Bài 14. Chơi chữ

Nhiệt liệt chào mừng
Quý thầy cô và các em học sinh lớp 7/1.
Kiểm tra bài cũ
Câu 1:Thế nào là điệp ngữ?
Câu 2: Xác định điệp ngữ trong đoạn thơ sau và cho biết điệp ngữ đó thuộc dạng nào?
“ Cháu chiến đấu hôm nay
Vì lòng yêu Tổ quốc
Vì xóm làng thân thuộc
Bà ơi, cũng vì bà
Vì tiếng gà cục tác
Ổ trứng hồng tuổi thơ ”?
Vì
Vì
vì
Vì
:
Tiết : 59
CHƠI CHỮ
Tiết 59
1.Thế nào là chơi chữ?

Bà già đi chợ Cầu Đông
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi (1) chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi (2) thì có lợi (3) nhưng răng không còn.
Lợi(1): Ích lợi,lợi lộc.
Lợi(2),(3): Bộ phận bao quanh chân răng (nướu răng ).
CHƠI CHỮ
I. Tìm hiểu chung:
Đọc bài ca dao và trả lời câu hỏi:
Hãy cho biết nghĩa của từ “ lợi”( 1 ), “Lợi”(2 ), “ lợi ” ( 3 ) trong bài ca dao?
Dựa vào hiện tượng đồng âm, khác nghĩa
Tạo sắc thái dí dỏm, hài hước, làm cho câu văn hấp dẫn, thú vị.
Thế nào là chơi chữ ?
Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,...làm cho câu văn hấp dẫn thú vị.
*Ghi nhớ( SGK/ trang 164)
Tiết 59
Tìm hiểu chung:
1,Thế nào là chơi chữ?
* Ghi nhớ ( SGK/ trang 164)
2, Các lối chơi chữ thường gặp:

- Dùng từ ngữ đồng âm;
CHƠI CHỮ
Bà già đi chợ Cầu Đông
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi (1) chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi (1) thì có lợi (3) nhưng răng không còn.
CÂU HỎI THẢO LUẬN:
Em hãy tìm lối chơi chữ trong các ví dụ sau và nêu tác dụng của nó:
Sánh với Nava “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.
(Tú Mỡ)
(2)Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mõi mắt miên man mãi mịt mờ.
(Tú Mỡ)
(3)Con cá đối bỏ trong cối đá
Con mèo cái nằm trên mái kèo
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
(Ca dao)
(4) Ngọt thơm sau lớp vỏ gai
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà. (Phạm Hổ)
Tiết 59
I. Tìm hiểu chung:
1,Thế nào là chơi chữ?

2.Các lối chơi chữ thường dùng:
. Em hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong các câu dưới đây:
Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.
( Tú Mỡ )
- Dùng từ ngữ đồng âm ;
CHƠI CHỮ
Tiết 59
T. Tìm hiểu chung:
1,Thế nào là chơi chữ?


2, Các lối chơi chữ thường dùng:
Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.
( Tú Mỡ )
-Dùng từ đồng âm ;
-Dùng lối nói trại âm (gần âm) ;
Ranh (tướng) -> (tướng) ranh mãnh.

Dùng lối nói trại âm -> mỉa mai,giễu cợt tên chỉ huy quân sự Pháp.
Danh (tướng) -> (tướng) giỏi,nổi tiếng.
CHƠI CHỮ
Tiết 59
Tìm hiểu chung:
1.Thế nào là chơi chữ?

2.Các lối chơi chữ thường dùng:


-Dùng từ đồng âm ;
-Dùng lối nói trại âm (gần âm) ;


(2) Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ.
(Tú Mỡ)
-Dùng cách điệp âm ;
Lặp lại liên tiếp phụ âm “m”
Dùng cách điệp âm.
CHƠI CHỮ
Em hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong các câu dưới đây:
VUI ĐỂ HỌC
Tìm một bài hát nói về một thứ đồ chơi mà bé gái rất thích.
(Có sử dụng lối chơi chữ điệp âm)
BÚP BÊ BẰNG BƠNG.
Tiết 59
I.Tìm hiểu chung:
1,Thế nào là chơi chữ?

