Bài 14. Chơi chữ

1
Trường THCS Cách Mạng Tháng Tám
Giáo án Ngữ Văn lớp 7- Học Kì 1
Giáo viên :Phạm Nguyễn Kim Ngân
2
Cho biết câu sau có thể hiểu theo mấy nghĩa?
Tại sao có hiện tượng này xảy ra ?
KIỂM TRA BÀI CŨ
-Đem cá về kho
kho1 tiêu
kho2 hàng
+Kho 1 : hành động chế biến thức ăn
+Kho 2: nơi chứa hàng hóa
3
CHƠI CHỮ
tiết 61 :
4
Bà già đi chợ Cầu Đông,
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.
1.Từ ngữ nào được lặp lại trong bài ca dao trên?
lợi
lợi
Lợi
lợi1
Lợi2
lợi3
2. Em có nhận xét gì về nghĩa của từ lợi trong bài ca dao?
..........................................................................................................................................................................................................................................
Lợi 1: thuận lợi, lợi lộc,lợi ích
Lợi 2, 3: bộ phận nướu răng
3.Việc sử dụng từ lợi ở câu cuối của bài ca dao là dựa vào hiện tượng gì của từ ngữ?
..............................................................................
Hiện tượng Đồng âm
4.Việc sử dụng từ lợi như trên có tác dụng gì?
.....................................................................................................................
Tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,...làm cho câu văn hấp dẫn, thú vị
5.Thế nào là chơi chữ ?
Dọc bài ca dao sau
5
I/Tìm hiểu bài:
II/ Bài học:
Ví dụ 1:
.
Bĩi xem m?t qu? l?y ch?ng l?i1 chang?
.
L?i2 thì cĩ l?i3 nhung rang khơng cịn.
Hiện tượng đồng âm
Lợi 1: thuận lợi, lợi lộc,lợi ích
Lợi 2, 3: bộ phận chứa răng
Dí dỏm,hài hước ? tạo cảm giác bất ngờ thú vị
1-Thế nào là chơi chữ ?
-Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm , về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm , hài hước ,., làm câu văn hấp dẫn và thú vị.
CHƠI CHỮ
tiết 61 :
6
Đọc các bài ca dao, thơ sau :
(1).Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương .
(Tú mỡ)
(2).Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ.
( Tú mỡ)
(3).Con cá đối bỏ trong cối đá,
Con mèo cái nằm trên mái kèo,
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
(Ca dao)
(4). Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,
Qủa ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.
Mời cô mời bác ăn cùng,
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
(Phạm Hổ)
Em hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong những câu trên?
trại âm (gần âm)
điệp âm
nói lái
Đồng âm và trái nghĩa
“ranh tướng”
M
M
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
cá đối
cối đá
mái kèo
Sầu riêng
vui chung
mèo cái
7
I/Tìm hiểu bài:
II/Bài học:
1-Thế nào là chơi chữ ?
-Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm , về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm , hài hước ,., làm câu văn hấp dẫn và thú vị.
Ví dụ 2:
"ranh tướng" Pháp ? trại âm (gần âm)
mênh mông muôn mẫu ? điệp âm
Cá đối -cối đá , mèo cái- mái kèo
? lối nói lái
4) Sầu riêng - vui chung ? dùng từ trái nghĩa
2-Các lối chơi chữ thường gặp:
-Dùng từ đồng âm.
-Dùng lối nói trại âm (gần âm)
-Dùng cách điệp âm
-Dùng lối nói lái.
-Dùng từ trái nghĩa , đồng nghĩa , gần nghĩa
? Được sử dụng trong cuộc sống thường ngày , trong văn thơ, đặc biệt là trong thơ văn trào phúng, trong câu đối, câu đố.
CHƠI CHỮ
tiết 61 :
8
III./LUYỆN TẬP:
Bài tập 1.Đọc bài thơ dưới đây và cho biết tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ.
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà,
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha.
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét mai gầm thét cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối,
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra.
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.
(Lê Quí Đôn)
liu điu
Rắn
hổ lửa
mai gầm
Ráo
Lằn
Trâu Lỗ
hổ mang
2. Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải là chơi chữ không?
-Trời mưa đất thịt trơn như mỡ,dò đến hàng nem chả muốn ăn.
-Bà đồ Nứa,đi võng đòn tre,đến khóm trúc,thở dài hi hóp.
thịt
mỡ,dò
nem chả
9
TRÒ CHƠI Ô CHỮ
Gợi ý và câu hỏi:
Có 6 chữ: Lối chơi chữ được sử dụng trong câu thơ sau:
Chữ tài liền với chữ tai một vần (Nguyễn Du)
t
i
r
â
ạ
m
10

Gợi ý và câu hỏi:
2. Có 9 chữ: Lối chơi chữ được sử dụng trong bài ca dao sau:
Đi tu phật bắt ăn chay,
Thịt chó ăn được,thịt cầy thì không.
t
i
r
â
ạ
đ
m
n
ồ
n
g
g
h
ĩ
a
11
t
i
r
â
ạ
đ
m
Gợi ý và câu hỏi:
3. Có 6 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong bài toán vui?
Một đàn gà mà bươi trong bếp,hai ông bà đập chết hai con.Hỏi còn mấy con?
n
ồ
n
g
g
h
ĩ
a
n
ó
i
l
á
i
12
t
i
r
â
ạ
đ
m
Gợi ý và câu hỏi:
5. Có 6 chữ: Đây là lối chơi chữ gì trong câu sau:
Cô cẩm cầm cái chổi chọc chú chuột chù chết cứng....
n
ồ
n
g
g
h
ĩ
a
n
ó
i
l
á
i
đ
i
ệ
p
m
â
13
:
t
i
r
â
ạ
đ
m
Gợi ý và câu hỏi:
5. Có 6 chữ: Lối chơi chữ nàođược sử dụng trong câu sau:
Kiến bò đĩa thịt, đĩa thịt bò
n
ồ
n
g
â
g
h
ĩ
a
n
ó
i
l
á
i
đ
i
ệ
p
m
â
đ
m
ồ
g
n
14
Bài tập 3:
Thử giải câu đố sau đây:
Có con mà chẳng có cha
Có lưỡi, không miệng, đó là vật chi?
Phân tích lối chơi chữ trong câu đó trên?
Con dao
chơi chữ đồng âm : con (cái),con (dao)
IV/D?n dò:
-Ôn tập : học thuộc lòng các văn bản thơ trung đại
-Soạn bài : "Ôn tập văn biểu cảm"
15
CHƠI CHỮ
Khái niệm
Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm , về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm , hài hước ,., làm câu văn hấp dẫn và thú vị.
Phân loại : có 5 loại
Sử dụng :
Dùng từ đồng âm
Dùng từ trại âm
Dùng từ điệp âm
Dùng lối nói lái
Dùng từ đồng nghĩa , trái nghĩa , gần nghĩa
trong cuộc sống thường ngày , trong văn thơ, đặc biệt là trong thơ văn trào phúng, trong câu đối, câu đố.
Sơ đồ tư duy
16
“Thầy giáo tháo giầy, tháo cả ủng, thủng cả áo”; “Chả lo gì, chỉ lo già - Nỏ cần chi, chỉ cần no”... 
cái cò con chân đứng còn co, mo cau rớt xuống mau co, cá rô nằm ở rá cô má hồng”.