Bài 12. Thành ngữ

Lớp: 7
Môn: Ngữ Văn
Nhiệt liệt chào mừng quý thầy cô đến dự giờ tiết thao giảng!
Giáo viên thực hiện:
Lê Thị Bé Thơ.
Kiểm tra bài cũ:
Thế nào là từ đồng âm?
2. Hãy đặt một câu với cặp từ đồng âm sau đây:
đậu (động từ) - đậu (danh từ).
Xem hình, đoán từ trái nghĩa và thành ngữ
nhắm – mở
 Mắt nhắm mắt mở.
Nhanh
Chậm
sóc
rùa
như
như
Thành ngữ
Tiếng Việt
Tiết 50:
BÀI 11, 12:
Tiếng Việt:
THÀNH NGỮ
Tiết 50: :
I. Thế nào là thành ngữ?
1. Bài tập: SGK/ 143.

BÀI 11, 12:
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Lên thác xuống ghềnh
Lên núi xuống sông.
Lên núi xuống rừng.
Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
Lên thác xuống ghềnh và sông..
Lên ghềnh xuống thác.
Lên xuống ghềnh thác.
Không thể thay thế bằng từ khác.
Không thể thêm bớt từ ngữ.
Không thể hoán đổi vị trí các từ.
Thay thế một vài từ trong cụm từ bằng từ khác.
Thêm một vài từ ngữ khác vào cụm từ.
Thay đổi vị trí các từ trong cụm từ.
Cụm từ cố định
Nêu ý nghĩa của cụm từ lên thác xuống ghềnh
 Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn, nguy hiểm.
Ý nghĩa hoàn chỉnh
“lên thác xuống ghềnh”
Cụm từ cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
* Thành ngữ là cụm từ có cấu tạo cố định và biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
Sắp xếp các từ sau đây thành những thành ngữ đúng:
a/ Máu, mềm, chảy, ruột.

b/ Kính, nhường, dưới, trên.
 Máu chảy ruột mềm
Trên kính dưới nhường
Kính trên nhường dưới
Đứng núi này trông núi nọ
Tìm những biến thể của các thành ngữ sau :
 Đứng núi này trông núi khác
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
 Lưu ý:
 Đứng núi này trông núi kia
Nước đổ lá khoai
 Nước đổ lá môn
 Nước đổ đầu vịt
Châu Á
Châu Đại Dương
Châu Phi
Châu Mĩ
Châu Âu
Thái Bình Dương
Đại Tây Dương
Bắc Băng Dương
Ấn Độ Dương
Năm châu bốn biển
Nghĩa
của
thành ngữ
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
 Khắp thế giới có năm châu lục và bốn đại dương (biển).

