Bài 12. Thành ngữ

nhiệt liệt chào mừng các thày giáo, cô giáo về dự giờ
Ngữ văn 7




Nguyễn Thị Liên Trường THCS Hoàn Sơn -Tiên Du -Bắc Ninh
Tiếng Việt :
Tiết 48 : Thành ngữ
I. Thế nào là thành ngữ ?
1.Ví dụ : Đọc các ví dụ sau và trả lời câu hỏi :
a. Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay. ( Ca dao )
b. Nó hành động nhanh như chớp.
c. Mưa to gió lớn làm ngập hết nhà cửa.
? Có thể thay đổi, thêm bớt một vài từ khác vào cụm từ lên thác xuống ghềnh được không ? Có thể đổi vị trí các từ trong cụm từ được không ? Tại sao ?
? Cụm từ lên thác xuống ghềnh biểu thị nội dung gì ?
? Tìm những cụm từ có đặc điểm tương tự ở ví dụ b, c ?
2. Nhận xét :
Cấu tạo, hình thức : Là cụm từ cố định ( khó thay đổi thêm bớt...)
- Về nội dung : biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
3. Kết luận :- Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định , biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
nhanh như chớp.
Mưa to gió lớn
? Quan sát các thành ngữ sau:
-Châu chấu đá xe
-Châu chấu đấu voi
-Châu chấu đấu ông voi
? Nhận xét về hình thức cấu tạo ? Về nội dung ý nghĩa ?
-Về hình thức cấu tạo : Có thay đổi, thêm bớt một số từ.
-Về nội dung ý nghĩa :Giống nhau.
* Kết luận :
- Tuy cấu tạo cố định nhưng một số ít thành ngữ vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
Tiếng Việt :
Tiết 48 : Thành ngữ
I.Thế nào là thành ngữ ?
1.Ví dụ : Tìm hiểu ý nghĩa của các thành ngữ ?
a.Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay. ( Ca dao )
b. Nó hành động nhanh như chớp.
c. Mưa to gió lớn làm ngập hết nhà cửa.
? Căn cứ vào đâu để hiểu được nghĩa của các thành ngữ như vậy ?
2 Nhận xét :
-Lên thác xuống ghềnh :Trôi nổi, lênh đênh, phiêu bạt
-Nhanh như chớp : Hành động mau lẹ, rất nhanh, chính xác
-Mưa to gió lớn :Mưa rất to và gió rất lớn
3. Kết luận :
- Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
- Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ tạo nên
nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh...
-> Phép ẩn dụ.
-> Phép so sánh.
-> Nghĩa đen.
*Ghi nhí 1: ( SGK- trang 144 )

-Thành ngữ là loại từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.
-Nghiã của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ,so sánh,...
Bài tập nhanh :
*Tìm nhanh thành ngữ :
-Đầu voi đuôi chuột
-Mẹ tròn con vuông
-Gần mực thì đen, gần đèn
thì rạng.
-Mỡ để miệng mèo
-Tấc đất tấc vàng.
-Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.

* Trả lời :
+ Thành ngữ :
- Đầu voi đuôi chuột
- Mẹ tròn con vuông
- Mỡ để miệng mèo
-Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng.
-Tấc đất tấc vàng.
-Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.


tục ngữ
-Thµnh ng÷ : Lµ mét côm tõ cè ®Þnh , sö dông kh«ng ®éc l©p, biÓu thÞ mét ý nghÜa hoµn chØnh .
-Tôc ng÷ : Th­êng lµ mét c©u, sö dông t­¬ng ®èi ®éc lËp, ph¶n ¸nh kinh nghiÖm vÒ mäi mÆt cña cuéc sèng.
Tiếng Việt :
Tiết 48 : Thành ngữ
I. Thế nào là thành ngữ ?
II. Sử dụng thành ngữ .
1.Ví dụ:Xác định vai trò ngữ pháp của các thành ngữ trong các ví dụ sau:
a.Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay. ( Ca dao )
b. Nó hành động nhanh như chớp.
c.Mưa to gió lớn làm ngập hết nhà cửa.
-Chú ý trong ví dụ... SGK thành ngữ giữ vai trò ngữ pháp gì ?
? Thành ngữ có thể giữ vai trò ngữ pháp gì trong câu ?
2. Nhận xét :- a.Thành ngữ làm vị ngữ.
-b. Thành ngữ làm phụ ngữ của cụm động từ.
-c. Thành ngữ làm chủ ngữ.
3. Kết luận:
-Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay làm phụ ngữ trong cụm danh từ, động từ...
?So s¸nh hai c¸ch diÔn ®¹t sau (VÒ h×nh thøc, néi dung biÓu c¶m...) råi rót ra nhËn xÐt :
-Cách 1: Cuộc đời của chị ấy bảy nổi ba chìm.
- Cách 2: Cuộc đời của chị ấy long đong phiêu dạt, gặp nhiều gian truân vất vả.
*Nhận xét :
-Cách1 : Ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm.( có sử dụng thành ngữ )
-Cách 2: Dài dòng, rườm rà, không có tính hình tượng, tính biểu cảm.( không sử dụng thành ngữ )
TiÕng ViÖt:
TiÕt 48 : Thµnh ng÷
I .Thế nào là thành ngữ ?
II. Sử dụng thành ngữ
1.Ví dụ:
2.Nhận xét:
3.Kết luận :
-Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay làm phụ ngữ trong cụm danh từ, động từ...
-Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
*Ghi nhớ 2 : ( SGK- trang 144 ):
-Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu hay
làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ...
-Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính
hình tượng,tính biểu cảm cao.

