ Xuân Hương.?

B Á N H T R Ô I N Ư Ớ C
Q U A N H Ệ T Ừ
H Ồ C H Í M I N H



C Ô N S Ơ N C A

B Á N H T R Ô I N Ư Ớ C

5. Tên nhà thơ nổi tiếng đời Đường đã xa quê hơn 50 năm lên kinh đô Trường An làm quan?.

H Ạ T R I C H Ư Ơ N G
Q U A N H Ệ T Ừ
H Ồ C H Í M I N H
C Ô N S Ơ N C A
B Á N H T R Ô I N Ư Ớ C
H Ạ T R I C H Ư Ơ N G
T Ừ G H É P
6. Tên gọi của từ được cấu tạo bằng cách ghép các tiếng có nghĩa lại với nhau.?

Q U A N H Ệ T Ừ


H Ồ C H Í M I N H
C Ô N S Ơ N C A
B Á N H T R Ô I N Ư Ớ C
V Ă N T R Ữ T Ì N H
7. Tên gọi khác của văn biểu cảm.?

H Ạ T R I C H Ư Ơ N G
Q U A N H Ệ T Ừ
T Ừ G H É P
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
CHƠI CHỮ
Chơi chữ và tác dụng
của chơi chữ.
Các lối chơi chữ.
Sử dụng phép chơi chữ.
I) BÀI HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
Ví du �1: Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng.
Thầy bói gieo quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
(Ca dao)
1
2
3
* Lợi(2),(3): Danh từ
Ích lợi, lợi lộc.
Lợi(nướu) răng.
* Lợi(1): Tính từ
LỢI
Âm : giống nhau.
Nghĩa: khác nhau.
Tạo sắc thái hài hước, dí dỏm.
Làm bài ca dao thêm hấp dẫn, thú vị.
* Thơ ca dân gian (Văn vần).
lợi
Lợi
lợi
* Lợi dụng đặc sắc :
- về âm
- về nghĩa

CHƠI CHỮ
Tạo sắc thái dí dỏm, hài hước
Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm,về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước. làm câu văn hấp dẫn, thú vị.

Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
I) BÀI HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:

I) BÀI HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:
2- Các lối chơi chữ:
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008

1) Bà già đi chơ �Cầu Đông
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng
Thầy bói gieo quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
(Ca dao)
1
2
3
* Lợi(1): Tính từ Thuận lợi, lợi lộc.
* Lợi(2),(3): Danh từ Lợi(nướu) răng.
Âm : giống nhau.
Nghĩa: khác nhau.
LỢI
Dùng từ ngữ đồng âm.
* Thơ ca dân gian (Văn vần).
I) BÀI HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:
2- Các lối chơi chữ:
a- Dùng từ ngữ đồng âm:
Ví dụ: Bà già đi chợ Cầu Đông
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng
Thầy bói gieo quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
(Ca dao)
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
gần âm.
Tài : Giỏi, khéo hơn người.
Tai : Họa đến bất ngờ.
Dùng lối nói trại âm (gần âm.)
Ví dụ 2:
Có tài mà cậy chi tài, Chữ tài liền với chữ tai một vần .
(Nguyễn Du)
* Thơ.
tài
tài
tai
I) BÀI HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:

2- Các lối chơi chữ:
a- Dùng từ ngữ đồng âm;
b- Dùng lối nói trại âm(gần âm):
Ví dụ:
Có tài mà cậy chi tài
Chữ tài liền với chữ tai một vần .
(Nguyễn Du)
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
Ví dụ 3:
Mênh mông muôn mẫu một màu mưa,
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ.
(Tú Mỡ)
Lặp lại liên tiếp phụ âm "m"
Dùng cách điệp âm.
* Thơ.
M
m
m
m
M
m
m
m
m
m
m
m
m
m
I) BÀ�I HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:

