Bài 14. Chơi chữ

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ GIÁO
CÙNG CÁC EM HỌC SINH
ĐẾN VỚI TIẾT HỌC HÔM NAY
Ngữ văn 7
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
MỸ HỘI
CHƠI CHỮ
Tuần: 15
Tiết: 59
Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
(Ca dao)
là lợi lộc, thuận lợi
là nướu răng - một bộ phận trong cơ thể người, trong khoang miệng, có quan hệ với răng
I. Thế nào là chơi chữ ?
Lợi2
lợi3
- Lợi1 :
- Lợi2, 3 :
lợi1
Em có nhận xét gì về nghĩa của từ lợi trong bài ca dao này?
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Em hãy tìm những từ ngữ giống nhau trong bài ca dao trên?
Dựa vào hiện tượng đồng âm.
I. Thế nào là chơi chữ ?
Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
(Ca dao)
Việc sử dụng từ lợi ở câu cuối của bài ca dao là dựa vào hiện tượng gì của từ ngữ?
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
(Ca dao)
I. Thế nào là chơi chữ ?
Tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,…làm câu văn hấp dẫn và thú vị.
Việc sử dụng từ lợi như trên có tác dụng gì?
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
I. Thế nào là chơi chữ ?
Là lợi dụng đặc sắc về âm,về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm,hài hước… làm câu văn hấp dẫn và thú vị.
II Các lối chơi chữ:
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Qua phân tích ví dụ trên, em hãy cho biết thế nào là chơi chữ?

Thảo luận nhóm
NHÓM 1,2 3
NHÓM 4 ,5,6
Hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong các câu dưới đây:
Câu a : Sánh với Na-va
“ranh tướng” Pháp.
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương
(Tú Mỡ)
Câu b: Mênh mông muôn mẫu một màu mưa.
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ.
(Tú Mỡ)

Hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong các câu dưới đây:
Câu c: Con cá đối bỏ trong cối đá.
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nở phụ duyên em.
(Ca dao)
Câu d : Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng. Mời cô, mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hoá vui chung trăm nhà.
I. Thế nào là chơi chữ ?
II. Các lối chơi chữ:
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Thời gian: 3 phút
Câu a :Dùng lối nói trại âm(gần âm)
Nhóm 1,2
Câu b:  Dùng cách điệp âm
Nhóm 3,4
Câu d :  Dùng từ trái nghĩa
Câu c:  Dùng lối nói lái
Vd: Chuồng gà kê sát chuồng vịt.
 đồng nghĩa
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Đáp án
VD: Ruồi đậu mâm xôi, mâm xôi đậu
Kiến bò đĩa thịt, đĩa thịt bò.
 đồng âm
I. Thế nào là chơi chữ ?
II. Các lối chơi chữ:
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Qua việc phân tích các ví dụ trên em hãy nêu các lối chơi chữ thường gặp và cho
ví dụ.
1. Dùng từ ngữ đồng âm;
2. Dùng lối nói trại âm (gần âm);
3. Dùng cách điệp âm;
4. Dùng lối nói lái;
5. Dùng từ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa.

Dùng từ ngữ đồng âm;
Dùng lối nói trại âm (gần âm);
Dùng cách điệp âm;
Dùng lối nói lái;
Dùng từ ngữ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa.
I. Thế nào là chơi chữ:
II. Các lối chơi chữ:
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Em hãy cho biết Chơi chữ được sử dụng trong những trường hợp nào?
III. Sử dụng chơi chữ:
Vd1: Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
(Ca dao)
Vd 2: Trên trời rớt xuống mau co là gì?
Con cá đối bỏ trong cối đá.
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nở phụ duyên em.
(Ca dao)
Vd 4: Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô, mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hoá vui chung trăm nhà
(Phạm Hổ)
Được sử dụng
trong văn thơ
trào phúng
Câu đố
Câu đối
Cuộc sống
hằng ngày
I. Thế nào là chơi chữ ?
II. Các lối chơi chữ:
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Vd 3:
III. Sử dụng chơi chữ:
Dùng từ ngữ đồng âm;
Dùng lối nói trại âm (gần âm);
Dùng cách điệp âm;
Dùng lối nói lái;
Dùng từ ngữ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa.
Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống thường ngày, trong thơ văn, đặc biệt là trong thơ văn trào phúng, câu đối, câu đố,…
I. Thế nào là chơi chữ:
II. Các lối chơi chữ:
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Em hãy cho biết Chơi chữ được sử dụng trong những trường hợp nào?
III. Sử dụng chơi chữ:
IV.Củng cố

