Bài 14. Chơi chữ

Ngu?i vi?t chuy�n d?: Nguy?n Mai H?ng
Ngu?i d?y chuy�n d? : Vu Minh H?i
CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ GIÁO
VỀ DỰ CHUYÊN ĐỀ NGỮ VĂN 7
TỔ KHXH TRƯỜNG THCS KIM HOA
MÊ LINH – HÀ NỘI
* Kiểm tra bài cũ:
Thế nào là điệp ngữ? Cho ví dụ? Cho biết đó là dạng điệp ngữ gì?
Tiết 58
CHƠI CHỮ
I. Theá naøo laø chôi chöõ ?
Đọc bài ca dao sau :
Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
1.Từ ngữ nào được lặp lại trong bài ca dao trên?
lợi
lợi
Lợi
lợi1
Lợi2
lợi3
2. Em có nhận xét gì về nghĩa của từ lợi trong bài ca dao?
..........................................................................................................................................................................................................................................
Lợi 1: thuận lợi, lợi lộc,lợi ích
Lợi 2, 3: bộ phận chứa răng
3.Việc sử dụng từ lợi ở câu cuối của bài ca dao là dựa vào hiện tượng gì của từ ngữ?
..............................................................................
Hiện tượng: Đồng âm
4.Việc sử dụng từ lợi như trên có tác dụng gì?
.....................................................................................................................
Tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,...làm cho câu văn hấp dẫn, thú vị
"Trùng trục như con bò thui
Chín mắt,chín mũi,chín đuôi,chín đầu"
Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm hài hước ..... Làm câu văn hấp dẫn và thú vị.

Ví dụ:
" Trùng trục như con bò thui
Chín mắt,chín mũi,chín đuôi,chín đầu"


- Chín :không phải con số 9 mà là thui chín
- Hiện tượng đồng âm
Đọc các bài ca dao, thơ sau :
(1).Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương .
(Tú mỡ)
(2).Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ.
( Tú mỡ)
(3).Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
(Ca dao)
(4). Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Qủa ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mnàoời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
(Phạm Hổ)
Em hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong những câu trên?
trại âm (gần âm)
điệp âm
nói lái
Đồng âm và trái nghĩa
“ranh tướng”
M
M
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
cá đối
cối đá
mái kèo
Sầu riêng
vui chung
mèo cái
II.Caùc loái chôi chöõ:
III. LUYỆN TẬP:
1.Đọc bài thơ dưới đây và cho biết tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ.
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm thét cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
(Lê Quí Đôn)
liu điu
Rắn
hổ lửa
mai gầm
Ráo
Lằn
Trâu Lỗ
hổ mang
2. Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải là chơi chữ không?
-Trời mưa đất thịt trơn như mỡ,dò đến hàng nem chả muốn ăn.
-Bà đồ Nứa,đi võng đòn tre,đến khóm trúc,thở dài hi hóp.
thịt
mỡ,dò
nem chả
3.Sưu tầm một số cách chơi chữ trong sách báo (Hoa học trò,Thiếu niên tiền phong,văn nghệ,...)
4.Năm 1946,bà Hằng Phương biếu Bác Hồ một gói cam,Bác Hồ đã làm một bài thơ cảm ơn như sau:
Cảm ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai?
Trong bài thơ này, Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào?
Chơi chữ bằng các từ đồng âm
cam
cam
Khoå(ñaéng),taän(heát),cam(ngoït),lai(ñeán):heát khoå sôû ñeán luùc sung söôùng.
BÀI TẬP BỔ SUNG
2.Tìm các từ được dùng theo lối chơi chữ trong bài thơ sau và cho biết đó là lối chơi chữ nào?
Chàng Cóc ơi! Chàng Cóc ơi!
Thiếp bén duyên chàng có thế thôi.
Nòng nọc đứt đuôi từ đây nhé
Ngàn vàng khôn chuộc dấu bôi vôi.
(Hồ Xuân Hương)
Chàng Cóc
Chàng Cóc
bén
chàng
Nòng nọc
chuộc
Bài tập bổ sung
Thử giải câu đố sau đây:
Có con mà chẳng có cha
Có lưỡi, không miệng, đó là vật chi?
Phân tích lối chơi chữ trong câu đó trên?
Con dao
chơi chữ đồng âm:con (cái),con (dao)
Củng cố :
1. Thế nào là chơi chữ
2. Thấy được cái hay của lối chơi chữ
Về nhà:
Tìm hiểu trên các trang sách báo mà em được đọc những cách chơi chữ
Chuẩn bị trước bài làm thơ lục bát
CHÚC QUÝ THẦY CÔ SỨC KHOẺ
CÁC EM HỌC TIẾN BỘ
TRÂN TRỌNG KÍNH CHÀO