Bài 14. Chơi chữ

Chào mừng quý thầy cô
Về dự giờ Ngữ văn
lớp 7A1
Năm học: 2014 - 2015
GIÁO VIÊN: TRƯƠNG THỊ NHÃ
KiỂM TRA BÀI CŨ
1. Thế nào là điệp ngữ? Kể tên các dạng điệp ngữ ?
- Khi nói hoặc viết, người ta có thể dùng biện pháp lặp lại từ ngữ (hoặc cả một câu) để làm nổi bật ý, gây cảm xúc mạnh gọi là phép điệp ngữ; từ ngữ được lặp lại gọi là điệp ngữ.
- Các dạng điệp ngữ: điệp ngữ cách quãng, điệp ngữ nối tiếp, điệp ngữ chuyển tiếp(điệp ngữ vòng)
Biết viết gì đây biết viết gì ?
Viết gì thôi viết để dành khi
Dành khi buồn nhớ mình xem lại
Xem lại ngày xưa đã viết gì ?
Điệp ngữ cách quãng và chuyển tiếp
Viết gì
viết gì
dành khi
Dành khi
xem lại
Xem lại

2.Tìm và cho biết dạng điệp ngữ trong ví dụ sau?
viết gì
viết gì
Tiết 59: Tiếng Việt:
CHƠI CHỮ
1. Thế nào là chơi chữ?
A, ví dụ:
Bà già đi chợ cầu đông Bói xem một quẻ có chồng lợi chăng? Thầy bói xem quẻ nói rằng : Lợi thì có lợi nhưng răng không còn
lợi3
lợi1
Lợi2
Lợi 1: thuận lợi, lợi lộc, lợi ích.
Lợi 2,3: nướu răng
Việc sử dụng từ lợi ở cuối bài ca dao, dựa vào hiện tượng gì của từ ngữ ?
Hiện tượng đồng âm
Em có nhận xét gì về câu trả lời của thầy bói?
Việc sử dụng từ lợi như trên có tác dụng gì ?
=> Tạo sắc thái hài hước, dí dỏm,… làm câu văn thêm hấp dẫn và thú vị.


Thế nào là chơi chữ ?
CHƠI CHỮ
Tiết 59: Tiếng Việt:
A, ví dụ
B, Bài học
Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,…làm câu văn thêm hấp dẫn và thú vị.
* Ghi nhớ: SGK/ T.164
I. Tìm hiểu bài:
1. Thế nào là chơi chữ?
2. Các lối chơi chữ
Chỉ rõ các lối chơi chữ trong ví dụ dưới đây:
(2) Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương
( Tú Mỡ )
(1) Kiến bò đĩa thịt bò
 dùng từ ngữ đồng âm
 dùng lối nói trại âm
(3) Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ
( Tú Mỡ )
 dùng cách điệp âm
bò2
bò1
Tìm từ ngữ nào chứa đựng lối chơi chữ ?
Nhận xét gì về nghĩa của từ bò trong ví dụ ?
Trong ví dụ (1) chơi chữ bằng cách nào?
So sánh “danh tướng” và “ranh tướng”
Trong ví dụ (2) chơi chữ bằng cách nào?
m
m
m
m
m
m
m
m
m
M
m
m
m
M
Em có nhận xét gì về phụ âm đầu ?
Trong ví dụ (3) chơi chữ bằng cách nào?
(4) Con cá đối bỏ trong cối đá
Con mèo cái nằm trên mái kèo
Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.
( Ca dao )
 dùng lối nói lái
(5) Ngọt thơm sau lớp vỏ gai
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng
Mời cô mời bác ăn cùng
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.
( Phạm Hổ )
 dùng từ trái nghĩa
cá đối
cối đá
mái kèo
mèo cái
Tìm từ ngữ chứa đựng lối chơi chữ trong ví dụ (4)?
Trong ví dụ (4) chơi chữ bằng cách nào?
Trong ví dụ (5) chơi chữ bằng cách nào?
Tìm từ ngữ chứa đựng lối chơi chữ trong ví dụ (5)?
Sầu riêng
vui chung
1. Con ngựa đá con ngựa đá.
2. Trăng bao nhiêu tuổi trăng già Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non
3. Cô Cẩm cầm cái chổi chọc chú chuột chù chết cứng…
4. Cồn cỏ có con cá đua là con cua đá…
A
B
A. Dùng cách điệp âm
B. Dùng từ ngữ đồng âm
C. Dùng từ trái nghĩa, đồng nghĩa
D.Dùng lối nói lái
THẢO LUẬN NHÓM
Nối các lối chơi chữ ở cột A và B sao cho phù hợp
CHƠI CHỮ
Tiết 59: Tiếng Việt:
A, ví dụ
B, Bài học
Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,…làm câu văn thêm hấp dẫn và thú vị.
* Ghi nhớ: SGK/ T.164
I. Tìm hiểu bài:
1. Thế nào là chơi chữ?
2. Các lối chơi chữ
A, ví dụ
B, Bài học
- Dùng từ đồng âm. - Dùng lối nói lái.
- Dùng lối nói trại âm. - Dùng từ trái nghĩa đồng nghĩa, gần
- Dùng cách điệp âm. nghĩa

