Bài 14. Chơi chữ

LỚP 7A
NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ VỀ DỰ GIỜ
Giáo viên : Doãn Thị Mai
1. Điệp ngữ là gì ? cho ví dụ
Điệp ngữ là biện pháp lặp lại từ ngữ (hoặc cả câu) để làm nổi bật ý, gây cảm xúc mạnh. Cách lặp lại như vậy gọi là phép điệp ngữ; từ ngữ được lặp lại gọi là điệp ngữ .
KIỂM TRA BÀI CŨ
2. Nêu các dạng điệp ngữ thường gặp
- Điệp ngữ cách quãng
- Điệp ngữ nối tiếp
- Điệp ngữ chuyển tiếp (Điệp ngữ vòng)
Tiết: 58
CHƠI CHỮ
I . Thế nào là chơi chữ ?
1. VD :
Đọc bài ca dao sau:

Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi (1)chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi (2)thì có lợi (3)nhưng răng không còn.
Lợi 1: ích lợi , lợi lộc .
Lợi 2 : răng lợi ( phần thịt bao quanh răng , tạo thành hàm lợi .)
Giống nhau về âm thanh nhưng khác xa nhau về nghĩa
để tạo sự hài hước châm biếm một cách dí dỏm .
-> Đồng âm
Chơi chữ : là biện pháp khai thác hiện tượng đồng âm khác nghĩa để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước … cho lời ăn tiếng nói hoặc câu văn, câu thơ.
Định nghĩa:
Tiết: 58
CHƠI CHỮ
I . Thế nào là chơi chữ ?
1. VD :
2. Ghi nhớ 1 (sgk)
II. Các lối chơi chữ .
1. VD:
(1) Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương
(Tú Mỡ)
Ranh tướng
- Danh tướng
(tướng) ranh mãnh
(Tướng) giỏi , nổi tiếng

Dùng lối nói trại âm -> mỉa mai giễu cợt tên chỉ huy quân sự Pháp .
-> Từ ”nồng nặc“ đi với từ ”tiếng tăm“ tạo ra sự tương
phản về ý nghĩa nhằm châm biếm đả kích Na – va .
Tiết: 58
CHƠI CHỮ
I . Thế nào là chơi chữ ?
1. VD :
2. Ghi nhớ 1 (sgk)
II. Các lối chơi chữ .
1. VD:
(2) Mênh mông muôn mẫu một màu mưa

Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ
(Tú Mỡ)
=> Giống nhau ở phụ âm ”m“ -> Điệp âm
Tiết: 58
CHƠI CHỮ
I . Thế nào là chơi chữ ?
1. VD :
2. Ghi nhớ 1 (sgk)
II. Các lối chơi chữ .
1. VD:
(3) Con cá đối bỏ trong cối đá,

Con mèo cái nằm trên mái kèo,

Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
(Ca dao)
Cá đối
-> Cối đá
Con mèo
-> Mái kèo
Dùng lối nói lái .
Tiết: 58
CHƠI CHỮ
I . Thế nào là chơi chữ ?
1. VD :
2. Ghi nhớ 1 (sgk)
II. Các lối chơi chữ .
1. VD:
(4) Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
(Phạm Hổ)
Là một loại cây ăn quả ở Nam Bộ , quả có gai trông như mít (dt chung)
Chỉ trạng thái tâm lí buồn
Trái với vui (tính từ )
=> Chơi chữ bằng nhiều nghĩa và trái nghĩa .
GHI NHỚ
* Các lối chơi chữ :
- Dùng từ ngữ đồng âm
- Dùng lối nói gần âm
- Dùng cách điệp âm
- Dùng lối nói lái
- Dùng từ ngữ trái nghĩa, đồng nghĩa
* Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống thường ngày , trong văn thơ , đặc biệt là trong thơ văn trào phúng , trong câu đối , câu đố …
Luyện tập
Đọc bài thơ sau đây và cho biết tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ ?
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà ,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha .
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha .
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối ,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra .
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học ,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia .
Lê Quý Đôn
- Dùng từ đồng âm:
+ Rắn (loài rắn -> danh từ)
+ Rắn (cứng đầu, khó bảo -> tính từ)
- Dùng từ gần nghĩa :
liu điu, hổ lửa, mai gầm (rắn ráo), ráo, lằn, trâu lỗ (rắn hổ trâu), hổ mang
=> tên các loài rắn.
? Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau ? Cách nói này có phải là chơi chữ không ?

a/ Trời mưa đất thịt trơn như mỡ,dò đến hàng
nem chả muốn ăn.

Thịt , mỡ , dò , nem, chả (Thức ăn có liên quan đến thịt)->Đồng nghĩa


b/ Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc ,
thở dài hi hóp.

=> Nứa , tre , trúc , hóp ( Nhóm cây thuộc họ tre ) -> Đồng nghĩa .
Năm 1946 , bà Hằng Phương biếu Bác Hồ một gói cam,
Bác Hồ đã làm một bài thơ tỏ lòng cảm ơn như sau :

Cảm ơn bà biếu gói cam ,
Nhận thì không đúng , từ làm sao đây ?
Ăn quả nhớ quả nhớ kẻ trồng cây ,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai ?

Trong bài thơ này , Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào ?

=>Tác giả sử dụng lối chơi chữ đồng âm :
Thành ngữ Hán Việt : ” Khổ tận cam lai “ -> hết khổ sở đến lúc sung sướng .
(Khổ -> đắng ; Tận -> hết ; Cam -> ngọt ; Lai -> đến )
Xin CHÂN THàNH cảm ơn QUý thầy cô và
các em học sinh