Bài 12. Thành ngữ

CÁC THẦY, CÔ GIÁO ĐẾN DỰ GIỜ
MÔN: NGỮ VĂN
GV: Lương Trà My
LỚP: 7B
NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG
?/ Câu hỏi:
Từ đồng âm là gì? Đặt 1 câu có sử dụng từ đồng âm?
Đáp án:
Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì với nhau.
*Ví dụ:
Hôm nay, Bé Năm vừa tròn năm tuổi.

Đầu voi đuôi chuột
Tìm các cụm từ có các cặp từ trái nghĩa
Đầu voi đuôi chuột
Tìm các cụm từ có các cặp từ trái nghĩa
Nhanh như sóc
Chậm như sên
Tìm các cụm từ có các cặp từ trái nghĩa
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Lên thác xuống ghềnh
Lên núi xuống sông.
Leo thác lội ghềnh.
Lên trên thác xuống dưới ghềnh.
Lên thác cao xuống ghềnh sâu.
Lên ghềnh xuống thác.
Lên xuống ghềnh thác.
Không thể thay thế bằng từ khác.
Không thể thêm bớt từ ngữ.
Không thể hoán đổi vị trí các từ.

Thay thế một vài từ trong cụm từ bằng từ khác?
Thêm một vài từ ngữ khác vào cụm từ?
Thay đổi vị trí các từ trong cụm từ?
 Cụm từ “Lên thác xuống ghềnh”: Có cấu tạo cố định.
1. Đứng núi này trông núi nọ
*Bài tập nhanh: Tìm những biến thể của các thành ngữ sau :
 Đứng núi này trông núi khác
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
 Lưu ý:
 Đứng núi này trông núi kia
2.Nước đổ lá khoai
 Nước đổ đầu vịt
3.Lòng lang dạ thú
 Lòng lang dạ sói
QUAN SÁT HAI NHÓM THÀNH NGỮ SAU




*Thảo luận nhóm: Thời gian: 5 phút
Số lượng: 8 người/ nhóm
Nhóm 1
- Tham sống sợ chết.
- Mưa to gió lớn
- Nhà tranh vách đất
Nhóm 2
Nuôi ong tay áo
- Nhanh như chớp
- Chó ngáp phải ruồi.

?/ Giải nghĩa các thành ngữ.
?/ Qua tìm hiểu nghĩa của 2 nhóm thành ngữ trên, em hãy cho biết:
- Nhóm nào được hiểu nghĩa một cách trực tiếp.
- Nhóm nào phải thông qua phép chuyển nghĩa để hiểu được nội dung ý nghĩa?
Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (Ẩn dụ, so sánh)
Bắt nguồn
từ nghĩa đen
của các từ
tạo nên nó
Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh …
Nghĩa của thành ngữ

*BÀI TẬP NHANH:
Tìm và giải thích ý nghĩa của các thành ngữ có trong bài thơ sau?
THƯƠNG VỢ
Quanh năm buôn bán ở mom sông
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên hai nợ, âu đành phận
Năm nắng mười mưa, dám quản công
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc!
Có chồng hờ hững cũng như không!
(Trần Tế Xương)
*Thành ngữ được sử dụng trong bài thơ:
Một duyên hai nợ:
+ Duyên là điều tốt đẹp, may mắn là sự hòa hợp tự nhiên
+ Nợ là gánh nặng, là trách nhiệm mà con người ta vướng và mắc phải
-> Ý nói đến sự vất vả khi một mình phải đảm đang công việc gia đình để nuôi cả chồng và con.
- Năm nắng mười mưa: Sự lam lũ, nhọc nhằn, gian truân, vất vả tăng cấp chồng chất.
b.“Tôn sư trọng đạo” là câu thành ngữ nói lên lòng kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên.
*THẢO LUẬN NHÓM: (3 phút)
?/ Xác định vai trò ngữ pháp của các thành ngữ sau:
Phụ ngữ
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ , vị ngữ trong câu hoặc làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ…
?/ Em hãy nhận xét về cách sử dụng từ và cụm từ trong 2 ví dụ dưới đây?
Câu có sử dụng thành ngữ
Câu không sử dụng thành ngữ
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
với nước non.
Bảy nổi ba chìm
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Lênh đênh, trôi nổi với nước non.