2,Các lối chơi chữ thường dùng:
Em hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong các câu dưới đây:

-Dùng từ đồng âm ;
-Dùng lối nói trại âm (gần âm);
Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
(Ca dao)
-Dùng cách điệp âm ;
CHƠI CHỮ
Ví dụ 3 :
Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em
(Ca dao)
Cá đối
Cối đá
Mèo cái
Mái kèo
Dùng lối nói lái.
cối đá
mèo cái
mái kèo
cá đối
Tiết 59
I.Tìm hiểu chung;
1,Thế nào là chơi chữ?

2,Các lối chơi chữ thường dùng:
-Dùng từ đồng âm ;
-Dùng lối nói trại âm (gần âm) ;
-Dùng cách điệp âm ;
-Dùng lối nói lái ;
CHƠI CHỮ
Xác định lối chơi chữ trong câu đố sau:
Trên trời rơi xuống mau co.
(Câu đố)
mau co
Tiết 59
Tìm hiểu chung:
1,Thế nào là chơi chữ?

2,Các lối chơi chữ thường dùng:
Em hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong các câu dưới đây:
-Dùng từ đồng âm ;
-Dùng lối nói trại âm (gần âm) ;
-Dùng cách điệp âm ;
-Dùng lối nói lái ;
Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
(Phạm Hổ)
CHƠI CHỮ
Tiết 59
Tìm hiểu chung:
1,Thế nào là chơi chữ?


2,Các lối chơi chữ thường dùng:

-Dùng từ đồng âm ;
-Dùng lối nói trại âm (gần âm);
-Dùng cách điệp âm ;
-Dùng lối nói lái ;
Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.

- Sầu riêng
Một loại quả ở Nam Bộ.
Dùng từ đồng âm.
- Sầu riêng vui chung -> dùng từ trái nghĩa.
Tâm trạng buồn,khó thổ lộ.
CHƠI CHỮ
Tiết 59
I.Tìm hiểu chung:
1,Thế nào là chơi chữ?


2,Các lối chơi chữ thường dùng:

-Dùng từ đồng âm ;
-Dùng lối nói trại âm (gần âm) ;
-Dùng cách điệp âm ;
-Dùng lối nói lái ;
-Dùng từ ngữ trái nghĩa,đồng nghĩa,gần nghĩa.
Ví dụ(5):Xác định lối chơi chữ trong câu đối sau:
Da trắng vỗ bì bạch
Rừng sâu mưa lâm thâm.
HÁN VIỆT THUẦN VIỆT
Bì bạch -> Da trắng

Dùng từ đồng nghĩa.
Lâm thâm -> Rừng sâu
CHƠI CHỮ
Tiết 59
I.Tìm hiểu chung:
1 Thế nào là chơi chữ?

2.Các lối chơi chữ thường dùng:

3.Sử dụng phép chơi chữ:
Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống thường ngày,trong văn thơ,đặc biệt là trong văn thơ trào phúng,trong câu đối,câu đố,…
CHƠI CHỮ
( 5 ) Da trắng vỗ bì bạch
Rừng sâu mưa lâm thâm.
(3)Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
( Thơ Hồ Chí Minh)

(2)Trên trời rơi xuống mau co.
(Câu đố)
(4)Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em. (Ca dao)
Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.
Người ta vận dụng phép chơi chữ trong những trường hợp nào?
Tiết 59
Tìm hiểu chung:
1.Thế nào là chơi chữ?

2. Các lối chơi chữ thường dùng


Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
(Lê Quý Đôn)
II. Luyện tập
1.Đọc bài thơ dưới đây và cho biết tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ:
CHƠI CHỮ
3.Sử dụng phép chơi chữ:
Tiết 59
I. Thế nào là chơi chữ?