2- Các lối chơi chữ:
a- Dùng từ ngữ đồng âm;
b- Dùng lối nói trại âm (gần âm);
Ví dụ:
c- Dùng cách điệp âm:
Mênh mông muôn mẫu một màu mưa,
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ.
(Tú Mỡ)
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
VUI ĐỂ HỌC
Tìm một bài hát nói về một thứ đồ chơi mà bé gái rất thích.(Có sử dụng lối chơi chữ điệp âm)
BÚP BÊ BẰNG BÔNG.
Ví dụ 4 :
Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nơ �phụ duyên em.
(Ca dao)
cá đối
cối đá
mèo cái
mái kèo
Dùng lối
nói lái.
*Văn vần.
cối đá
mèo cái
mái kèo
cá đối
I) BÀ�I HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:
2- Các lối chơi chữ:
a- Dùng từ ngữ đồng âm;
b- Dùng lối nói trại âm(gần âm);
c- Dùng cách điệp âm;
d- Dùng lối nói lái:
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
Ví dụ: Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nơ �phụ duyên em.
(Ca dao)
Ví dụ 5:
Ngọt thơm sau lớp vỏ gai
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
(Phạm Hổ)
Dùng từ trái nghĩa.
Sầu riêng
Vui chung.
?
* Thơ.
Sầu riêng
Một loại quả ở Nam Bộ.
Một trạng thái tâm lý tiêu cực cá nhân.
Dùng từ đồng âm.
Sầu riêng
vui chung
2- Các lối chơi chữ:
a- Dùng từ ngữ đồng âm:
b- Dùng lối nói trại âm(gần âm);
c- Dùng cách điệp âm;
d- Dùng lối nói lái;
e- Dùng từ ngữ trái nghĩa,đồng nghĩa,gần nghĩa:
Ví dụ: Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
(Phạm Hổ)
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
I) BÀ�I HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:

2- Các lối chơi chữ:
3- Sử dụng phép chơi chữ:
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
THẢO LUẬN NHÓM:
1 - Sánh với Na Va"ranh tướng"Pháp,
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.
Xác định lối chơi chữ trong các câu sau:

2 - Trên trời rơi xuống mau co. (Câu đố)

3 - Da trắng vỗ bì bạch,
Rừng sâu mưa lâm thâm. (Câu đối)

(TúMỡ)
THẢO LUẬN NHÓM:
Xác định lối chơi chữ trong các câu sau:
1 - Sánh với Na Va"ranh tướng"Pháp,
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.
(Tú Mỡ)
Ranh(tướng)
(Tướng) ranh con.
Danh (tướng)
(Tướng) giỏi, nổi tiếng.
Dùng lối nói trại âm.
Mỉa mai, giễu cợt tên chỉ huy quân sự Pháp.
*Thơ
trào phúng
ranh tướng
THẢO LUẬN NHÓM:
Xác định lối chơi chữ trong các câu sau:
2- Trên trời rơi xuống mau co. (Câu đố)
mau co
3 - Da trắng vỗ bì bạch,
Rừng sâu mưa lâm thâm. (Câu đối)
Bì bạch
Lâm thâm
Dùng từ đồng nghĩa.
Bì bạch
Lâm thâm
Da trắng
Tiếng vỗ
Rừng sâu
Mưa nhỏ,mau hạt,kéo dài
Dùng từ ngữ đồng âm.
Da trắng
Rừng sâu
HÁN VIỆT
THUẦN VIỆT
Da trắng
bì bạch
lâm thâm
Rừng sâu
I) BÀ�I HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:

2- Các lối chơi chữ:
3- Sử dụng phép chơi chữ:

Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống thường ngày, trong văn thơ, đặc biệt là trong văn thơ trào phúng,trong câu đối, câu đố.
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
I) BÀI HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:
Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm,về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước. làm câu văn hấp dẫn, thú vị.

Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
I) BÀI HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:
2- Các lối chơi chữ:
a- Dùng từ ngữ đồng âm;
b- Dùng lối nói trại âm;
c-Dùng cách điệp âm;
d- Dùng lối nói lái;
e- Dùng tư �ngư �trái nghĩa,đồng nghĩa,gần nghĩa.
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
I) BÀ�I HỌC:
1- Chơi chữ và tác dụng của chơi chữ:

2- Các lối chơi chữ:
3- Sử dụng chơi chữ:

Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống thường ngày, trong văn thơ, đặc biệt là trong văn thơ trào phúng,trong câu đối, câu đố...
Tuần : 15 NGỮ VĂN.
Tiết : 58 CHƠI CHƯ.�
Ngày 12 tháng 12 năm 2008
BT1/ trang 165: Đọc bài thơ dưới đây và cho biết Tác giả đã dùng từ ngữ nào để chơi chữ.
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà.
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
(Lê Quý Đôn)
II) LUYỆN TẬP:
liu điu
Rắn
hổ lửa
mai gầm
Ráo
Lằn
roi
Trâu Lỗ
hổ mang
RẮN RÁO
BT2/Trang 165: Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải là chơi chữ không?
* Trời mưa đất thịt trơn như mỡ,dò đến hàng nem chả muốn ăn.
* Bà đồ Nứa,đi võng đòn tre,đến khóm trúc,thở dài hi hóp.
CHƠI CHỮ
Thịt,mỡ,nem,chả
Nứa,tre,trúc,hóp
thịt
mỡ
nem chả
Nứa
tre
trúc
hóp
BT3/ trang 166:Sưu tầm một số cách chơi chữ trong sách báo(Báo Hoa học trò,Thiếu niên Tiền phong,Văn nghệ. )
* Câu đố.
* Câu đối.
* Văn thơ trào phúng, châm biếm...
* Truyện cười...
BT4/Trang 166: Năm 1946, bà Hằng Phương biếu Bác Hồ một gói cam,Bác Hồ đã làm một bài thơ tỏ lòng cảm ơn như sau:
Cảm ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng,từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai?

Trong bài thơ này Bác Hồ đã dùng lối chơi chư �như thế nào?
Cảm ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng,từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai?

Cam (1):
Quả cam
Cam (2):
Ngọt, sướng
Dùng từ đồng âm.
1
2
Trong bài thơ này Bác Hồ đã dùng lối chơi chư �như thế nào?
TRẮC NGHIỆM CỦNG CỐ BÀI:
1) Chơi chữ là :
a- Lợi dụng đặc sắc về âm.
b- Lợi dụng đặc sắc về nghĩa.
c- Tạo sắc thái dí dỏm, hài hước.
d- Làm câu văn hấp dẫn, thú vị.
e- Tất cả đều đúng.
Đ
TRẮC NGHIỆM CỦNG CỐ BÀI:
2) Có những lối chơi chữ nào thường gặp?
a- Dùng tữ ngữ đồng âm.
b- Dùng lối nói trại âm (gần âm).
c- Dùng cách điệp âm.
d- Dùng lối nói lái.
e- Dùng từ ngữ trái nghĩa, đồngnghĩa,
gần nghĩa.
f- Tất cả đều đúng.
Đ
TRẮC NGHIỆM CỦNG CỐ BÀI:
3) Chơi chữ được sử dụng trong những trường hợp nào?
a- Trong thơ văn, văn thơ trào phúng.
b- Trong câu đối, câu đố.
c- Trong cuộc sống thường ngày.
d- Tất cả đều đúng.
Đ
- Học bài, làm bài tập.
- Chuẩn bị bài"Chuẩn mực
sử dụng từ".
VỀ NHÀ:
KÍNH CHÚC QUÝ THẦY CÔ
MỘT NĂM MỚI AN KHANG,
HẠNH PHÚC, CÔNG TÁC TỐT.
CHÚC CÁC EM HỌC SINH LUÔN VUI, KHỎE, CHĂM NGOAN, ĐẠT THÀNH TÍCH CAO TRONG HỌC TẬP.