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh
bấy nay.
Nước non lận đận một mình
Thân cò gian nan, vất vả, gặp nhiều nguy hiểm bấy nay.
*Nhận xét:

*Thành ngữ:
+ Thường ngắn gọn, cô đọng, hàm súc
+ Có tính hình tượng
+ Có tính biểu cảm cao.
*THẢO LUẬN NHÓM
*Số lượng thành viên/ nhóm: 5 - 8 học sinh/ nhóm
*Thời gian thảo luận: 5 phút
* Số câu hỏi thảo luận: 2 câu
*Cách thảo luận:
Các nhóm hãy tổng hợp kết quả thảo luận và viết đáp án của 2 câu hỏi vào phiếu học tập của nhóm mình.
Sau đó, đại diện các nhóm hãy gắn kết quả thảo luận của nhóm mình lên trên bảng.
Tìm thành ngữ trong các ví dụ sau :
Rột thỏng tu, n?ng du thỏng tỏm .
Rột nhu c?t .
Cu?i v? b?ng
T?c d?t, t?c v�ng
Uống nước nhớ nguồn
Nhanh như cắt .
Thành
ngữ
Tục
ngữ
?/ VẬY THÀNH NGỮ GIỐNG VÀ KHÁC
TỤC NGỮ Ở ĐIỂM NÀO?
*Phân biệt thành ngữ với tục ngữ
V. LUYỆN TẬP:
*Bài tập 1:
Hãy kết hợp các từ ngữ sau đây thành những cụm từ có nghĩa :
“Dãi, biển, mưa, lên, gió, dầm, xuống, mưa, to, nắng, lớn, rừng”.
2.
Dãi nắng dầm mưa
Lên rừng xuống biển
Mưa to gió lớn
*Bài tập 2:
*Nghe bài hát: “Quảng Ngãi nhớ thương”
?/ Hãy tìm thành ngữ được sử dụng trong ca khúc này ?
Lời tiếng nói
Đục nước béo
Ngày lành tháng
Cưỡi … xem hoa
Ăn … nói phét
Đi guốc trong …
. . .
. . .
. . .
ăn
cò
tốt
ngựa
tục
bụng
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được
trọn vẹn:
Áo gấm đi …
Vung tay quá …
Chó cắn áo …
Thắt … buộc bụng
Ném tiền qua …
Đánh bùn sang …
đêm
trán
rách
lưng
cửa sổ
ao
Trò chơi : Xem hình đoán thành ngữ:
................
gạo
Chuột sa chĩnh gạo
- Rất may mắn , gặp đưuợc nơi sung suướng, đầy đủ nhàn hạ
Rừng vàng biển bạc
 Rừng và biển đem lại nguồn tài nguyên thiên nhiên vô vùng quý báu.
Lên voi xuống chó
Nước mắt cá sấu
 Sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ của những kẻ xấu.
Ăn cháo đá bát.
 Sự bội bạc, phản bội, vô ơn.
Trên đe duưới búa
Tình trạng bị kìm kẹp, chèn ép từ các phía, không có lối thoát.
Được voi đòi tiên
 Lòng tham không có giới hạn, ngày càng quá đáng
được
đòi
Mặt dơi tai chuột :
-
Khuôn mặt xấu xí, khó coi

ĐEM CON BỎ CHỢ

Treo đầu dê bán thịt chó

Bảy nổi ba chìm: vất vả, lận đận, long đong.
*TRÒ CHƠI TIẾP SỨC
LUẬT CHƠI
L?p: Chia làm 2 đội
Th?i gian: 30 giây
Cỏch choi: Thành viên 2 đội chạy tiếp sức thi viết cỏc th�nh ng? (khụng cú trong SGK) lờn b?ng ph? trờn b?ng.
Chú ý: Mỗi lần lên chỉ đưuợc viết hoàn chỉnh 1 câu .
-> Đội viết đuược nhiều đáp án đúng và nhanh nhất sẽ là đội thắng cuộc.
Một số các thành ngữ khác
Áo gấm đi đêm. - Chó cùng rứt dậu.
Mèo mù vớ cá rán. - Qua cầu rút ván.
- Trèo cao thì ngã đau. - Đầu trâu mặt ngựa.
Lờ đờ như chuột phải khói. - Giấu đầu hở đuôi.
Khôn nhà dại chợ. - Mèo mả gà đồng.
Tích tiểu thành đại. - Há miệng mắc quai.
Chịu thương chịu khó. - Thua keo này bày keo khác.
* HỆ THỐNG HÓA KIẾN THỨC BÀI HỌC
HưUớng dẫn về nhà
Học thuộc bài và làm bài tập trong SGK
*BTVN:
?/ Sưu tầm thêm 10 thành ngữ chưa có trong SGK và giải thích ý nghĩa của các thành ngữ đó

?/ Viết một đoạn văn ngắn trong đó có sử dụng hai thành ngữ trở lên (gạch chân dưới hai thành ngữ đó)?

* Đọc trước và chuẩn bị bài tiếp theo: “Cách làm bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học”
Xin chân thành cảm ơn
các thầy cô giáo và các em học sinh!