Bài 14. Chơi chữ

Tiết 61: CHƠI CHỮ

GV: Trần Thị Nguyên Hoa
Trường THCS Quách Xuân Kỳ
Kiểm tra bài cũ
Xác định và phân tích tác dụng của phép tu từ điệp ngữ trong đoạn văn sau?

Tôi yêu Sài Gòn da diết… Tôi yêu trong nắng sớm, một thứ nắng ngọt ngào, vào buổi chiều lộng gió nhớ thương… Tôi yêu cả đêm khuya thưa thớt tiếng ồn. Tôi yêu phố phường náo động, dập dìu xe cộ vào những giờ cao điểm…
(Sài Gòn tôi yêu, Minh Hương)
 Diễn tả tình yêu nồng nhiệt, say đắm với thành phố Sài Gòn…
CHƠI CHỮ
Tiết 61

I. Thế nào là chơi chữ

* Ví dụ a.


Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
* Nhận xét:
- Lợi (1):
- Lợi (2, 3):
Hiện tượng đồng âm

*Tác dụng: Tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,...
(Ca dao)

Thế nào là chơi chữ
* Ví dụ b.
Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
(Bà Huyện Thanh Quan)
- Lợi dụng đồng âm thuần Việt - Hán Việt
 Chơi chữ.

*Ghi nhớ: Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước… làm câu văn hấp dẫn và thú vị.
* Ví dụ:
1. Sánh với Na- va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương
(Tú Mỡ)
2. Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ
(Tú Mỡ)

3. Con cá đối bỏ trong cối đá
Con mèo cái nằm trên mái kèo
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
(Ca dao)
I. Thế nào là chơi chữ
II. Các lối chơi chữ
trại âm
(gần âm)
điệp âm
nói lái
4. Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
(Phạm Hổ)
Nhận xét:

trái nghĩa
II. Các lối chơi chữ:
Ghi nhớ:
* Các lối chơi chữ thường gặp là:
- Dùng từ ngữ đồng âm.
- Dùng lối nói trại âm (gần âm).
- Dùng cách điệp âm.
- Dùng lối nói lái.
- Dùng từ ngữ trái nghĩa, gần nghĩa, đồng nghĩa.
Bài tập:
Khi đi cưa ngọn, khi về cũng cưa ngọn.
(Câu đố)
 Dùng lối nói lái.
Sử dụng chơi chữ:
II. Các lối chơi chữ:
Ghi nhớ:
* Các lỗi chơi chữ thường gặp là:
- Dùng từ ngữ đồng âm.
- Dùng lối nói trại âm (gần âm).
- Dùng cách điệp âm.
- Dùng lối nói lái.
- Dùng từ ngữ trái nghĩa, gần nghĩa, đồng nghĩa.
* Choi ch? du?c s? d?ng trong cu?c s?ng thu?ng ng�y, trong van tho, d?c bi?t l� trong tho van tr�o phỳng, trong cõu d?i, cõu d?.


Chú ý: Chơi chữ phải phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp.
III. Luyện tập.
Bài tập 1:
Đọc bài thơ dưới đây và cho biết tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ.
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
(Lê Quí Đôn)
- Dùng từ đồng âm: Rắn (loài rắn), rắn (cứng đầu khó bảo)
- Dùng từ gần nghĩa: Tên các loài rắn
III. Luyện tập.
Bài tập 2:
Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải là chơi chữ không?
- Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn.
- Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc, thở dài hi hóp.
Những tiếng chỉ các sự vật gần gũi nhau:
thịt, mỡ, nem, giò, chả.
nứa, tre, trúc, hóp
 Lối chơi chữ: dùng từ ngữ gần nghĩa
Bài tập 4:
Năm 1946, bà Hằng Phương biếu Bác Hồ một gói cam, Bác Hồ đã làm một bài thơ cảm ơn như sau:
Cảm ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai?
Trong bài thơ này, Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào?
* Bác Hồ chơi chữ trong bài thơ “Cảm ơn người tặng cam”
cam (1) → Danh từ chỉ một loại quả
cam (2) lai → Tính từ chỉ sự vui vẻ, hạnh phúc, tốt đẹp
 Chơi chữ bằng cách dùng từ ngữ đồng âm.
Khái niệm chơi chữ?
Các lối chơi chữ?
CỦNG CỐ
Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô và các em học sinh đã chú ý lắng nghe