II. Các lối chơi chữ


Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
(Lê Quý Đôn)
III. Luyện tập
1.
Tác giả vừa chơi chữ đồng âm vừa chơi chữ theo lối dùng các từ có nghĩa gần gũi nhau là các từ chỉ loài rắn: liu điu, rắn,thẹn, hổ lửa,mai gầm,ráo,lằn,roi,hổ mang.
CHƠI CHỮ
Tiết 59
I. Thế nào là chơi chữ?

II. Các lối chơi chữ


III. Luyện tập
2.Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải chơi chữ không?
Trời mưa đất thịt trơn như mỡ,dò đến hàng nem chả muốn ăn.
- Bà đồ nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc,thở dài hi hóp.
CHƠI CHỮ
Tiết 59
I.Tìm hiểu chung:
1Thế nào là chơi chữ?

2. Các lối chơi chữ


II. Luyện tập
2.Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải chơi chữ không?
Trời mưa đất thịt trơn như mỡ,dò đến hàng nem chả muốn ăn.
- Bà đồ nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc,thở dài hi hóp.
CHƠI CHỮ
3. Sử dụng phép chơi chữ:
Đáp án: Dùng những từ có nghĩa gần gũi nhau: +Thịt, mỡ, dò , nem chả.
+ Nứa, tre, trúc, hóp
Đều sử dụng lối chơi chữ
Tiết 59
I. Tìm hiểu chung:



II. Luyện tập
3.Một số cách chơi chữ trong sách báo:
Râu
MR: Ê bà,tui thử để râu kiểu này có đẹp không?
AD: Với hàm răng của ông, ông nên để “râu trăng” sẽ ịơp hơn !
MR: Là râu hình mặt trăng á hả?
AD: Không, “râu trăng” là để đi với…răng trâu đó!
CHƠI CHỮ
Tiết 59
I. Tìm hiểu chung:



II. Luyện tập
4.Trong bài thơ “Cảm ơn người tặng cam”, Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ nào?
Cám ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây ?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai ?
Thành ngữ Hán Việt “Khổ tận cam lai”,có nghĩa bóng là “hết khổ sở đến lúc sung sướng” ( khổ: đắng, tận: hết, cam: ngọt, lai: đến).
CHƠI CHỮ
Tiết 59
I. Tìm hiểu chung



II. Luyện tập
4.Trong bài thơ “Cảm ơn người tặng cam”, Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ nào?
Cám ơn bà biếu gói cam (1),
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây ?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam(2) lai ?
Cam (1): quả cam

Dùng từ đồng âm.
Cam (2): ngọt,sướng
CHƠI CHỮ

1
2
3
4
5
Có 6 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu đố sau?
Cái cây xanh xanh
Cái lá cũng xanh
Có bông trên cành
Có trái cận mây.
(Đố là cây gì?)
Có 6 chữ: Lối chơi chữ nàođược sử dụng trong câu sau:
Kiến bò đĩa thịt, đĩa thịt bò
Có 6 chữ: Lối chơi chữ được sử dụngtrong câu thơ sau:
Chữ tài liền với chữ tai một vần
(Nguyễn Du)
Có 6 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu sau:
Cô Cẩm cầm cái chổi chọc chú chuột chù chết cứng....
Có 9 chữ chơi chữ được sử dụng trong câu thơ sau:
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia…
TRÒ CHƠI Ô CHỮ
HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ:
Nắm vững : Khái niệm về phép chơi chữ, các lối chơi chữ thường gặp...
-Sưu tầm ca dao có sử dụng lối chơi chữ và phân tích giá trị của chúng.
- Soạn bài “ Ôn tập Tiếng Việt ”
Cảm ơn quý thầy cô và các em !
Kính chào tạm biệt !