Bài 14. Chơi chữ

CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ ĐẾN DỰ GIỜ
LỚP: 7
MÔN: NGỮ VĂN
KIỂM TRA BÀI CŨ
Nêu khái niệm Điệp ngữ?
Tìm điệp ngữ và xác định dạng điệp ngữ trong bài thơ sau :
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.

(Cảnh khuya- Hồ Chí Minh)
1. Khi nói hoặc viết người ta có thể dùng biện pháp lặp lại từ ngữ (hoặc câu) nhằm làm nổi bật ý, gây cảm xúc mạnh. Cách lặp lại như vậy gọi là phép điệp ngữ, từ ngữ được lặp lại gọi là điệp ngữ.

2. Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
Điệp ngữ cách quãng
Điệp ngữ chuyển tiếp
Tuần 15
Tiết 58
CHƠI CHỮ
TIẾNG VIỆT
CHƠI CHỮ
I/ Tìm hiểu chung:
Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
Ca dao
Tuần 15
Tiết 58
CHƠI CHỮ
I/ Tìm hiểu chung:
Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
Lợi 1: thuận lợi, lợi lộc, lợi ích
Lợi 2,3: bộ phận chứa răng (nướu răng)

Tuần 15
Tiết 58
Em có nhận xét gì về nghĩa của các từ “lợi” trong bài ca dao này?
Việc sử dụng từ lợi dựa vào hiện tượng gì của từ ngữ?
→ Từ đồng âm
âm: giông nhau nghĩa: khác nhau
CHƠI CHỮ
I/ Tìm hiểu chung:
Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
Ca dao
Tuần 15
Tiết 58
Việc sử dụng từ lợi như trên có tác dụng gì?
→Tạo sắc thái dí dỏm, hài hước
CHƠI CHỮ
I/ Tìm hiểu chung:
Tuần 15
Tiết 58
âm
nghĩa
Tạo sắc thái dí dỏm
Làm câu văn thú vị, hấp dẫn
CHƠI CHỮ
Chơi chữ là gì?
→ Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,… làm câu văn hấp dẫn và thú vị.
I/ Tìm hiểu chung:
Lợi
Chỉ ra các lối chơi chữ trong các câu sau:
Sánh với Na- va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương. (Tú Mỡ)
b) Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ. (Tú Mỡ)
c) Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em. (Ca dao)
d) Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà. (Phạm Hổ)
1). Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương
(Tú Mỡ)
1). Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương
(Tú Mỡ)
trại âm
(gần âm)
2). Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ.
( Tú Mỡ)
2). Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ.
( Tú Mỡ)
điệp âm
3). Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
(Ca dao)
3). Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
(Ca dao)
nói lái
4). Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Qủa ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
(Phạm Hổ)
4). Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Qủa ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
(Phạm Hổ)
Đồng âm và
trái nghĩa
5). Chuồng gà kê sát chuồng vịt.
Đồng nghĩa
Đồng âm
Các lối chơi chữ
5). Chuồng gà kê sát chuồng vịt.
N�u ca?c lơ?i choi chu~ thuo`ng ga?p?
?Ca?c lụ?i choi chu~ thuo`ng ga?p:
Du`ng tu` ngu~ dụ`ng õm
Du`ng lụ?i no?i tra?i õm (gõ`n õm).
Du`ng ca?ch diờ?p õm
Du`ng lụ?i no?i la?i.
Du`ng tu` ngu~ tra?i nghi~a, dụ`ng nghi~a.


Hai người đang dùng võng gánh một người bị đau đến trạm xá.
Một người đi đường lo lắng hỏi: “Có nặng không?”
Một người trả lời: “Chưa cân.”
Dùng từ ngữ đồng âm
2. Tết túng tiền tiêu thằng Tí toe toét…
→ Dùng cách điệp âm “T”
Chỉ ra các lối chơi chữ trong các câu sau

Trên trời rơi xuống mau co.
(Câu đố)
mau co
CHƠI CHỮ
I/ Tìm hiểu chung:
Chơi chữ được dùng nhiều ở đâu?
→ Chơi chữ dùng nhiều trong cuộc sống, trong văn thơ, đặc biệt là văn thơ trào phúng, câu đối, câu đố.
II/ LUYỆN TẬP
CHƠI CHỮ
Bài tập 1 Đọc bài thơ dưới đây và cho biết tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ.
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
(Lê Quí Đôn)
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
(Lê Quí Đôn)
Sử dụng từ đồng âm
Các từ có nghĩa gần gũi nhau: tên các loài rắn (loài bò sát)
CHƠI CHỮ
Bài tập 2 Tìm từ ngữ trong cách nói chơi chữ trong câu đối sau.
Da trắng vỗ bì bạch.
Rừng sâu mưa lâm thâm.
Sử dụng từ đồng nghĩa.
Bài tập 3. Năm 1946,bà Hằng Phương biếu Bác Hồ một gói cam, Bác Hồ đã làm một bài thơ cảm ơn như sau:
Cảm ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai?
Trong bài thơ này, Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào?
Chơi chữ bằng các từ đồng âm
cam
cam

1
2
3
4
5
Có 6 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu đối sau?
Cô gái mồm to xuống bể mò tôm.
Có 6 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu sau:
Mĩ mà xấu.
Có 6 chữ: Lối chơi chữ được sử dụng trong câu sau:
Ruồi đậu mâm xôi đậu.
Có 6 chữ: Đây là lối chơi chữ gì trong câu sau:
Cô Cẩm cầm cái chổi chọc chú chuột chù chết cứng....
Có 9 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu ca dao sau:
Đi tu Phật bắt ăn chay
Thịt chó ăn được, thịt cầy thì không
BÀI TẬP CỦNG CỐ
Hướng dẫn tự học ở nhà
Làm các bài tập còn lại.
Sưu tầm các câu ca dao có sử dụng lối chơi chữ và phân tích giá trị của chúng.
Học bài, chuẩn bị bài: Chuẩn mực sử dụng từ.
Bài tập 2
Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải là chơi chữ không?
-Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn.
-Bà đồ Nứa,đi võng đòn tre,đến khóm trúc,thở dài hi hóp.
thịt
mỡ
nem
chả
Nứa
tre
trúc
Chơi chữ bằng những từ có nghĩa gần gũi nhau.