Tiếng việt:
Tiết 48 : Thành ngữ

I. Thế nào là thành ngữ ?
II.Sử dụng thành ngữ.
III. Luyện tập
1.Bài 1: Tìm và giải thích nghĩa của các thành ngữ trong những câu sau đây:
a. Đến ngày lễ Tiên Vương, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới, chẳng thiếu thứ gì.
(Bánh chưng, bánh giầy)
b. Một hôm, có người hàng rượu tên là Lí Thông đi qua đó. Thấy Thạch Sanh gánh về một gánh củi lớn, hắn nghĩ bụng : " Người này khoẻ như voi. Nó về ở cùng thì lợi biết bao nhiêu".Lí Thông lân la gợi chuyện ,rồi gạ cùng Thạch Sanh kết nghĩa anh em. Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có người săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời.
(Thạch Sanh)
*Trả lời :
a. Các thành ngữ :
- Sơn hào hải vị : các sản phẩm, món ăn ngon của rừng, biển.
-Nem công chả phượng :
các món ăn quí hiếm.
b. Các thành ngữ :
-Khoẻ như voi : rất khoẻ.
-Tứ cố vô thân : không có ai thân thích, ruột thịt.
*Lưu ý : Bên cạnh những thành ngữ thuần Việt còn có những
thành ngữ Hán Việt. Muốn hiểu nghĩa của thành ngữ Hán
Việt cần phải hiểu nghĩa của các yếu tố Hán Việt và nghĩa
của các từ tạo nên thành ngữ Hán Việt đó.
2. Bµi 3 : §iÒn thªm yÕu tè ®Ó thµnh ng÷ ®­îc trän vÑn :
-Lêi.......tiÕng nãi
-Mét n¾ng hai.........
-Ngµy lµnh th¸ng..........
-No c¬m Êm..........
-B¸ch .......... b¸ch th¾ng
-Sinh.......lËp nghiÖp
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
3.Bµi4 : S­u tÇm thµnh ng÷, gi¶i nghÜa :

-§¸nh trèng bá dïi: Lµm viÖc kh«ng ®Õn n¬i ®Õn chèn, thiÕu tr¸ch nhiÖm.
-§­îc voi ®ßi tiªn : lßng tham v« ®é, cã c¸i nµy l¹i ®ßi c¸i kh¸c.
-N­íc m¾t c¸ sÊu :Hµnh ®éng gi¶ dèi ®­îc che ®Ëy mét c¸ch tinh vi, hßng ®¸nh lõa ng­êi kh¸c.
-RÎ nh­ bÌo : RÊt rÎ.
-MÌo mï ví c¸ r¸n :Mét sù may m¾n t×nh cê do hoµn c¶nh ®em l¹i.
-MÑ trßn con vu«ng : trän vÑn hoÆc tèt ®Ñp.
-§i guèc trong bông : HiÓu râ c¶ nh÷ng ®iÒu ®­îc giÊu kÝn trong lßng ng­êi kh¸c.
-Chã c¾n ¸o r¸ch : ChØ hoµn c¶nh khèn cïng hoÆc chØ ng­êi nghÌo l¹i gÆp tai ho¹ dån dËp.
-B·i bÓ n­¬ng d©u : Theo thêi gian,cuéc ®êi cã nh÷ng ®æi thay ghª gím khiÕn cho con ng­êi ph¶i giËt m×nh suy nghÜ.
- D©y cµ ra d©y muèng : Nãi n¨ng dµi dßng, r­êm rµ.

* Bài tập bổ sung :
*Điền thành ngữ thích hợp vào chỗ trống để hoàn thành câu :
-Mẹ nói với con như ........
( ...hoài công, không có tác dụng gì )
* Trả lời :
-Mẹ nói với con như nước đổ đầu vịt.
-Mẹ nói với con như nước đổ lá khoai.
-> Nhóm thành ngữ đồng nghĩa với nhau.


Chú ý : Các thành ngữ đồng nghĩa có thể thay thế
nhau mà không làm thay đổi ý nghĩa của câu.
Hướng dẫn về nhà học tập :
1.Häc bµi :- ThÕ nµo lµ thµnh ng÷ ? Sö dông thµnh ng÷.
-Lµm c¸c bµi tËp cßn l¹i.
2.T×m 10 thµnh ng÷ H¸n ViÖt vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña c¸c thµnh ng÷ ®ã.
3. ChuÈn bÞ bµi :C¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc.
KÝnh chµo , kÝnh chóc søc khoÎ c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c em häc sinh.