II./LUYỆN TẬP:
1/ Tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ trong bài thơ dưới đây :
Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà
Rắn đầu biếng học chẳng ai tha
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ
Nay thét mai gầm rát cổ cha
Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối
Lằn lưng cam chịu dấu roi tra
Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học
kẻo hổ mang danh tiếng thế gia
( Lê quý Đôn )
liu điu
Rắn
hổ lửa
mai gầm
Ráo
Lằn
Trâu Lỗ
hổ mang
2/ Các câu sau đây có những tiếng nào chỉ sự vật gần gũi nhau ?
Trời mưa đất thịt trơn như mỡ,
dò đến hàng nem chả muốn ăn.
 Những những từ gần nghĩa với thịt : thịt, mỡ, nem, chả, dò
thịt mỡ
nem chả
Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc thở dài hi hóp.
 Những những từ gần nghĩa với nứa : tre, trúc, hóp
tre trúc
3/ Sưu tầm một số cách chơi chữ trong sách báo.

a) Chè gì không ngán lại ngán chè ghim. ( Đố là gì ? )

 Chìm ghe ( nói lái )
b) Da trắng vỗ bì bạch
 Dùng từ đồng nghĩa
c) Chết chồng chơi chốn chùa chiền
Chanh chua, chuối chát chín chuyên cho chồng
 dùng cách điệp âm

d) Lũ quỉ nay lại về lũy cũ
Thầy tu giờ cũng biết thù Tây
 dùng cách nói lái

4/ Năm 1946, bà Hằng Phương biếu Bác một gói cam, Bác đã làm một bài thơ tỏ lòng cảm ơn như sau :
Cám ơn bà biếu gói cam
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây ?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai ?

- Bác Hồ chơi chữ bằng cách dùng từ đồng âm ( cam )
- Thành ngữ Hán Việt khổ tận cam lai có nghĩa là hết khổ rồi đến sung sướng. ( cam : ngọt )
Chỉ ra cách chơi chữ của Bác Hồ trong bài thơ trên?
cam
cam
TRÒ CHƠI Ô CHỮ

Có 6 chữ: Lối chơi chữ được sử dụng trong câu thơ sau:
Chữ tài liền với chữ tai một vần (Nguyễn Du)
t
i
r
â
ạ
m
đ
n
ồ
n
g
g
h
ĩ
a
n
ó
i
l
á
i
đ
i
ệ
p
m
â
â
đ
m
ồ
g
n

2. Có 9 chữ: Lối chơi chữ được sử dụng trong bài ca dao sau:
Đi tu phật bắt ăn chay,
Thịt chó ăn được,thịt cầy thì không.
3. Có 6 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong bài toán vui?
Một đàn gà mà bươi trong bếp,hai ông bà đập chết hai con.Hỏi còn mấy con?

4. Có 6 chữ: Đây là lối chơi chữ gì trong câu sau:
Tết tiếc túng tiền tiêu thằng tí toe toét, thong thả tìm tôi

5. Có 6 chữ: Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu sau:
Ruồi đậu mâm xôi đậu
CHƠI CHỮ
Khái niệm
Lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa để tạo sắc thái hài hước, dí dỏm…làm câu văn thêm hấp dẫn và thú vị.
Phân loại
Sử dụng :
Dùng từ đồng âm
Dùng từ trại âm
Dùng từ điệp âm
Dùng lối nói lái
Dùng từ đồng nghĩa , trái nghĩa , gần nghĩa
Trong cuộc sống thường ngày, thơ văn trào phúng, câu đối, câu đố.
Sơ đồ tư duy
DẶN DÒ
- Học khái niệm chơi chữ và các lối chơi chữ thường gặp
- Sưu tầm các câu ca dao có dùng lối chơi chữ và phân tích giá trị của chúng.
- Soạn bài : Làm thơ lục bát
Xem, trả lời các câu hỏi SGK/154155
Cảm ơn quý thầy cô và các em !
Kính chào tạm biệt !