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Lên thác xuống ghềnh
 Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn.
Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa. (Ẩn dụ)
 ẩn dụ
Nghĩa
của
thành ngữ
Nhanh như chớp
R?t nhanh , ch? trong kho?nh kh?c. ( Nhu ỏnh ch?p loộ lờn r?i t?t ngay)
Nghĩa
của
thành ngữ
Được hiểu thông
qua phép chuyển
nghĩa( So sánh)
Nghĩa của thành ngữ trên
là gì?
So sánh
Nghĩa
của
thành ngữ
Được hiểu thông qua các phép chuyển nghĩa (Ẩn dụ, so sánh)
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
-Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
- Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh…
2. Ghi nhớ 1: SGK/ 144.
II. Sử dụng thành ngữ:
1. Bài tập :
b.“Tôn sư trọng đạo” là câu thành ngữ nói lên lòng kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên.
Xác định vai trò ngữ pháp của các thành ngữ:
Vị ngữ
Chủ ngữ
Phụ ngữ
c. Anh đã nghĩ thương em như thế này thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào bắt nạt thì em chạy sang…
d. Cô ấy làm chậm như rùa thì biết đến khi nào mới xong nhiêm vụ.
Phụ ngữ
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ , vị ngữ trong câu hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ,…
So sánh hai cách nói sau:
Câu có sử dụng thành ngữ
Câu không sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non.
Bảy nổi ba chìm
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Lênh đênh, trôi nổi với nước non.
Anh đã nghĩ thương em như thế này thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào bắt nạt thì em chạy sang…
Phân tích cái hay của việc dùng các thành ngữ trong hai trường hợp trên?
=>Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
Anh đã nghĩ thương em như thế này thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi khó khăn , hoạn nạn, cã chuyÖn kh«ng hay
có đứa nào bắt nạt thì em chạy sang…
- Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay làm phụ ngữ trong cụm danh từ,cụm động từ…
- Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
2. Ghi nhớ 2: SGK/ 144.
Luyện tập
III/ LUYỆN TẬP:
 Những món ăn ngon, quý hiếm được lấy trên rừng, dưới biển.
 Những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp.
( Những món ăn của vua chuá ngày xưa )
a. Sơn hào hải vị:
Nem công chả phượng:
b. Khoẻ như voi:
Tứ cố vô thân:
 Rất khoẻ.
 Mồ côi, không anh em họ hàng, nghèo khổ.
c. Da mồi tóc sương:
 Chỉ người già, tóc đã bạc, da đã nổi đồi mồi.
Thầy bói xem voi
Ếch ngồi đáy giếng
Con Rồng cháu Tiên
Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Con Rồng cháu Tiên, Ếch ngồi đấy giếng, Thầy bói xem voi.
Tóm tắt truyện
Ếch ngồi đáy giếng
Trò chơi tiếp sức
Bài tập 3
LUẬT CHƠI
- Lớp chia thành hai đội, mỗi đội chọn 6 thành viên đại diện.
Trong vòng 20 giây, từng thành viên trong đội chạy tiếp sức để ghi đáp án ở phần bảng của đội mình,
Chú ý: Mỗi lần chỉ được ghi 1 đáp án.
Đội ghi được nhiều đáp án hơn, trong thời gian sớm hơn sẽ chiến thắng.
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
09
08
07
06
05
04
03
02
01
Hết giờ
Lời tiếng nói
Một nắng hai
Ngày lành tháng
No cơm ấm…
Bách … bách thắng
Sinh... lập nghiệp
. . .
. . .
. . .
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn
Thành ngữ Hán Việt
Tìm một số thành ngữ chưa giới thiệu trong sách giáo khoa và giải thích nghĩa của những thành ngữ đó.
Nước mắt cá sấu
 Sự gian xảo, giả tạo, giả nhân, giả nghĩa của những kẻ xấu.
Nhìn hình, đoán thành ngữ
Rừng vàng biển bạc
 Rừng và biển đem lại nguồn tài nguyên thiên nhiên vô vùng quý báu.
Nhìn hình, đoán thành ngữ
Nhìn hình đoán thành ngữ
Ăn cháo đá bát.
 Sự bội bạc, phản bội, vong ơn.
 Lời chúc phúc sinh nở dễ dàng, an toàn , thuận lợi, mẹ con đều khoẻ mạnh.
Mẹ tròn con vuông
Nhìn hình đoán thành ngữ
Lên voi xuống chó
 Cuộc đời nhiều thăng trầm, thay đổi.
Củng cố
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương…

1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương…

2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn…
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn…
Thành ngữ Hán Việt
Dặn dò
- Học thuộc phần ghi nhớ, xem kĩ bài giảng.
- Sưu tầm tiếp các thành ngữ theo yêu cầu bài tập 4- SGK/ 145.
Chuẩn bị bài “Điệp ngữ” SGK/ 152.
+ Đọc trước phần tìm hiểu.
+ Trả lời các câu hỏi của phần tìm hiểu.
+ Xem phần Luyện tập.
- Xem trước bài “Cách làm bài văn biểu càm về tác phẩm văn học” SGK/146.
*Học thuộc lại các bài thơ: Tĩnh dạ tứ, Hồi hương ngẫu thư, Cảnh khuya, Rằm tháng giêng  nắm nội dung và nghệ thuật.
Tiết học đến đây là kết thúc.
Kính chúc quý thầy cô và các em học sinh dồi dào sức khoẻ!