Bài 12. Thành ngữ

TRÂN TRỌNG KÍNH CHÁO CÁC THẦY CÔ
VỀ DỰ TIẾT DẠY

Kiểm tra bài cũ:
nhắm – mở
 Mắt nhắm mắt mở.
XEM TRANH ĐOÁN TỪ TRÁI NGHĨA
Khóc – cười
 Kẻ khóc người cười.

Tiếng Việt : Tiết 44
I. Thế nào là thành ngữ?
Nước non lận đận một mình
Thân cò bấy nay
* Ví dụ : SGK/ 143
1. Cấu tạo :
lên thác xuống ghềnh
 Là cụm từ cố định biểu thị một nội dung hoàn chỉnh . 

Đứng núi này trông
núi nọ .
Nước đổ lá khoai

Lòng lang dạ thú
Biến thể của các thành ngữ sau :
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định.
 Lưu ý:
Đứng núi này trông núi kia
 Đứng núi này trông núi khác
Nước đổ lá môn
 Nước đổ đầu vịt
 Lòng lang dạ sói
- Lên thác xuống ghềnh :

Gian nan Chỉ lên xuống nơi hiểm trở , nguy hiểm .
=> đời sống của
người nông dân lận đận
Long ñong vất vả kiếm .
( Nghĩa bóng )

2. Xét về nghĩa : 
*Ví dụ : SGK
Nhanh như chớp :

Rất nhanh , chỉ trong khoảnh khắc. 
 Hiểu theo nghĩa đen (Nghĩa trực tiếp)

Nghĩa của thành ngữ có thể hiểu theo nghĩa đen hoặc nghĩa bóng .

* GHI NHỚ 1 : SGK
Bài tập 1: Tìm và giải thích nghĩa thành ngữ : 
a. Sơn hào hải vị:

Nem công chả phượng :


b. Khoẻ như voi:

Tứ cố vô thân:

. Da mồi tóc sương:

Những món ăn ngon, quý hiếm .


Những món ăn ngon, quý được trình
bày đẹp.

Rất khoẻ.

Mồ côi, không anh em họ hàng.


Chỉ người già, tóc đã bạc, da đã nổi đồi mồi.

1- Vai trò ngữ pháp :
a.Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.

b.“Tôn sư trọng đạo” là câu thành ngữ nói lên lòng

kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên.

c. Anh đã nghĩ… phòng khi tắt lửa, tối đèn
thì em chạy sang…


Vị ngữ
Chủ ngữ
Phụ ngữ
Thành ngữ có thể làm chủ ngữ , vị ngữ hoặc làm phụ ngữ
II - SỬ DỤNG THÀNH NGỮ :
2- So sánh hai cách nói :
CÁCH 1
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non.

Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.

CÁCH 2
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Lênh đênh, trôi nổi với nước non.

Nước non lận đận một mình
Thân cò gian nan, vất vả, gặp nhiều nguy hiểm bấy nay
.
Câu hỏi thảo luận
Phân tích cái hay của việc dùng các thành ngữ trong hai câu trên?
 Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao.
* Ghi nhớ 2: SGK/ 144.
Mưa to gió lớn
NHÌN HÌNH ĐOÁN
THÀNH NGỮ
Nhanh như sóc
Chậm như rùa

Ăn cháo đá bát.
 Sự bội bạc, phản bội, vong ơn.
….........
............
Chuột sa chĩnh gạo
Gạo
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ
Nước mắt cá sấu
 Sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ của những kẻ xấu.
Cưỡi ngựa xem hoa: xem hoặc làm một cách qua loa, đại khái.
 Lời chúc phúc sinh nở dễ dàng, an toàn , thuận lợi, mẹ con đều khoẻ mạnh.
tròn
vuông
Rừng vàng biển bạc
 Rừng và biển đem lại nguồn tái nguyên thiên nhiên vô vùng quý báu.
III/ LUYỆN TẬP:
.
Bài tập 1: Tìm và giải thích nghĩa thành ngữ : 

a. Sơn hào hải vị: Những món ăn ngon, quý hiếm .


Nem công chả phượng : Những món ăn ngon, quý được trình
bày đẹp.

b. Khoẻ như voi: Rất khoẻ.


Tứ cố vô thân: Mồ côi, không anh em họ hàng.



. Da mồi tóc sương :Chỉ người già, tóc đã bạc, da đã nổi đồi mồi.


Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Con Rồng cháu Tiên, Ếch ngồi đấy giếng, Thầy bói xem voi.
Tóm tắt truyện
?ch ng?i d�y gi?ng
Lời tiếng nói
Một nắng hai
Ngày lành tháng
No cơm ấm…
Bách … bách thắng
Sinh... lập nghiệp
. . .
. . .
. . .
ăn
sương
tốt
áo
chiến
cơ
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn
Chân cứng đá …
Máu chảy … mềm
mềm
ruột
Viết đoạn văn (5-> 6 dòng) cảm nghĩ về ngày nhà giáo
Việt Nam 20-11 có sử dụng thành ngữ .

HỌC BÀI Ở NHÀ
- Học thuộc phần ghi nhớ .
Chuẩn bị bài “Cách làm bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học” SGK/ 146.

Tiết học đến đây kết thúc . Chúc thầy cô mạnh khỏe!
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai
Đầu tắt mặt tối gian nan
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương
Đầu Ngô mình Sở dở dang
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời …
2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …

2. Bách niên giai lão từng mong
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi
Xin đừng bán tín bán nghi
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn
Bỏ thói an phận thủ thường
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy …


.Tham sống sợ chết
. Lòng lang dạ thú
. Thập tử nhất sinh

. Một nắng hai sương
. Ếch ngồi đáy giếng
. Qua cầu rút ván
Hiểu theo nghĩa đen
Hiểu theo nghĩa chuyển
1
2