Bài 14. Chơi chữ

CHÀO MỪNG
QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM
VỀ THAM DỰ TIẾT HỌC
Giáo viên: Nguyễn Duy Thành
Trường: THCS Hua Păng
Mộc Châu – Sơn La
KIỂM TRA BÀI CŨ
Thế nào là điệp ngữ? Nêu tác dụng của điệp ngữ?.
Tìm điệp ngữ trong đoạn thơ sau:
Ta về mình có nhớ ta,
Ta về, ta nhớ những hoa cùng người.
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi,
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng.
( Tố Hữu – Việt Bắc)
Ta
Ta
ta
hoa
hoa
Tiết 59. Tiếng Việt
CHƠI CHỮ
Ví dụ:
Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
( Ca dao )
Lợi
lợi
lợi
Lợi 1: Điều có lợi, điều tốt lành
Lợi 2, 3: Phần thịt rắn bao quanh chân răng.
Em có nhận xét gì về nghĩa của các từ lợi?
Lấy một ví dụ có sử dụng lối chơi chữ?
Ví dụ 1:
Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
( Ca dao )
Lợi
lợi
lợi
Tác giả dân gian đã chơi chữ bằng cách nào?
Ví dụ 2:
Sánh với Na - va “ ranh tướng ” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.
(Tú Mỡ)
ranh tướng: Ranh mãnh, trẻ ranh, ranh con …
Danh tướng: Tướng giỏi, có tiếng
Tại sao tác giả không viết danh tướng mà lại viết ranh tướng
ranh tướng: giễu cợt Na – va như một thằng trẻ ranh.
Tiếng tăm nồng nặc
Ví dụ 3: Nhận xét về cách dùng âm của tác giả:
Mênh mông muôn mẫu một màu
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ.
( Tú Mỡ )
Ví dụ 4: Chỉ ra các từ ngữ được sử dụng để chơi chữ trong bài ca dao?
Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên cái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em
( Ca dao )
M
m
M
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
cối đá
cái kèo
Con cá
Con mèo
Ví dụ 5:
Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hoá vui chung trăm nhà.
( Phạm Hổ )
Ví dụ 6: Tác giả dùng những từ ngữ nào để chơi chữ?
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
(Lê Quý Đôn)
Sầu riêng
vui chung
Sầu riêng
Một loại quả ở Nam Bộ
Trạng thái tâm lý tiêu cực cá nhân
liu điu
Rắn
hổ lửa
mai gầm
Ráo
Lằn
roi
Trâu Lỗ
hổ mang
Luyện tập
Bài tập 2: Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải là chơi chữ không?
- Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn.
- Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc, thở dài hi hóp.
Bài tập 3: Sưu tầm một số cách chơi chữ trong sách báo.
a, Cóc chết để nhái mồ côi
Chẫu ngồi chẫu khóc chàng ơi là chàng.
b, Nửa đên giờ tí, canh ba
Vợ tôi, con gái, đàn bà, nữ nhi.
Cóc, nhái, chẫu, chàng => cùng trường nghĩa.
Chàng : chỉ con chẫu chàng
chỉ người thanh niên
=> Từ nhiều nghĩa
Bài tập 4: Trong bài thơ sau, Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào?
Cảm ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai?

1
2
3
4
5
Có 6 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu đối sau?
Cô gái mồm to xuống bể mò tôm.
Có 6 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu sau:
Kiến bò trên đĩa thịt bò
Có 6 chữ: Lối chơi chữ được sử dụng trong câu thơ sau:
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia…
( bà huyện Thanh Quan)
Có 6 chữ: Đây là lối chơi chữ gì trong câu sau:
Cô Cẩm cầm cái chổi chọc chú chuột chù chết cứng....
Có 9 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu sau:
Da trắng vỗ bì bạch
Rừng sâu mưa lâm thâm.
TRÒ CHƠI Ô CHỮ
Thử tài câu đố sau đây:
Có con mà chẳng có cha
Có lưỡi, không miệng, đó là vật chi?
Phân tích lối chơi chữ trong câu đố trên?
Con dao
chơi chữ đồng âm:con (cái),con (dao).
Củng cố:
Hướng dẫn học bài ở nhà
- Học thuộc nội dung bài học.
- Làm các bài tập còn lại.
- Sưu tầm các câu ca dao có sử dụng lối chơi chữ và phân tích giá trị của chúng.
- Đọc và chuẩn bị bài: Chuẩn mực sử dụng từ với nội dung câu hỏi SGK/166