Bài 14. Chơi chữ

KIỂM TRA BÀI CŨ
Thế nào là điệp ngữ? Có mấy dạng điệp ngữ? Lấy ví dụ minh họa?
* Khi nói hoặc viết, người ta có thể dùng biện pháp lặp lại từ ngữ (hoặc cả một câu) để làm nổi bật ý, gây cảm xúc mạnh. Cách lặp lại như vậy gọi là phép điệp ngữ; từ ngữ được lặp lại gọi là điệp ngữ.
* C� 3 d�ng �iƯp ngữ: �iƯp ngữ n�i ti�p, �iƯp ngữ chuyĨn ti�p, �iƯp ngữ c�ch qu�ng.
Tiết 59 (Tiếng Việt)

Chơi chữ
CHƠI CHỮ
Thế nào là chơi chữ?
Các lối chơi chữ
Luyện tập

Tiết: 59 CHƠI CHỮ

Tiết: 59 CHƠI CHỮ
I. Thế nào là chơi chữ?
1. Ví d?.

Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng.
Thầy bói gieo quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
(Ca dao)

Tiết: 59 CHƠI CHỮ
I. Thế nào là chơi chữ?
1. Ví d?.
* Lợi1: Tính từ
* Lợi2,3: Danh từ
Ích lợi, lợi lộc.
Lợi (nướu) răng
LỢI
Âm : giống nhau.
Nghĩa: khác nhau.
Hiện tượng: Đồng âm
Tạo sắc thái hài hước, dí dỏm ,làm bài ca dao thêm hấp dẫn, thú vị.
2. Nh�n x�t.

Tiết: 59 CHƠI CHỮ
I. Thế nào là chơi chữ?
1. Ví d?.
2. Nh�n x�t.
* Ghi nhí:
Chôi chöõ laø lôïi duïng ñaëc saéc veà aâm,veà nghóa cuûa töø ngöõ ñeå taïo saéc thaùi dí doûm, haøi höôùc… laøm caâu vaên haáp daãn, thuù vò.
Bài tập nhanh:
Em hãy chỉ ra những từ ngữ có phép chơi chữ sau đây :

Trùng trục như con bò thui
Chín mắt, chín mũi, chín đuôi, chín đầu.
Chín
chín
chín
chín
Phép chơi chữ này lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ.

Tiết: 59 CHƠI CHỮ
I. Thế nào là chơi chữ?
II. C�c l�i ch�i chữ
II. Các lối chơi chửừ
Đọc các bài ca dao, thơ sau :
(1).Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương
(Tú Mỡ)
(2).Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ.
( Tú Mỡ)
3).Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
(Ca dao)
(4). Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Qủa ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
(Phạm Hổ)
“ranh tướng”
trại âm (gần âm)
M
M
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
điệp âm
nói lái
cá đối
cối đá
mèo cái
mái kèo
Sầu riêng
vui chung
từ trái nghĩa
Bài tập nhanh:
Xác định lối chơi chữ trong các câu sau:

Trên trời rơi xuống mau co.
(Câu đố)

mau co

Tiết: 59 CHƠI CHỮ
I. Thế nào là chơi chữ?
II. C�c l�i ch�i chữ
* Ghi nhớ: Các lối chơi chửừ thường gặp là:
Dùng từ ngửừ đồng âm
Dùng lối nói trại âm ( gần âm)
Dùng cách điệp âm
Dùng lối nói lái
Dùng từ ngửừ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa.
Chơi chửừ được sử dụng trong cuộc sống thường ngày, trong thơ vaờn đặc biệt là trong thơ vaờn trào phúng, trong câu đối, câu đố,.
III. Luyện tập.

Tiết: 59 CHƠI CHỮ
B�i t?p 1. Đọc bài thơ dưới đây và cho biết tác giả đã dùng từ ngữ nào để chơi chữ.
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm rát cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
(Lê Quý Đôn)
liu điu
Rắn
hổ lửa
Ráo
hổ mang
Lằn
Trâu Lỗ

Tiết: 59 CHƠI CHỮ
B�i t?p 2. Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải là chơi chữ không?
* Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn.
* Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc, thở dài hi hóp.
thịt
mỡ
nem chả
Nứa
tre
trúc
hóp
Thịt, mỡ�, nem, chả
Nứa, tre, trúc, hóp
CHƠI CHỮ

Tiết: 59 CHƠI CHỮ
B�i t?p 3. Năm 1946, bà Hằng Phương biếu Bác Hồ một gói cam, Bác Hồ đã làm một bài thơ tỏ lòng cảm ơn như sau.
Cảm ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai?
Trong bài thơ này, Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào?
1
2
Cam (1):
Quả cam
Cam (2):
Ngọt, sướng

Dùng từ đồng âm
H Ồ C H Í M I N H
1. Tên vị lãnh tụ vĩ đại của cách mạng Việt Nam?
Trò chơi ô chữ.

2. Từ được dùng để biểu thị các ý nghĩa quan hệ giữa các bộ phận của câu hay giữa câu với câu trong đoạn văn?
H Ồ C H Í M I N H
Q U A N H Ệ T Ừ
Trò chơi ô chữ.
H Ồ C H Í M I N H

3. Đây là tên một bài thơ của Nguyễn Trãi?
C Ô N S Ơ N C A
Q U A N H Ệ T Ừ
Trò chơi ô chữ.
H Ồ C H Í M I N H

C Ô N S Ơ N C A
4. Tên một bài thơ nổi tiếng của Hồ Xuân Hương?
B Á N H T R Ô I N Ư Ớ C
Q U A N H Ệ T Ừ
Trò chơi ô chữ
H Ồ C H Í M I N H

C Ô N S Ơ N C A
B Á N H T R Ô I N Ư Ớ C
Tên nhà thơ nổi tiếng đời Đường lên kinh đô Trường An làm quan, 50 năm sau mới trở về?
H Ạ T R I C H Ư Ơ N G
Q U A N H Ệ T Ừ
Trò chơi ô chữ.
H Ồ C H Í M I N H
C Ô N S Ơ N C A
B Á N H T R Ô I N Ư Ớ C
H Ạ T R I C H Ư Ơ N G
T Ừ G H É P
6. Tên gọi của từ được cấu tạo bằng cách ghép các tiếng có nghĩa lại với nhau?
Q U A N H Ệ T Ừ
Trò chơi ô chữ.


H Ồ C H Í M I N H
C Ô N S Ơ N C A
B Á N H T R Ô I N Ư Ớ C
V Ă N T R Ữ T Ì N H
7. Tên gọi khác của văn biểu cảm?
H Ạ T R I C H Ư Ơ N G
Q U A N H Ệ T Ừ
T Ừ G H É P
Trò chơi ô chữ.
Về làm học bài và làm bài tập còn lại.
Sưu tầm một số ví dụ về chơi chữ
- Soạn bài: Chuẩn mực sử dụng từ
DẶN DÒ