Bài 14. Chơi chữ

Kính chào

THẦY CÔ GIÁO

Trường THCS NGUY?N HU?
GV:TRƯƠNG THỊ MINH THU

KIỂM TRA
BÀI CŨ
1.Thế nào là điệp ngữ ?
Em hãy nhận dạng điệp ngữ trong đoạn thơ dưới đây:

"Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu
Ngàn dâu xanh ngắt một màu
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?"


Câu hỏi

ĐÁP ÁN

@ Khi nói hoặc viết, người ta có thể dùng biện pháp lặp lại từ ngữ (hoặc cả một câu) để làm nổi bật ý, gây cảm xúc mạnh. Cách lặp lại như vậy gọi là phép điệp ngữ; từ ngữ được l?p lại gọi là điệp ngữ.
@Dạng điệp ngữ: chuyển tiếp.

Tuần 15:
Tiết 59
CHƠI CHỮ
I/ Bài tập tìm hiểu:
Hãy đọc bà ca dao sau và trả lời câu hỏi:
Bà già đi chợ Cầu Đông
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn

Em có nhận xét gì về nghĩa của các từ "lợi" trong bài ca dao này?

Lợi :

Việc sử dụng từ "lợi" ở câu cuối của bài ca dao dựa vào hiện tượng gì của từ ngữ ?

@ Dùng từ "lợi" như thế có tác dụng gì?

Tạo sắc thái dí dỏm, hài hước, ... làm cho câu văn hấp dẫn và thú vị.


II/ Bài học:
1/ Khái niệm:

Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước, ... làm câu văn hấp dẫn và thú vị.

(Ghi nhớ T.164/SGK)

* Hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong các ví dụ sau:

(1)
Sánh với Na - va "ranh tướng" Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương
(Tú Mỡ)

Dùng lối nói trại âm (gần âm):

"danh tướng"-"ranh tu?ng"

Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ
(Tú Mỡ)

(2)

Dùng cách điệp âm: "m"


Con cá đối bỏ trong cối đá,

Con mèo cái nằm trên mái kèo,

Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
(Ca dao)

(3)

Dùng lối nói lái

Ngọt thơm sau lớp vỏ gai
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hoá vui chung trăm nhà
(Phạm Hổ)

Dùng từ ngữ trái nghĩa.



II/ Bài học:
1/ Khái niệm:
2/ Các lối chơi chữ:


* Các lối chơi chữ thường gặp:
- Dùng từ ngữ đồng âm
- Dùng lối nói trại âm (gần âm)
- Dùng cách điệp âm
- Dùng lối nói lái
- Dùng từ ngữ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa


* Hãy tìm chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống thường ngày, trong thơ văn, câu đố, ...

* Các lối chơi chữ thường gặp:
...............................................................

* Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống hàng ngày, trong văn thơ, đặc biệt là trong thơ văn trào phúng, trong câu đối, câu đố, ...
(Ghi nhớ T.165/SGK)


III/ Luyện tập:
Bài tập 1: Đọc bài thơ dưới đây và cho biết tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ:
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia
(Lê Quý Đôn)

liu điu
hổ mang
Ráo
mai gầm
hổ lửa
Rắn
Trâu Lỗ
Lằn
* Liu điu, rắn, hổ lửa, mai gầm, ráo, lằn, trâu lỗ, hổ mang: các từ chỉ các loài rắn (dùng từ ngữ gần nghĩa, đồng âm).


Bài tập 2: Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải là lối chơi chữ không?

- Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn.
- Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc, thở dài hi hóp.

* Câu 1: Thịt, chả, mỡ, giò, nem, (Dùng những từ gần nghĩa)
* Câu 2: Nứa, tre, trúc, háp (Dùng những từ gần nghĩa)
? Cách nói này cũng là một lối chơi chữ.

Bài tập 3: Sưu tầm một số cách chơi chữ trong sách báo (Báo Hoa học trò, Thiếu niên Tiền phong, Văn nghệ, ...)


Bài tập 4: Năm 1946, bà Hằng Phương biếu Bác Hồ một gói cam, Bác Hồ đã làm một bài thơ tỏ lòng cám ơn như sau:
Cám ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai?
Trong bài thơ này, Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào?


Dùng từ đồng âm: "cam" trong "cam lai" và "cam" trong "gói cam".










?
Về nhà :
- Làm bài tập 3/166
- Chuẩn bị tiết 59: "Làm thơ lục bát"
chân thành cám ơn quý
THẦY CÔ GIÁO