Dùng từ ngữ đồng âm
Dùng lối nói trại âm (gần âm)
Dùng cách điệp âm
Dùng lối nói lái
Dùng từ ngữ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa
Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống thường ngày, trong thơ văn, đặc biệt là trong thơ văn trào phúng, câu đối, câu đố,…
I. Thế nào là chơi chữ ?
II. Các lối chơi chữ:
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
III. Sử dụng chơi chữ:
IV.Củng cố
V. Luyện tập:
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ (a) chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
( Lê Quý Đôn)
Những từ ngữ để chơi chữ :
Bài 1. Tác giả sử dụng từ ngữ nào để chơi chữ trong bài thơ sau :
liu điu
Rắn
hổ lửa
mai gầm
Ráo
Lằn
roi
Trâu Lỗ
hổ mang
liu điu, rắn , hổ lửa, mai gầm, ráo,lằn, roi, trâu lỗ, hổ mang
 dùng từ gọi tên các loài rắn  đặc điểm, tính chất của sự vật , sự việc
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Bài 2. Mỗi câu sau có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải là chơi chữ không?
Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem
chả muốn ăn.
Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc, thở dài
hi hóp.
- Thịt, mỡ, nem, chả,dò
=> Chơi chữ theo lối dùng từ gần nghĩa (cùng trường nghĩa).
Những tiếng chỉ sự vật gần gũi lối chơi chữ:
 có chung trường nghĩa với từ thịt
 chung trường nghĩa: họ tre nứa
- Nứa, tre, trúc, hóp
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
TRÒ CHƠI BẮT BƯỚM
Bài 3
Bài 4. Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ nào trong bài thơ sau:
Cảm ơn bà biếu gói cam
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai ?
- Từ cam1:
=> lối chơi chữ: dùng từ ngữ đồng âm.
cam1
cam2
- Từ cam 2:
Từ ngữ chơi chữ  lối chơi chữ:
quả cam.
(danh từ):
sự ngọt ngào, hạnh phúc.
(tính từ):
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Vẽ sơ đồ tư duy
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Gọi học sinh nhận xét
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ












V.Hướng dẫn học ở nhà
1. Học bài:
- Nắm khái niệm và các lối chơi chữ.
- Sưu tầm thêm các phép chơi chữ trong thơ văn, đời sống thường ngày?
2. Soạn bài: “Làm thơ lục bát”.
Tìm hiểu bài ca dao sgk/155.
Bài thơ viết theo thể thơ nào?
- Thế nào là lục bát? Số câu, số chữ trong mỗi câu? Số cặp câu lục bát? Cách gieo vần?
Kẻ bảng vào vở bài soạn và điền vào mỗi ô theo kí hiệu: Bằng (ngang, huyền); Trắc (hỏi, ngã, nặng, sắc),
Số câu, số chữ mỗi câu, vần, luật bằng, trắc.
- Chuẩn bị trước phần luyện tập.
















TRÂN TRỌNG KÍNH CHÀO
`
Xin cảm ơn quý thầy cô và các em học sinh!
Trăng bao nhiêu tuổi trăng già
Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non
non
Núi
Việc sử dụng từ núi, non trong bài ca dao sau đây là dựa vào hiện tượng nào?
Dựa vào hiện tượng từ đồng nghĩa, gần nghĩa.
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu đố sau?

Cây mận
Nói lái
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ

Cái cây xanh xanh
Cái lá cũng xanh
Có bông trên cành
Có trái cận mây.
(Đố là cây gì?)
cận mây
cận mây
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Em hãy tìm ví dụ cho lối chơi chữ dựa vào cách điệp âm?
Em hãy tìm lối chơi chữ trong câu ca dao sau?
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Đáp án
Sông sâu bên lở bên bồi
Bên lở thì đục, bên bồi thì trong…
(Ca dao)
Dùng từ ngữ trái nghĩa
Cái gì cất thì thấy, không cất thì không thấy?
-> cái nhà
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Em hãy giải câu đố sau?
Em hãy cho biết câu đố trên dựa vào lối chơi chữ nào?
cách dùng từ đồng âm.
cất
cất
TUẦN 15
TIẾT 59
CHƠI CHỮ
Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu thơ sau:
Chữ tài liền với chữ tai một vần
(Nguyễn Du)
Đáp án
Lối chơi chữ gần âm
TUẦN 15,TIẾT 59
CHƠI CHỮ